ԶԻՆՈՒՈՐԵԱԼՆԵՐՈՒՆ ՆՈՐ ԱՒԻՇ

Ամիսներ առաջ արդէն յայտնի էր, որ Երուսաղէմի Սրբոց Յակոբեանց միաբանութենէն երկու անդամներ եպիսկոպոսի թեկնածու դարձած էին. Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութեան տնօրէն ժողովի ատենապետ Տ. Թէոդորոս Վրդ. Զաքարեան եւ կալուածոց տեսուչ Տ. Կորիւն Վրդ. Պաղտասարեան միաբանութեան կողմէ ընտրուած էին որպէս եպիսկոպոսի թեկնածու։ Անոնք ձեռնադրուեցան եւ օծուեցան հոկտեմբերի 8-ին՝ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի մէջ տեղի ունեցած արարողութեան ժամանակ: Սուրբ Տրդատի բաց խորանին մատուցուած Սուրբ եւ Անմահ Պատարագի ընթացքին ձեռնադրուած հինգ եպիսկոպոսներէն Գերշ. Տ. Կորիւն Եպիսկոպոս Պաղտասարեան յաջորդ օրը իր ուխտի պատարագը մատուցեց Մայր Աթոռի հիւսիսային կողմը կառուցուած Սուրբ Յովհաննէս Մկրտիչ-Սուրբ Վարդան մատուռ-մկրտարանին մէջ, որմէ ետք պատասխանեց ԺԱՄԱՆԱԿ-ի հարցումներուն:

Մթնոլորտը լարուած էր այն առումով, որ Սուրբ Երկրին մէջ տիրող պատերազմական իրավիճակով պայմանաւորուած՝ թէժ լուրերը կը հասնէին նաեւ Հայաստան եւ Երուսաղէմէն Հայաստան ժամանած հոգեւորականները եւ ուխտաւորները մէկ կողմէ կ՚ապրէին ձեռնադրութեան եւ օծումի բերկրանքը, միւս կողմէ, կծկուած սիրտերով կը հետեւէին Պաղեստին-Իսրայէլ հակամարտութեան, որ իր անմիջական ազդեցութիւնը ունեցած է Երուսաղէմի վրայ եւ այդ պրկումը տակաւին կը շարունակուի: Սրբազան Հայրը պատերազմի առաջին օրերուն տակաւին ոչինչ գիտէր պատերազմի եւ հայկական համայնք հասած պատերազմական ալիքներուն մասին, ուստի շրջանցեցինք նիւթը եւ զրուցեցինք ընդհանուր հարցերու շուրջ:

-Սրբազան Հայր, ի՞նչ են ձեր զգացողութիւնները այս պահուն:

-Արդարեւ, կիրակի օրուան ձեռնադրութեան եւ օծման արարողութիւնը հոգեւոր մեծ ուրախութիւն էր թէ՛ ձեռնադրեալներուս համար, թէ՛ ներկայ հոգեւորականաց դասին, ինչպէս նաեւ մեր հաւատացեալ քոյրերու, եղբայրներու համար: Եւ Հայաստանի ու Արցախի այս վատ իրավիճակին մէջ, ինչպէս նաեւ Միւռոնօրհնէքի արարողութեան չեղարկման լոյսին տակ այս արարողութիւնը հոգեւոր մեծ մխիթարութիւն էր մեզ բոլորիս համար եւ այդ առումով իրօք, շատ կարեւոր է, որ այս արարողութիւնը տեղի ունեցաւ եւ եպիսկոպոսաց դասը համալրուեցաւ նոր եպիսկոպոսներով։ Կարեւոր էր յատկապէս, որ Երուսաղէմի Սրբոց Յակոբեանց միաբանութիւնը եւ հայոց պատրիարքութիւնը համալրուեցան երկու եպիոսկոպոսներով, որովհետեւ արդէն տարիներ շարունակ եպիսկոպոսի կարիք կար, այդ արարողութիւնները կը յետաձգուէին, ընդամէնը Պատրիարք Սրբազանէն զատ մնացած էր մէկ եպիսկոպոս, որուն վրայ դրուած էին եպիսկոպոսական ողջ պարտականութիւնները ու այս առումով շատ անհրաժեշտ էր այս արարողութեան տեղի ունենալը: Ուրեմն՝ երկու առումով կարեւոր էր մեզի համար՝ կարիք կար եւ զայն հոգեւոր մեծ մխիթարութիւն էր մեր հաւատացեալներուն համար:

-Կը վերադառնաք Երուսաղէմ, ուր հայութիւնը կրկին յայտնուած է սպասումներու մէջ՝ մէկ կողմէն երկրին իրավիճակը լարուած է, միւս կողմէ՝ հայրենիքէն ալ լուրեր կը սպասէ: Ի՞նչ կը տանիք ձեզի հետ:

-Այն եկեղեցական բարձրագոյն աստիճանը, որով մենք կանչուեցանք, ինչպէս նաեւ՝ Սուրբ Հոգիի այն առատաբուխ շնորհները, զորս ձեռնադրութեան եւ օծումի արարողութեան ժամանակ մենք ստացանք, այդ ամէն ինչով մենք կը վերադառնանք՝ նախ այդ օրհնութիւնները կիսելու մեր հաւատացեալ ժողովրդին հետ եւ այդ պարտաւորութեան զգացումով ա՛լ աւելի արդիւնաւէտ եւ ինչպէս ըսի՝ նոր հանգամանքով աշխատելու, անսակարկ եւ անձնուրաց կերպով մեր ծառայութիւնը բերելու մեր պատրիարքութենէն ներս: Եւ այն բոլոր խնդիրները՝ որոնք այսօր ծառացած են մեր առջեւ, այդ խնդիրներուն լուծում տալու պատրաստակամութեամբ կը վերադառնանք:

-Եպիսկոպոսաց դասը համալրած միւս հոգեւորականներուն ի՞նչ է ձեր խօսքը:

-Ես կ՚աղօթեմ, որ Աստուած մեր բոլորին՝ իմ օծակից եղբայրներուս միայն շնորհները աւելցնէ, եւ այն նուիրումը, որ մինչեւ հիմա մենք ունեցած ենք, բազմապատկէ, եւ անձնուրաց նուիրումով շարունակենք մեր ծառայութիւնը՝ վսեմացնելու այն թեմերը, այն նուիրապետական աթոռները, որոնց մէջ մենք արդէն իսկ կը ծառայենք, ինչպէս նաեւ՝ ի պայծառութիւն մեր մայր եկեղեցւոյ, որու կարիքը իրօք կայ: Իմ մաղթանքս այս է՝ անձնուէր եւ նուիրական ծառայութիւն իմ բոլոր օծակից եղբայրներուս:

ՄԱԳԻՍՏՐՈՍ ՄԻՋԱԶԳԱՅՆԱԳԷՏ

Տ. Կորիւն Եպսկ. Պաղտասարեան, աւազանի անունով Յովնան, ծնած է 26 յունիս, 1980-ին, Հայաստանի Արագածոտնի մարզի Աշտարակի Սասունիկ գիւղին մէջ: Նախնական կրթութիւնը ստացած է գիւղի «Գէորգ Չավուշ» դպրոցի եւ Աշտարակի «Մխիթար Սեբաստացի» հանրակրթական միջնակարգին մէջ:

1995-ին ընդունուած է Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութեան Ժառանգաւորաց վարժարան, ապա՝ ընծայարան:

2000 թուականի օգոստոսի 4-ին ձեռնադրուած է սարկաւագ:

2003-ի սեպտեմբեր 28-ին ձեռնադրուած է կուսակրօն քահանայ՝ ձեռամբ երջանկայիշատակ Տ. Թորգոմ Պատրիարք Մանուկեանի՝ վերակոչուելով Տ. Կորիւն Աբեղայ:

2004-2009 թուականներուն ուսանած է Երուսաղէմի Եբրայական համալսարանին մէջ՝ հետեւելով մանկավարժութեան, ընկերաբանութեան եւ հասարակական մարդաբանութեան դասընթացքներուն:

2005-ին եղած է Ամեն. Տ. Թորգոմ Պատրիարք Մանուկեանի քարտուղարը:

2008-2023 թուականներուն միջեւ ընծայարանի մէջ դասաւանդած է Ընկերաբանութիւն եւ Հայ Եկեղեցւոյ եւ Երուսաղէմի պատմութիւն առարկաները:

2009-ին եղած է Սրբոց Յակոբեանց տպարանի տեսուչ:

2010-ի մայիսի 22-ին, ձեռամբ օրուան լուսարարապետ՝ Տ. Նուրհան Արք. Մանուկեանի ստացած է վարդապետական մասնաւոր չորս աստիճաններ:

2010-2013 տարիներուն ուսանած եւ գերազանցութեամբ աւարտած է Երուսաղէմի Եբրայական համալսարանի Կրթութեան կառավարում բաժնէն ստացած է մագիստրոսութիւն:

2012-ին եղած է Կալուածոց գրասենեակի փոխ-տեսուչ:

2013-2015 թուականներուն ուսանած եւ գերազանցութեամբ աւարտած է Երուսաղէմի Եբրայական համալսարանի Միջազգային յարաբերութիւններու մագիստրոսութեան բաժինը:

2014-էն մինչեւ օրս Միաբանական ընդհանուր ժողովին կողմէ քանի մը անգամ ընտրուած է Տնօրէն ժողովի անդամ: 2014-ին կը ստանայ Ֆրանսայի «Արարատ» գիտութեանց միջազգային ակադեմիայի պատուաւոր անդամի կոչում: 2015-ին Տնօրէն ժողովին կողմէ նշանակուած է Ս. Տեղեաց քարտուղար:

2016-2023 թուականներուն եղած է Ս. Աթոռոյ դիւանապետ եւ Միջեկեղեցական յարաբերութեանց վարիչ:

2018-ին նշանակուած է Եկեղեցիներու համաշխարհային խորհուրդին մէջ Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութեան ներկայացուցիչ:

2019-ին նշանակուած է Պաղեստինի Աստուածաշնչային ընկերութեան մէջ Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութեան ներկայացուցիչ:

2023-ի յունուարի 13-ին նշանակուած է Սուրբ Աթոռոյ կալուածոց տեսուչ:

2023-ի մարտի 24-ին, ստացած է ծայրագոյն վարդապետութեան տասն աստիճաններ՝ ձեռամբ Տ. Նուրհան Պատրիարք Մանուկեանի:

Հեղինակ է երեք գիրքերու:

ՆՈՒԻՐԱԿԱՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀ ՍԵՐՈՒՆԴԷ ՍԵՐՈՒՆԴ

Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցւոյ նուիրապետական աթոռներէն Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութիւնը հիմնադրուած է Է. դարուն: Աթոռանիստը՝ Երուսաղէմի Սրբոց Յակոբեանց վանքը իր շուրջը համախմբած է Սուրբ Երկրին մէջ հաստատուած հայերուն, որոնք այնտեղ բնակութիւն հաստատած են քրիստոնէութեան տարածման առաջին դարերէն: Արդէն Դ. դարուն Երուսաղէմի մէջ կային հայկական վանքեր ու եկեղեցիներ: Սիոն լերան վրայ հիմնուած է Սրբոց Յակոբեանց վանքին միաբանութիւնը: Երուսաղէմի եկեղեցւոյ առաջին հայրապետը եղած է Յակոբոս Տեառնեղբայրը: Կոստանդնուպոլսոյ Բ. Տիեզերական ժողովի (381 թուական) որոշմամբ, Երուսաղէմի եպիսկոպոսութիւնը դարձած է պատրիարքութիւն: Երուսաղէմի մէջ մեր Եկեղեցին առանձնացած եւ Է. դարուն այդպէս ձեւաւորուած է Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութիւնը: Պատրիարք վարչական անուանումը քաղաքական իշխանութիւնները տուած են Երուսաղէմի հայոց արքեպիսկոպոսներուն՝ անոնց ինքնավարութիւնը եւ այլ եկեղեցական աթոռներէն անկախ ըլլալու հանգամանքը հաստատելու եւ Երուսաղէմի հայկական վանքերու ու եկեղեցիներու գործերը տնօրինելու համար:

Բիւզանդական տիրապետութեան շրջանին, մինչեւ արաբներուն կողմէ Երուսաղէմի գրաւումը (636 թուական) Երուսաղէմի հայ եկեղեցին հալածուած է քաղկեդոնականներէն: Է. դարուն արաբները Երուսաղէմի հայոց միաբանութեան տուած են յունաց ուղղափառ պատրիարքին հաւասար իրաւունքներ: Երուսաղէմի հայոց հոգեւոր առաջնորդ, առաջին պատրիարք Աբրահամը մեկնած է Մուհամմէտ մարգարէին քով եւ անկէ ստացած է հաւաստագիր մը, որով Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութիւնը զատուած է յունականէն: Հայոց սեփականութիւն ճանչցուած են Սրբոց Յակոբեանց վանքը՝ կալուածներով, Բեթղեհէմի Ս. Ծննդեան Տաճարին մէկ մասը, Ձիթենեաց լերան ստորոտին գտնուող Ս. Մարիամ Աստուածածին եկեղեցին, Գողգոթայի բարձունքը եւ այլն: Եթովպիական, ղպտիական եւ ասորական եկեղեցիները գտնուած են Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութեան հոգեւոր իշխանութեան ներքոյ: Պատրիարքութեան տրուած է նաեւ զանգ հնչեցնելու իրաւունք: Պատրիարքը խոստացած է վճարել սահմանուած տուրքը եւ ենթարկուած միայն մահմետական իշխողներուն: Իրերայաջորդ բոլոր իշխանութիւնները (արաբներու, խաչակիրներու, մամլուքեան, օսմանեան, բրիտանական, յորդանանեան, իսրայէլական) վերահաստատած են յոյներու եւ լատիններու հետ հայերու հաւասարազօր իրաւունքները՝ Երուսաղէմի եւ Սուրբ Երկրի քրիստոնէական սրբատեղիներու նկատմամբ: Մինչեւ ԺԱ. դարուն վերջը տեւած արաբական տիրապետութեան առաջին շրջանին արաբները բարեացակամ վերաբերած են տեղի քրիստոնեաներուն, յատկապէս՝ Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութեան: Այդ շրջանին Հայոց Պատրիարքութեան դիրքը, իբրեւ բոլոր Արեւելեան ուղղափառ եկեղեցիներու ներկայացուցիչ, հաւասարուած է յունական պատրիարքութեան: Յետագային, հակառակ հրովարտակներով ապահովուած առանձնաշնորհումներուն, հայկական վանքերն ու եկեղեցիները հետզհետէ ենթարկուած են ծանր յարձակումներու: Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութեան վիճակը յատկապէս ծանրացած է Եգիպտոսի Ֆաթիմեան արաբական հարստութեան տիրապետութեան շրջանին: 969 թուականին, գրաւելով Երուսաղէմը, Ֆաթիմեանները մէկ դարէ աւելի շարունակ կռիւներ մղած են սելճուկներուն դէմ: 1099 թուականին զայն գրաւած են խաչակիրները: Հայկական իշխանութեան շրջանին (ԺԱ.-ԺԴ. դարեր), հայոց իշխաններու եւ թագաւորներու քաղաքական պաշտպանութեան եւ նուիրատուութիւններու շնորհիւ Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութիւնը ամրապնդած է իր իրաւունքները սրբատեղիներու նկատմամբ եւ բարձրացուցած իր հեղինակութիւնը:

Հռոմկլայի 1178 թուականի ժողովին մասնակցած է Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարք Սահակը, որ ստորագրած է ժողովի որոշումներուն տակ՝ Հայոց Կաթողիկոս Գրիգոր Դ. Տղայէն, Աղուանից Ստեփանոս Կաթողիկոսէն, Անիի Բասիլիոս Արքեպիսկոպոսէն յետոյ՝ «Սահակ Արքեպիսկոպոս աստուածակոխ քաղաքին Երուսաղէմի»:

1187 թուականին Եգիպտոսի սուլթան Սալահետտին գրաւած է Երուսաղէմը՝ վերջ տալով խաչակիրներու իշխանութեան՝ Սուրբ Քաղաքին մէջ: Սալահետտին ոչ միայն վերահաստատած է Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարք Աբրահամ Երուսաղեմցիի (1180-1191) կողմէ ներկայացուած քրիստոնէական սրբավայրերու նկատմամբ Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութեան իրաւունքները, այլեւ ատոնք տարածած է խաչակիրներու քանի մը եկեղեցիներու եւ վանքերու վրայ:

Մինչեւ 1311 թուականը Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութիւնը գտնուած է Կիլիկիոյ հայոց թագաւորներու եւ Սիսի մէջ նստող հայոց կաթողիկոսներու իշխանութեան ներքոյ: Չընդունելով Օշին թագաւորի, Գրիգորի Է. Անաւարզեցիի եւ Կոստանդին Գ. Կեսարացի կաթողիկոսներու լատինամէտ քաղաքականութիւնը եւ չենթարկուելով 1307 թուականի Սիսի ժողովի որոշումներուն՝ Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարք Սարգիսը, Հայ Եկեղեցւոյ վարդապետութիւնը անաղարտ պահելու համար Եգիպտոսի սուլթանէն հրովարտակ ձեռք բերելով, անջատած է իր Աթոռը Կիլիկիոյ քաղաքական եւ եկեղեցական իշխանութենէն: 1311-ին Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութիւնը դարձած է անկախ, ինչ որ հիմք տուած է որոշ ուսումնասիրողներու կարծելու, թէ Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութիւնը հիմնադրուած է այդ թուականին։

Օսմանեան տիրապետութեան տարիներուն, Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութեան գերիշխանութիւնը տարածուած է Սուրիոյ, Լիբանանի, Կիպրոսի եւ մինչեւ 1839-ը՝ Եգիպտոսի թեմերուն վրայ: 1664 թուականին Եղիազար Այնթապցին Երուսաղէմի մէջ հաստատած է Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնին հակաթոռ կաթողիկոսութիւն ՝ իրեն ենթարկելով օսմանեան տէրութեան տարածքին մէջ գործող եկեղեցական թեմերը: 1682-ին Եղիազար Ա. Այնթապցիի՝ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս ընտրուելէն (1681 թուական) յետոյ, Երուսաղէմի կաթողիկոսութիւնը վերացուած է:

1702 թուականին Պոլսոյ Հայոց Պատրիարք Աւետիք Եւդոկացին զբաղեցուցած է նաեւ Հայոց Պատրիարքութեան աթոռը, եւ մինչեւ 1715 թուականը Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութիւնը կառավարած են Կ.Պոլսէն նշանակուած փոխանորդները: Պատրիարքութիւնը ինկած է պարտքերու տակ: 1715-ին Կ.Պոլսոյ Յովհաննէս Կոլոտ Բաղիշեցի Պատրիարքը վերահաստատած է Երուսաղէմի ինքնուրոյն պատրիարքութիւնը: Գրիգոր Շղթայակիր Պատրիարքը մարած է պարտքերը, ձեռնամուխ եղած է շինարարական աշխատանքներու: 1833-ին Սրբոց Յակոբեանց վանքին մէջ հիմնադրուած է տպարան, ուր տպագրուած են Յովհաննէս Դրասխանակերտցիի «Պատմութիւն հայոց» (1843), Եսայի Հասան-Ջալալեանի «Պատմութիւն Աղուանից երկրի» (1868) եւ այլ գիրքեր:

ԺԹ. դարուն Երուսաղէմի մէջ բացուած եւ Հայոց Պատրիարքարանի նիւթական միջոցներով գոյատեւած են տղաներու Մեսրոպեան եւ աղջիկներու Գայիեանեանց վարժարանները: 1843-ին Ռէմլէի մէջ (Սուրբ Գէորգ վանքին մէջ) Զաքարիա Կոփեցի պատրիարքի ջանքերով բացուած է Ժառանգաւորաց վարժարանը, որ յաջորդ տարի փոխադրուած է Երուսաղէմ եւ ցայսօր կը գործէ Պատրիարքարանի տնօրինութեան ներքոյ: 1928-ին Եղիշէ Դուրեան Պատրիարքի ջանքերով բացուած է Սրբոց Թարգմանչաց վարժարանը եւ անոր առաջարկով ալ անուանակոչուած՝ ի յիշատակ Ս. Մեսրոպ Մաշտոցի եւ Ս. Սահակ Ա. Պարթեւի:

Մինչեւ ԺԹ. դարը, Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութիւնը առաւել կամ նուազ յաջողութեամբ պայքարած է սրբատեղիներու հանդէպ յոյներու եւ լատիններու ոտնձգութիւններու դէմ: Օսմանեան կայսրութեան թուլացման զուգընթաց փոխուած է քաղաքական կացութիւնը, եւ օտար տէրութիւնները, միջամտելով կայսրութեան ներքին գործերուն, Երուսաղէմի սրբավայրերու վրայ իրաւունքներու հարցին մէջ պաշտպան կանգնած են յոյներուն եւ կաթոլիկներուն: Յունական պատրիարքութեան զօրակցած է Ռուսաստանը, իսկ լատիններուն՝ Արեւմուտքը, մասնաւորապէս՝ Ֆրանսան: Յոյներուն նոյնիսկ կարճ ժամանակով յաջողած է տիրանալ Սրբոց Յակոբեանց վանքին, սակայն Կ.Պոլսոյ հայ ամիրաներու նիւթական եւ քաղաքական օգնութեամբ հայերը վերստին իրենց ձեռքը վերցուցած են Ս. Յակոբեանց տաճարը: Հակառակ դժուարութիւններուն եւ անհաւասար պայքարին, Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութիւնը կրցած է պաշտպանել հայոց իրաւունքները Յոյն եւ Լատին երկու մեծ եկեղեցիներու եւ անոնց պաշտպան տէրութիւններու ոտնձգութիւններէն: Երուսաղէմի համաքրիստոնէական երեք գլխաւոր սրբատեղիներու երեք աւագ պահապանները՝ Հայ, Յոյն եւ Լատին եկեղեցիները, 1917 թուականին, երբ Երուսաղէմը անցաւ բրիտանական հովանաւորութեան ներքոյ, պաշտօնապէս հաստատուած են որպէս Երուսաղէմի Ս. Յարութիւն տաճարի եւ Բեթղեհէմի Ս. Ծննդեան տաճարի երեք իրաւատէրեր: Սահմանուած են իւրաքանչիւրին իրաւունքները, բաժինները, պաշտամունքի օրերը եւ ժամերը, իւրաքանչիւր տեղի սրբազան իրերուն քանակը, սրբատեղիներու պատասխանատուութիւնը: Հայերը կաթոլիկ եւ ուղղափառ պատրիարքարաններուն հետ պահպանած են համահաւասար իրաւունքներ:

1929 թուականին Երուսաղէմի բրիտանական ներկայացուցիչը կառավարութեան ներկայացուցած է «Սրբատեղիներու իրաւական վիճակը» անունով վաւերաթուղթ մը, որուն մէջ ամփոփուած են իւրաքանչիւր քրիստոնեայ համայնքի իրաւունքները: Մինչ օրս կը պահպանուի իրաւական այդ վիճակը:

1916-ին երիտթրքական կառավարութիւնը հաստատած է Թուրքիոյ հայ առաքելականներուն համար մէկ կաթողիկոս-պատրիարքութիւն՝ Երուսաղէմ նստավայրով: Կաթողիկոս-պատրիարքի պաշտօնը յանձնուած է Կիլիկիոյ Աթոռի Սահակ Խապայեան Կաթողիկոսին: Առաջին համաշխարհային պատերազմէն յետոյ Կիլիկիայի կաթողիկոսութիւնը, Երուսաղէմի եւ Պոլսոյ պատրիարքութիւնները շարունակած են իրենց գոյութիւնը: Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութիւնը ծաղկած է Եղիշէ Արք. Դուրեան (1921-1930) եւ Թորգոմ Արք. Գուշակեան (1931-1938) պատրիարքներուն օրօք: Վերաբացուած է Ժառանգաւորաց վարժարանը, մեծ ուշադրութիւն դարձուած է տպարանին, ուր լոյս տեսած են հայագիտական, կրօնական, պատմական եւ այլ բնոյթի մեծարժէք գիրքեր: Պատրիարքութեան կից բացուած է Աստուածաբանական ուսումնարան, ուր կը պատրաստուին հոգեւորականներ: Մատենադարանէն յետոյ, Ս. Յակոբեանց վանքին մէջ կը գտնուի Երուսաղէմի ձեռագրատունը՝ աշխարհին մէջ իր քանակով հայերէն ձեռագրերու երկրորդ մեծ հաւաքածոն, որու ձեռագրերու թիւը շուրջ 4 հազար է: Ելլելով որոշ ձեռագրերու ստեղծման թուականէն՝ կ՚ենթադրուի, որ հաւաքածոն սկզբնաւորուած է ԺԲ.-ԺԳ. դարերէն սկսեալ: 1866-էն սկսեալ լոյս կը տեսնէ Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութեան պաշտօնական «Սիոն» ամսագիրը (1877-1927 թթ. ընդհատուած է):

1929 թուականին Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսութեան համաձայնութեամբ Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութիւնը ժամանակաւորապէս Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան զիջած է Դամասկոսի եւ Լիբանանի թեմերը: Ներկայիս Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութեան իրաւասութեան ներքոյ են միայն Իսրայէլի հայկական եկեղեցիները եւ Յորդանանի հոգեւոր հովուութիւնը:

Պատրիարքը Սրբոց Յակոբեանց վանքի հոգեւոր եւ վարչական պետն է՝ Երուսաղէմի քաղաքական իշխանութիւններուն առջեւ հայ համայնքի ներկայացուցիչը: Անոր կ՚ընտրէ Երուսաղէմի Սրբոց Յակոբեանց միաբանութեան ընդհանուր ժողովը, որուն եւ հաշուետու է պատրիարքը: Ընտրութիւնը կը հաստատեն Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը եւ Երուսաղէմի իշխող պետութեան ղեկավարը:

Յորդանանի հոգեւոր հովուութեան կեդրոնը Ամմանի Ս. Թադէոս եկեղեցին է: Հոգեւոր հովիւը՝ առաջնորդը կը նշանակէ Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքը: Յորդանանի հայ համայնքի ազգային-եկեղեցական գործերով կը զբաղի տեղական խորհուրդը (թաղականութիւնը):

Յորդանանի հայերը հիմնականը կը բնակին Ամման, սակաւ թիւով՝ Ռուսէյֆա, Մատարա, Աքապա քաղաքներուն մէջ:

(Ըստ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի «Վաչէ եւ Թամար Մանուկեան» մատենադարանի նիւթերու)

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ

Երեւան