Ո՞Վ Է ԱՄԵՆԱԴԺԲԱԽՏ ՄԱՐԴԸ,- ՍԻՐԱԶՈՒՐԿԸ

Սէ՜ր, որքա՜ն հեռու է ինձմէ այս զգացումը ու որքա՜ն օտար, մինչդեռ ատենօք այնքան սերտ բարեկամներ էինք մենք: Չեմ յիշեր, թէ ե՛րբ խզուեցան մեր յարաբերութիւնները, վստահ ալ չեմ, թէ արդեօք պիտի կարենա՞նք զանոնք վերստին բարւոքել:

Ի՜նչ խօսք, անկարելի չէ, սակայն այսուհետեւ՝ դժուար:

Կը մտաբերեմ դպրոցական այն երանելի տարիները, երբ սիրելը շա՜տ աւելի դիւրին էր, ինչու որ բաւարար էր ան: Ուրիշ կողմնակի հաշիւներ գոյութիւն չունէին. ամէն ինչ սկիզբ կ՚առնէր ապրումով մը, անով ալ կ՚աւարտէր: Հեռուէն երկու նայուածք, երկու անոյշ խօսք, ու վե՛րջ, արդէն քուկդ է աղջիկը:

Ահաւասիկ իսկական սէրը այս է, գոնէ ինծի համար:

Որքա՜ն կ՚ուզեմ վերապրիլ այն հին օրերը, վերստին ըլլալ այն պատանին, որ կը սիրէր անհաշիւ ու անմնացորդ՝ չունենալով «կողմնակի հաշիւներու» գիտակցութիւնը: Սակայն ա՛լ նոյն պատանին չեմ, եւ գիտեմ, որ ըլլալու պարագային շա՜տ սուղի պիտի նստի վրաս: Ահա թէ ինչու չեմ համարձակիր քայլ մը առնել այդ ուղղութեամբ:

Սիրտս ամուր-ամուր փակած-կողպած եմ. թէ ո՛վ պիտի յաջողի կղպանքը կոտրել, չեմ գիտեր: Սակայն մինչ այդ պէտք է «սիրել» ու «սիրուիլ», այո՛, անդադրում «սիրել» ու «սիրուիլ». ինչպէ՞ս,- ասկէ աւելի դիւրին բան կա՞յ. երբ սա կամ նա զգացումը անհասանելի է քեզի, զայն հասանելի կը դարձնես կա՛մ երգ մը ունկնդրելով, կա՛մ ֆիլմ մը դիտելով, կա՛մ ալ քերթուած մը կարդալով:

Ես նախընտրեցի այս անգամ կարդալ նամակ մը. ահաւասիկ՝

«Նորից վեր եմ առնում գրիչս, թաթախում եմ հիւանդ, արիւնոտուած սրտիս մէջ եւ գրում եմ քեզ, Շուշիկ, մի քանի տող, գրում եմ ես՝ Աւետիք Իսահակեանս:

Ինչո՞ւ եմ գրում, ի՞նչ է ստիպում ինձ գրել.- սիրել - ես քեզ չեմ սիրում, ատել - ես քեզ չեմ ատում. բայց դու իմ հոգում կաս՝ որպէս մի ծանր երազ, որպէս մի դոժբախտութիւն, մի կոշմար. ես ուզում եմ քեզ յօշոտել, ես ուզում եմ քեզ հազար-հազար անգամ սպանել, սպանել, նորից սպանել, կենդանացնել՝ նորից սպանել. յաւիտեան ապրել, եւ քեզ յաւիտեան սպանել, բայց այդ չեմ կարող անել (անզօր եմ քեզ), ամբողջ էութիւնս բարի է... եւ որ ամենաողբալին է՝ ես դեռ քու ճիրաններում եմ. ի՞նչ անեմ, ինչպէ՞ս ազատուեմ. երբեմն քեզ ատում եմ ծովաչափ, ծովաչափ, եւ երբեմն սիրում եմ եւ պատրաստ ոտքերդ համբուրելու, բայց որ յիշում եմ անցեալը, ես մրրիկ եմ դառնում:

Դու մի որոնիր այս տողերի մէջ որոշ միտք, որոշ իմաստ. ես գրում եմ համարեա կիսախելագար, եւ մինչեւ մահս քեզ էլ ոչ մի տեղ, եւ աչքերիդ նայելու չեմ, Աստուած է վկայ, վերջին անգամ պիտի լամ քու առաջ եւ հայհոյեմ քեզ, հայհոյեմ, հայհոյեմ քու բոլոր սրբութիւնները, որովհետեւ դու իմ սրբութիւնները պղծեցիր, որովհետեւ իմ ամենանուիրական սէրս շան պէս դուրս վռնտեցիր, որովհետեւ դու ինձ չարչարեցիր, նահատակեցիր՝ անսահմանօրէն:

Դու ասում էիր ինձ, որ ինձ չես սիրել - գիտեմ, գիտեմ. բայց այդ քեզ իրաւունք չէր տալիս ինձ - երբ ես քու ոտքերի տակ տիեզերական հզօր սիրուցս ստորացած ընկած էի - ծաղրելու, արհամարհելու, դուրս շպրտելու. չէ՞ որ, Շուշիկ ջան, ես մարդ էի. չէ՞ որ կային օրեր, որ դու ինձ գոնէ յարգում էիր, «թանկագին» եւ «ջան» խօսքերով խաղում էիր հետս... եւ այդ բոլորից յետոյ դու ինձ ոտացտակ տուիր. խփեցիր ջահել սրտիս մէջ դաշոյններ՝ չհանեցիր նրանց, թողիր սրտիս մէջ - մնացին ժանգոտուած, եւ արիւնովս իմ քայլափոխերս ծածկեցիր, բայց դու մնացիր դէպի ինձ միշտ ծաղրող, միշտ անգութ, միշտ անսիրտ...

Եթէ ամենակատաղի թշնամուս սիրէի, իմ, դէպի քեզ մրրկող սիրուս մի չնչին մասով թշնամիս ինձ կը գրկէր, կը գուրգուրէր եւ կը մխիթարէր... Իսկ դու-դու գիտէիր իմ դժոխային տանջանքներս, բայց մօտ չեկար, մի անոյշ խօսք չասիր... Ես քեզնից էլ սէր չէի ուզում. քեզ տիրել չէի ուզում, բայց քու մէջ մարդ տեսնել կ՚ուզէի, եւ որ՝ դու իմ մէջ մարդ տեսնէիր...

Դու ասում էիր ինձ, որ այն ժամանակ ջահել էիր եւ ուրիշները ներշնչում էին քեզ... Բայց, բայց... չէ՞ որ ջահելները ունեն գթառատ սիրտ. բայց միթէ դու ջահե՞լ էիր. դու հասած էիր՝ եւ այն էլ շատ զզուելի կերպով, որ առաջին պատահող ամուսնու գիրկն ընկար...

Այո, մենք յետոյ բարեկամացանք, գուցէ դու յետոյ ինձ սիրեցիր, բայց այդ օրուանից ես քեզ սկսեցի ատել եւ հայհոյել. դու յետոյ ինձ սիրում էիր ոչ մաքուր կերպով, այլ ֆիզիքապէս... Ես զզուում էի քեզնից. բայց եւ անդիմադրելի կերպով սիրում էի. ախ, ամբողջ 13 տարի դու նստել ես ու բռնել իմ ողջ, ողջ ուղեղը, հոգին եւ սրբապղծել իմ ողջ երկինքը... Դու ինձ արնաքամ արիր, գուցէ ակամայ, դու սպանեցիր իմ տաղանդը, դու ինձ մղեցիր ամենածանր, դառն յուսահատութեան, երբ ես ամբողջապէս թաթախուած ինքնասպանութեան ծանր մտքերով, յանկարծ սթափուեցի - ինձ դուրս կանչեց ժողովուրդը, յեղափոխութիւնը, իմ ջախջախուած գենին-ես տեսայ իմ աչքում բոլոր իլիուզիաները ցրուած, վարագոյրները բացուած եւ քեզ՝ որպէս ամենավատ կինը բոլոր կանանցից... եւ քեզ հայհոյեցի աշխարհքի ամենածանր հայհոյանքով, որ իմ կեանքում մի անգամ եմ ասել, եւ այն էլ քեզ, իմ հոգուն, իմ իդէալին. այժմ մազերս փետանում են եւ ամաչում եմ, եւ սոսկում եմ այդ հայհոյանքից... Եւ այն օրից, երբ գրեցի...

Շուշիկ, ատելի, սիրելի Շուշիկ, ուրիշ կերպ ես չէի կարող վարուել. ես պիտի քեզ անպատուէի, վայր գցէի, որ կարողանայի ազատուել այդ հրէշային սիրուց, որ ինձ ծծեց, կամ սպանէի ինձ. սպանել չուզեցայ, որովհետեւ բնութիւնը իմ մէջ շատ է կեանք եւ կեանքի ուժ ու սէր դրել, բայց հայհոյել կարողացայ. ի հարկէ, աւելի լաւ էր մեռնէի, քան հասնէի այն օրին, որ իմ դարեր, դարեր պաշտած երազը սրբապղծէի, ոտաց տակ տայի... Բայց այս բոլորի միայնակ մեղաւորը դու ես:

Այժմ ի՞նչ եմ ուզում ասել ես. խօսքս յետ չեմ առնում, բայց այդ հայհոյանքով էլ չբժշկուեցի ես. դու մի սոսկավիթխար վէրք բացիր հոգուս մէջ, լայնաբերան, դու որդ դարձար իմ վէրքի մէջ, եւ ոչ մի երկրային ու երկնային դեղով դա չի բժշկուի... Այժմ դառնաս իմ կինը - ես իսկոյն կը փախնեմ քեզնից. դառնաս հին Շուշիկը՝ ես կը սպանեմ ինձ՝ չտեսնելու համար տանջանքների այն ծանր շղթան, որ տարիներ ի վեր ինձ կաշկանդեց...     

Բայց լալիս եմ հիմա, եւ սրտիցս արիւն է կաթում. գնա, Շուշիկ, Աստուած քեզ հետ, ապրիր քու երեխաների համար. ինձ մի անիծիր. իմ անունս երբեք, երբեք մի յիշիր եւ ոչ մի տեղ, եւ ոչ մի տեղ, ոչ մի մարդու մօտ. աղաչում եմ քեզ, ինձ թաղիր քեզ համար յաւիտեան, ինձ երբեք մի նայիր. ազնիւ խօսք տուր այդպէս վարուելու. ես թող բոլորովին չեղած, չծնուած մարդ լինեմ քեզ համար. հոգիս խոստում է, երբ մտածում եմ, որ երբեմն դու կը մտաբերես ինձ. պէտք չէ յիշել այն տաճարում մի ուրիշ Աստծու անուն, որին այդ տաճարը չի պաշտում, չի (հնազանդուում), չպէտք է այդ տաճարում ուրիշ ձօնի սեղան ու պատկեր դրուի. քու հոգու տաճարից թող ես լինեմ դուրս՝ ես՝ օտար, չճանաչուած Աստուած եմ այդտեղ:

ԱՂԱՉՈՒՄ ԵՄ ՔԵԶ...
ԵՍ ԷԼ ԿԸ ՎԱՐՈՒԵՄ ՔԵԶ ՀԵՏ ԱՅԴՊԷՍ:
ԴՈՒ ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ ՄԵՌԱՐ, ՄԵՌԱՐ...
ԱՐՏԱՍՈՒԵԼՈՎ ՀԱՄԲՈՒՐՈՒՄ ԵՄ ՔՈՒ ԳԵՐԵԶՄԱՆԸ
ԵՒ ՃԱՄԲԱՅ ԸՆԿՆՈՒՄ
ՆՈՐ ԱՍՏՈՒԱԾ ԳՏՆԵԼՈՒ...»

Կը կարդամ այս սիրառատ տողերը ու կը փակեմ աչքերս: «Աստուած իմ,- կ՚ըսեմ ես ինծի,- այս ի՜նչ սէր է»: Այո՛, ճիշդ է, որ մեծ ցաւ կայ հոն, ափսոսանք, ցասում, բայց եւ այնպէս այդ բոլորին ետին կայ մեծ սէր մը:

Կը խորասուզուիմ մտորումներու մէջ ու կը սկսիմ հարց ու պատասխանի. «Կարելի պիտի ըլլա՞յ նորէն սրտանց սիրել իսահակեանական սիրով մը՝ ցվերջ, ցմրուր ու ցմահ»: Հոս կանգ կ՚առնեմ, որովհետեւ...

Չե՞մ ուզեր սիրել,- ի հարկէ կ՚ուզեմ: Սակայն ներքնապէս կը վախնամ, որովհետեւ ա՛լ առաջուան նման չեմ կրնար աչք խփել կամ ձեռնածալ նստիլ, երբ անդին սիրտս կը յօշոտեն գազանաբար:

Թերեւս արտաքնապէս եղնիկ մըն եմ, սակայն ներքնապէս՝ գազան:

Ես ալ բազմաթիւ «Շուշիկ»ներու հանդիպեցայ ատենին: Ինչ որ ունէի-չունէի, իսկոյն շաղ տուի անոնց ոտքերուն առջեւ: Ահա թէ ինչու գազանացայ:

Որքա՜ն փափուկ էր սիրտս, որքա՜ն կարծրացաւ: Կարծես սիրտ մը չէ ան, որ կը կրեմ մէջս, այլ խոփ-խոշոր ժայռ մը:

Կա՛մ սիրել, կա՛մ սիրուիլ. մէկնումէկը, ա՜հ, բաւարար էր ապրելու համար: Իսկ եթէ ասոնցմէ ո՛չ մէկը կայ, մարդս ինչի՞, ինչի՞ կը ծառայէ:

ՅԱՐՈՒԹ ԿԻՒԼԻՒԶԵԱՆ

Երկուշաբթի, Փետրուար 22, 2021