ԹԱՐԳՄԱՆԻՉՆԵՐՈՒ ՏՕՆԸ
Հայ Առաքելական Եկեղեցին թարգմանիչ վարդապետներու տօնը կը տօնէ տարուան մէջ երկու անգամ: Առաջինը կը կոչուի «Սրբոց թարգմանչացն մերոց Սահակայ եւ Մեսրոպայ» եւ կը տօնուի Հոգեգալուստէն յետոյ երեսուներեքերորդ օրը, որ միշտ կը զուգադիպի Հինգշաբթիի, Յունիս ամսուան 11-16 թուականներու միջեւ: Այդ օրը, ըստ աւանդութեան կը նկատուի Սուրբ Սահակի եւ Սուրբ Մեսրոպի հանդիպման օրը Ռահ գետի ափին:
Ս. թարգմանիչներ Սահակի եւ Մեսրոպի տօնը կ՚ուղեկցուի ուխտագնացութեամբ դէպի Օշական, դէպի Սուրբ Մեսրոպի գերեզմանը:
Իսկ սուրբ թարգմանիչներուն նուիրուած երկրորդ տօնը կը կոչուի «Տօն մեր սուրբ թարգմանչաց վարդապետներու՝ Սահակի ու Մեսրոպի եւ անոնց սուրբ աշակերտներու՝ Եղիշէի, Մովսէս Քերթողի, Դաւիթ Անյաղթ փիլիսոփայի, Գրիգոր Նարեկացիի եւ Ներսէսի Կլայեցւոյ»: Թարգմանչաց երկրորդ տօնը կը զուգադիպի 3 Հոկտեմբերէն մինչեւ 7 Նոյեմբերի ժամանակահատուածի միջեւ:
ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ԹԱՐԳՄԱՆԻՉՆԵՐՈՒ ՄԱՍԻՆ (ԸՍՏ «ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ»Ի)
Մեր լուսաւորիչները եւ Ընդհանրական Եկեղեցւոյ լուսատու պայծառ ջահերը նկատուող Սուրբ Սահակ Պարթեւ Հայրապետը եւ Սքանչելագործ Մեսրոպ Վարդապետը սահմանեցին Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ համար բազմաթիւ կանոններ եւ օրէնքներ, ստեղծեցին հայերէն լեզուի գիրերը, յունարէնէ եւ ասորերէնէ թարգմանեցին Սուրբ Գրքի Հին եւ Նոր Կտակարանները, ապա հիմնեցին դպրոցներ եւ կրթեցին մեր ողջ Հայոց աշխարհը:
Այնուհետեւ Սուրբ Սահակ Հայրապետի հրամանով Սուրբ Մեսրոպ Վարդապետը մեկնեցաւ Վրաց աշխարհ, ուր անոնց համար եւս ստեղծեց իրենց լեզուին համապատասխան գիրեր։ Իսկ ատկէ ետք, ինչպէս կը վկայէ Սուրբերու վարքը եւ օրուան տօնը պարունակող գիրքը՝ «Յայսմաւուրք»ը, գնաց Աղուանք եւ ըստ Աստուծոյ կողմէ տրուած շնորհներու՝ անոնց համար նոյնպէս ստեղծեց իրենց լեզուին համապատասխան գիրեր:
Իսկ երբ Սուրբ Մեսրոպ Վարդապետ այնտեղէն վերադարձաւ Հայաստան, Սուրբ Սահակը գտաւ իր աշակերտներուն հետ գիրքեր թարգմանելու ատեն: Մանաւանդ անոր նշանաւոր աշակերտներուն անունները նոյնպէս ծանօթ են մեզի՝ Սուրբ Յովսէփը եւ Սուրբ Ղեւոնդ Երէցը, որոնք մարտիրոսացան Պարսից աշխարհին մէջ: Ապա՝ Սուրբ Եղիշէ Վարդապետ, Մովսէս Խորենացի եւ վերջինիս եղբայրը՝ Մամբրէ Վերծանող, Եզնիկ Կողբացի եւ Ստեփանոս Ասողիկ, Խոսրով եւ Ղազար պատմագիրը, որոնց հետ նաեւ շատ ուրիշներ: Անոնք յունարէնէ եւ ասորերէնէ շատ մը գիրքեր թարգմանեցին:
Յօրինեցին նաեւ շարականներ եւ կարգաւորեցին բոլոր ձայներու համար եղանակներ, որոնք իրարմէ զատորոշելով՝ տասը ձայներով դասակարգեց Սուրբ Սահակ Հայրապետը՝ սահմանելով տասը եղանակ ըստ տասը արարածներու թիւի, որոնք են՝ երկինքն ու երկնայինները, երկիրը եւ երկրայինները, ծովը եւ ծովայինները, օդը եւ օդագնացները, ապա՝ հրեշտակներն ու մարդիկ: Նաեւ ըստ Աստուծոյ տասնաբանեայ պատուիրաններու թիւին, որ գրուեցաւ Մովսէսի քարէ տախտակին վրայ, ինչպէս նաեւ՝ ըստ Եգիպտոսի տասը հար-ւածներու թիւին:
Պարթեւ (Պահլաւունի) եւ Մամիկոնեան տոհմերէ սերող Սուրբ Սահակը որդին էր Ներսէս Մեծ Կաթողիկոսի, Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի տոհմի վերջին ներկայացուցիչը: Իր առաքինի վարքով՝ ան ամէն ինչով նմանեցաւ իր հայրերուն: Սահակ Պարթեւ ամուսնացած էր զաւակ ունենալու նպատակով, առաքելաշնորհ աթոռի ժառանգութեան համար, սակայն ունեցաւ դուստր եւ այդ դուստրն ալ ամուսնութեան տուաւ Համազասպ Մամիկոնեանին, եւ այդ ամուսնութենէն ծնաւ Սուրբ Քաջ Վարդանը:
Այնուհետեւ առանձնանալով կնոջմէ՝ անցաւ քահանայութեան կարգը, եւ երբ կաթողիկոս դարձաւ, նորոգեց հայոց ազգի բոլոր կարգերն ու կրօնական օրէնքները: Ան 387 թուականէն սկսեալ յիսուներկու տարի եղած է հայոց Հայրապետական Աթոռի գահակալը: Այդ ժամանակ ան եռանդուն աջակցութիւն բերած է Խոսրով Գ. թագաւորին՝ վերականգնելու համար Մեծ Հայքի միասնականութիւնը։ Խոսրովի գահընկէց ըլլալէն եւ աքսորուելէն յետոյ Սահակ Ա. Պարթեւ նոյնպէս զրկուած է Հայրապետական Աթոռէն (389թ.) եւ միայն Վռամշապուհ թագաւորի ջանքերուն շնորհիւ վերադարձած է իր պաշտօնին։ Հետագային եւս, պարսից Վռամ Ե. արքայի կողմէ ենթարկուած է հալածանքներու ու շնորհազրկման։
Անգնահատելի եղած է Սահակ Պարթեւի դերը՝ հայոց հոգեմտաւոր ժառանգութեան կերտման մէջ:
Ըլլալով կրթուած եւ հմուտ՝ երաժշտական, հռետորական արուեստներու, իմաստասիրութեան եւ լեզուագիտութեան մէջ։ Սահակ Պարթեւ մեծ նպաստ բերած է հայ ազգային մշակոյթի զարգացման, եղած է հայոց գիրերու ստեղծման ջատագովը, Մեսրոպ Մաշտոց Վարդապետի հետ դարձած է հայ դպրութեան ու եկեղեցական մատենագրութեան հիմնադիր:
Անոր հրամանով եւ Սուրբ Հոգիի գործակցութեամբ Սուրբ Մեսրոպ Վարդապետ ստեղծեց հայոց լեզուի գիրերը: Ապա Սուրբ Սահակ, բանալով դպրոցներ ողջ Հայոց աշխարհի տարածքին, հաւաքեց ուշիմ, ինչպէս նաեւ ուսման մէջ գերազանց մանուկները ու կրթեց զանոնք:
Մեսրոպն ու իր աշակերտները, երթալով Յունաց աշխարհ, Ասորիք, սերտեցին արտաքին գիրքերու ողջ հմտութիւնը եւ թարգմանեցին Աստուածաշունչի բոլոր գիրքերը՝ Հին եւ Նոր Կտակարանները՝ հայերէն գիրերով եւ լեզուով:
Ս. Սահակ կարգաւորեց նաեւ քաղաքներու, գիւղերու, վանքերու, քահանաներու եւ ժամկոչներու կանոններն ու օրէնքները: Սահմանեց նաեւ ամուսնական օրէնքներ եւ ուղիղ ճանապարհով յառաջացնելու բոլոր կարգերը:
Ան մահացած է իր ծննդեան օրը, Նաւասարդի 30-ին (439 թ. 7 Սեպտեմբերին), Բագրեւանդի Բլրոցաց գիւղին մէջ եւ թաղուած է Տարօնի Աշտիշատ գիւղը:
Թարգանչաց նախահայրերէն նկատուող Ս. Մեսրոպ սքանչելի այր Ներսէս Մեծ Հայրապետի աշակերտն էր:
Անոր մասին գրուած է, որ Սուրբ Հայր եւ Վարդապետ Մեսրոպ հեզաբարոյ էր եւ լայնախոհ, տեսքով՝ հրեշտակի նմանող, եւ միտքով՝ երկնող, խօսքով՝ պայծառ, խորհուրդով՝ մաքուր, գործով՝ զուսպ, հաւատքով՝ ուղղափառ, յոյսով՝ համբերող, սիրով՝ անկեղծ, անձանձիր դաստիարակ։ Ան այս բարեմասնութիւններուն բերումով կոչուած է՝ «Երկրորդ Լուսաւորիչ»: Սուրբ Մեսրոպի մէջ ամենեւին տեղ չգտան ամբարտաւանութիւնն ու մարդահաճութիւնը: Հայոց պատմութեան մէջ ան փառաբանուած է իբրեւ Հայոց գիրերու ստեղծող:
ՈՒԽՏԱԳՆԱՑՈՒԹԻՒՆ ԴԷՊԻ ՕՇԱԿԱՆ
Այսօր համայն հաւատաւոր ժողովուրդը կը միանայ դէպի Արագածոտն կատարուող ուխտագնացութեան, որ տեղի կ՚ունենայ ի պատիւ սուրբ թարգմանիչ վարդապետներու՝ Սահակի եւ Մեսրոպի: Հայոց գիրերու յիշատակումէն ետք հայ հոգեւոր եւ մտաւոր կեանքին մէջ Թարգմանչաց տօնի յիշատակումը կը նկատուի երկրորդ մեծ իրադարձութիւն, որովհետեւ թարգմանիչներու շնորհիւ հայ ժողովուրդի համար ճանապարհ բացուեցաւ դէպի աշխարհի մնայուն հարստութիւնները եւ թարգմանական գրականութեան շնորհիւ մինչեւ այսօր հայ ժողովուրդը հաղորդակից կը դառնայ աշխարհի տարածքին ստեղծուող գրաւոր արժէքներուն, եւ ինքն ալ իր ստեղծածը թարգմանական արուեստի միջոցաւ հասանելի կը դարձնէ աշխարհին:
Ուխտագնացութեամբ յարգանքի տուրք կը մատուցուի թարգմանական արուեստի երկու նահապետներուն՝ Սուրբ Սահակին եւ Սուրբ Մեսրոպին: Սուրբ Մեսրոպի վախճանը տեղի ունեցած է Վաղարշապատի մէջ։ Ուստի իշխանները իրարու միջեւ կը վիճէին. մէկը կ՚ուզէր սուրբ մարմինը տանիլ Տարօնի գաւառ, Մեսրոպի հայրենի Հացիկ գիւղը, ուր ան ծնած եւ մեծցած էր, իսկ ուրիշներ կ՚ուզէին իր իսկ ստեղծած վանքը տանիլ Գողթան գաւառի մէջ, այն տեղը, ուր անոր անունով մինչեւ այժմ ալ Մասրեվանք կը կոչուի: Իսկ միւսներն ալ կ՚ըսէին, թէ ան պէտք է թաղել նոյն քաղաքի մէջ, հոյակերտ եւ Աստուածապատկեր Սուրբ Գրիգորաշէն, Էջմիածնի հովանիի ներքոյ:
Բայց եւ այնպէս, հազարապետ Վահան Ամատունին եւ Հմայեակ Մամիկոնեան անոր մարմինը տեղափոխած են Օշական, ուր ալ երեք տարի անց՝ 443 թուականին, Վահան Ամատունին մատուռ մը կառուցած է։ Մեսրոպ Մաշտոցի յիշատակը յարգելու համար Յովսէփ Ա. Հողոցմեցի Կաթողիկոսը Կորիւնին կը յանձնարարէ գրել Մեսրոպ Մաշտոցի կեանքի ու գործի մասին։ 1875-1879 թուականներուն Գէորգ Դ. Կաթողիկոսը հին մատուռի վայրին մէջ պազիլիք տիպի նոր եկեղեցի կը կառուցէ։ Եկեղեցւոյ խորանին տակ ալ կը գտնուի Մեսրոպ Մաշտոցի դամբարանը: 1884 թուականին կառուցուած է երկյարկանի գլանաձեւ զանգակատունը, որուն մուտքը խորանէն է։ Հայկական ճարտարապետութեան մէջ այն բացառիկ է ինչպէս զանգակատան դիրքով, նոյնպէս ալ կառուցուածքով։ 1960-ական թուականներուն եկեղեցին ներսէն զարդարուած է որմնանկարներով: Այստեղ Հայաստանի տարբեր վայրերէ կու գան նաեւ առաջին դասարանը աւարտած աշակերտներ, որոնք սորված կ՚ըլլան հայոց այբուբենի տառերը եւ աւանդաբար կ՚երդնուն Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի գերեզմանին: Օշականը ուխտավայր է աշխարհի բոլոր ծայրերուն բնակող հայերուն համար, որոնք Հայաստանի մէջ գտնուելու ժամանակ կ՚այցելեն Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի գերեզմանը եւ կը յարգեն հայոց գիրերու լուսապայծառ պսակը կրած սուրբին յիշատակը:
ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ
Ընկերամշակութային
- 10/07/2024
- 10/07/2024