ՆՈՐ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆ

Ամիսներ առաջ «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի Հոգաբարձուներու խորհուրդը հաստատած է Հայկակ Արշամեանի թեկնածութիւնը հիմնադրամի գործադիր տնօրէնի պաշտօնին, երեք տարի ժամկէտով: Հիմնադրամի գործադիր տնօրէնի պաշտօնին համար յայտարարուած մրցոյթին ներկայացուած 42 դիմումները ստացուած էին եօթ երկիրներէ. Հայաստան, Ռուսաստան, Միացեալ Նահանգներ, Մեծն Բրիտանիա, Ֆրանսա, Զուիցերիա, Լիբանան: Անոնցմէ տասներկուքին հետ հարցազրոյցի արդիւնքին ընտրուած էր Հայկակ Արշամեան, որուն թեկնածութիւնը առաջադրուած էր Հոգաբարձուներու խորհրդին հաստատմամբ:

Հայկակ Արշամեան մասնագիտութեամբ պատմաբան է, աշխատած է կարգ մը հայաստանեան եւ միջազգային կազմակերպութիւններու մէջ, Երեւանի Պետական համալսարանի դասախօս է: Ան 2018 թուականի յունիսէն մինչեւ հոկտեմբեր, եղած է Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի խորհրդականը:

Հայկակ Արշամեան արդէն իսկ յայտարարած է, որ «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամը պիտի սկսի աշխատիլ նոր ռազմավարութեամբ՝ դառնալով 21-րդ դարու կառոյց: Մանրամասնութիւններուն եւ վերջին փոփոխութիւններուն տեղեկանալու համար ԺԱՄԱՆԱԿ հիմնադրամի գրասենեակին մէջ հարցազրոյց մը ունեցաւ Հայկակ Արշամեանին հետ՝ Միացեալ Նահանգներէն անոր վերադարձէն յետոյ:

*

-Պարոն Արշամեան, ինչպէ՞ս տեսաք հիմնադրամի ծրագիրներուն հանդէպ հետաքրքրութիւնը՝ Միացեալ Նահանգներ Ձեր այցելութեան ընթացքին: Հիմնադրամին շուրջ եղած աղմուկը ազդա՞ծ էր վերաբերմունքին: Եւ առհասարակ, յեղափոխութիւնը եւ անոր բերած փոփոխութիւնները ինչպէ՞ս ընկալուած են:

-Մարդիկ շատ ոգեւորուած էին յեղափոխութեամբ: Նոյնիսկ պահպանողական մարդիկ, որոնք միշտ աւելի չէզոք եղած են Հայաստանի որեւէ իշխանութեան հանդէպ, անոնք նոյնպէս շատ ոգեւորուած էին: Հիմնադրամին հանդէպ, այո՛, կար այդ անվստահութիւնը, բայց ջանացած ենք, որքան հնարաւոր է, յաղթահարել այդ մէկը, եւ ահաւասիկ, այն գումարը, որ աշխարհի մեր գործընկերներուն հետ կրցանք հաւաքագրել, ցոյց կու տայ, որ այդ վստահութիւնը՝ հիմնադրամին հանդէպ, որոշակիօրէն վերականգնած է: Այժմ մենք աւելի թափանցիկ գործելու նոր միջոցներ կը մշակենք, կը ջանանք զանգուածային լրատուութեան միջոցներուն միջոցաւ աւելի շատ իրազեկել մեր ծրագրերու մասին, ոչ միայն արդիւնքներուն մասին, այլ նաեւ՝ ընթացիկ գործերուն մասին աւելի շատ խօսելու քաղաքականութիւն որդեգրած ենք: Նպատակ դրած ենք նաեւ հաշուետուութիւնը աւելի բարձրացնել, քանի որ կ՚ուզենք առցանց հարթակներու վրայ, զանազան ձեւաչափերով, դրամահաւաքներ կազմակերպել եւ ամբողջ տարին շարունակ առկայ ըլլայ այդ մէկը: Այս պարագային չենք ակնկալեր, որ մարդիկ հազարաւոր տոլարներ նուիրեն, այլ թէկուզ մանր գումարներ ըլլան, բայց աւելի շատ մարդոց ներգրաւուածութեամբ, եւ տուած փոքր գումարին դիմաց անոնք պէտք է ստանան հաշուետուութիւն, թէ իրենց գումարը ո՞ր ծրագրին ուղղուեցաւ, ո՞ւր հասաւ այդ ծրագիրը եւ ինչպէ՞ս աւարտեցաւ:

-Ժամանակակից, թուային այդ միջոցներու գործածումը աւելի շատ թերեւս երիտասարդութեա՞ն ուղղուած են:

-Այո՛, Սփիւռքի մէջ կայ երիտասարդութեան ստուար զանգուած մը, որ կապ չունի համայնքային կեանքին, եկեղեցւոյ հետ, ինքզինք կը զգայ տուեալ երկրին քաղաքացին, թերեւս, այո՛, գիտէ որ ինքը ծագումով հայ է, բայց ոչ աւելին: Այդ մարդիկը ներգրաւելու համար չես կրնար զանոնք ոգեւորել ո՛չ հայրենասիրութեամբ, ո՛չ ազգային գաղափարախօսութեամբ: Այդ մարդոց պէտք է պարզապէս հրամցնել այնպիսի ծրագրեր, որոնք այսօրուան աշխարհին մէջ ուղղութիւն վերցուցած են, իրենց աշխարհայեացքին շատ մօտ են: Խօսքը բարձր արհեստագիտական միջոցներուն մասին է, կրթական, մշակութային ասպարէզներուն մէջ հետաքրքրական գաղափարներ իրագործելու մասին է:

-Այսինքն հիմնադրամը թշուառութեան, աղքատութեան պատմութիւններէն դէպի նոր ուղղութիւններ քայլ պիտի առնէ՞:

-Երիտասարդութեան հետ աշխատանքի մէջ, այո՛, այդպէս պիտի գործենք, որովհետեւ անոնք այդ ծանօթ պատմութիւնները չեն ուզեր լսել: Շատերը կ՚ըսեն, որ օրինակ, աղէտի գօտին ձեր պետութիւնը երեսուն տարիէ ի վեր կը կառուցէ կը կառուցէ եւ չէ աւարտած: Այո, բաւական գործ կատարուած է, բայց կարելի չէ երկրաշարժէն երեսուն տարի յետոյ փայտէ տուներու եւ թշուառութեան մէջ ունենալ երկու հազարէ աւելի ընտանիք: Միւս կողմէ ալ պէտք է նաեւ հասկնալ, թէ փտածութիւնն ու կաշառակերութիւնը երկրին մէջ որքա՛ն էր եւ ո՛ւր հասած էր, եւ երբ Հայաստանը, իբրեւ յետխորհրդային երկիր մը կը նկարագրես, շատեր կաշառակերութիւն կը հասկնան եւ սխալ չեն ընկալած, քանի որ այդպէս եղած է: Բայց յուսանք, որ երկրին մէջ այս փոփոխութիւնները, կաշառակերութեան եւ ապականութեան դէմ ամէնօրեայ եւ հաստատուն պայքարը եւ ատոր արդիւնքներուն հրապարակումը պատշաճ ձեւով, յառաջընթաց մը կ՚արձանագրէ: Մարդոց մէջ այն մտածողութիւնը պէտք է ներարկել, թէ՝ գողնալով, խաբելով չես կրնար ապրիլ, այլ արդար աշխատանքով կարելի է բարեկեցիկ եւ մարդավայել կեանք մը ունենալ: Դժուար կ՚ըլլայ, ի հարկէ, բայց մօտակայ մէկ-երկու տարուան մէջ կը կարծեմ, որ բաւական լուրջ փոփոխութիւններ կ՚ըլլան երկրին թէ՛ տնտեսական կեանքէն ներս, թէ՛ ամսականներու բարձրացման առումով: Մեր ժողովուրդը, այդքան խելամիտ գտնուելով եւ այդպէս համբերատար ըլլալով ի վերջոյ, միասնաբար կարողացաւ հասնիլ շատ մեծ յաջողութեան, ի դէմս փոփոխութիւններուն, յեղափոխութեան: Այս ոգեւորութիւնը մարդոց եւ այս պատրաստակամութիւնը՝ ներգրաւուելու, մենք իրաւունք չունինք պարզապէս մսխելու:

-Ե՞րբ կարելի է նոր գաղափարներու իրականացման արդիւնքներուն մասին խօսիլ:

-Կը կարծեմ, որ մօտ ժամանակներս չէ, բայց քանի մը ամիս ետք: Մայիսին կ՚ունենանք Հոգաբարձուներու խորհուրդի ժողով մը եւ կը փորձենք թէ՛ նոր ռազմավարութիւնը ամբողջացնել, թէ՛ հիմնադրամի համաշխարհային ցանցին ընդհանուր վերակազմակերպումը կատարել, աւելի բարելաւելով այդ աշխատանքը, ներկայացնել Հոգաբարձուներու խորհրդին եւ հասկնալ, թէ ինչպէ՞ս առաջ պիտի ընթանանք:

-Հիմնադրամը ունի՞ խումբ մը, որուն հետ կարելի ըլլայ իրականացնել Ձեր նշած նոր գաղափարները:

-Հիմնադրամին խումբը տակաւին ամբողջութեամբ նորացուած չէ: Հիմնադրամը հանրային կապերու ընդլայնման գործողութիւններ միշտ ալ իրականացուցած է, եւ մենք այդ կապերը աւելի պիտի զօրացնենք: Նոյնինքն հիմնադրամի գործունէութեան առումով ըսեմ, որ հսկայական աշխատանք տարուած է վերջին քսանվեց տարուան ընթացքին, բայց թէ՛ Հայաստանի եւ թէ սփիւռքի մէջ շատ քիչ մարդ գիտէ, թէ հիմնադրամը իրականութեան մէջ ինչ մեծ աշխատանք տարած է: Ճանապարհներու շինարարութիւնը, օրինակ, բոլորը գիտեն, թէ այդ ճամբաներով գացած, եկած են: Մենք հիմնադրամի կատարած գործերուն պատրաստ քարտէսը ունինք եւ ես երբ այդ քարտէսը տեսայ, զարմացայ, թէ որքան գործ կատարուած է: Ես, որ սփիւռքի հետ կապուած բաւական մեծ գործունէութիւն իրականացուցած եմ, տեղեակ չէի: Անշուշտ չէի ալ հետաքրքրուած, նաեւ այդ պատճառով տեղեակ չէի: Մարդոց պէտք է հրամցնել այդ հետաքրքրութիւնը, որպէսզի կարդան, հետաքրքրուին, նային, տեսնեն, գիտնան: Կայքէջը պիտի վերափոխուի, նորացուի, քանի որ չ՚արտայայտեր հիմնադրամին իրականացուցած, իրականացուող եւ իրականացուելիք աշխատանքները: Այն մարդիկը, որոնք նուիրատուներն են, գիտցած են, որ ինչ գործեր կը կատարուին, այդ պատճառով մենք ունինք նուիրատուներ, որոնք տարիներ շարունակ խոշոր գումարներ կը փոխանցեն: Բայց պէտք է կարելի եղածին չափ շատ մարդ ներգրաւել այդ տեղեկատուական դաշտին մէջ, իսկ այսօր այդ մէկը կարելի է, քանի որ տեղեկատուական հոսքերը այսօր ամէնուր են եւ պէտք է այդ հոսքերուն մէջ հիմնադրամը իր ուրոյն տեղը ապահովէ: Այդ մէկը շատ իրական մօտեցում մըն է:

-Այսինքն, հիմնադրամին նախորդ ղեկավարութիւններուն աշխատանքը դուք բաւարա՞ր կը գնահատէք:

-Այո, շատ մեծ գործ կատարուած է, մանաւանդ Արցախի մէջ: Արցախի որեւէ գիւղ եթէ մտնէք, խօսիք, կը տեսնէք, որ բոլորը տեղեակ են հիմնադրամէն, անոր գործերէն. այնպիսի համայնք մը չկայ Արցախի մէջ, ուր հիմնադրամէն շահառու չէ եղած:

-Պարոն Արշամեան, սփիւռքեան սակաւաթիւ համայնքները, այս կամ այն պատճառով, աւանդաբար մասնակից չեն եղած հիմնադրամի պաշտօնական ծրագրերուն. ինչպէս օրինակ՝ Պոլիսը: Նպատակներ կա՞ն հիմնադրամի աշխարհագրական քարտէսը տարածել ողջ աշխարհի մէջ:

-Նախ ես Իսթանպուլը սփիւռք չեմ նկատեր եւ շատե՛ր այդպէս կը մտածեն, քանի որ հոն հայերը դարեր շարունակ ապրած են քով-քովի: Ինչ կը վերաբերի հիմնադրամի ծրագրերուն, ապա ես հիմնադրամը ստանձնած եմ, արդէն Իսթանպուլը մասնակից չէր ծրագրերուն: Բայց եթէ հոնկէ պահանջք, ցանկութիւն, նամակ ստանանք, թէ կ՚ուզեն ներգրաւուիլ հիմնադրամի ծրագրերուն մէջ՝ մեծ սիրով կ՚ընդառաջենք:

Հիմնադրամը գործընկեր գրասենեակներ ունի աշխարհի քսան երկիրներու մէջ, բայց ես կը կարծեմ, որ հիմնադրամի «դեսպաններ», ոչ պաշտօնական ներկայացուցիչներ պէտք է ըլլան տուեալ երկրի զանազան քաղաքներուն մէջ, ուր ունինք հայկական համայնքներ: Նոյնիքն Միացեալ Նահանգներու պարագային, կարելի է ունենալ առնուազն երեսուն «դեսպան» կամ կամաւոր, որոնք զանազան քաղաքներու մէջ կրնան ֆոնտահայթայթումը իրականացնել, հիմնադրամի հանրային կապերը ձեւաւորել, նաեւ ներկայացնել հիմնադրամի աշխատանքները: Նոյնը կարելի է կիրարկել նաեւ Իսթանպուլի մէջ: Ինծի շատ մարդիկ մօտեցած են, հեռաձայնած են, նամակ յղած են, որ ցանկութիւն ունին հիմնադրամին հետ գործակցելու եւ այդ մէկը կրնանք ընել կամաւորութեան սկզբունքներով: Անձնապէս պատրաստ եմ երթալու, հանդիպելու, այս հարցերու կապակցութեամբ զրուցելու…

-Դիւանագիտական յարաբերութիւններուն բացակայութիւնը չի՞ խանգարեր այդ մէկը:

-Այո, մենք չունինք դիւանագիտական, պաշտօնական յարաբերութիւններ Թուրքիոյ հետ, բայց մենք ունինք կանոնաւոր չուերթներ դէպի Իսթանպուլ, ունինք վարձերթային չուերթներ Թուրքիոյ ծովափնեայ շրջանները, կայ երկխօսութիւն քաղաքացիական հասարակութիւններուն միջեւ…

-Ի դէպ, Դուք, նախորդ Ձեր աշխատանքներուն բերումով, լաւ ծանօթ էք Հայաստան-Թուրքիա հասարակական երկխօսութեան: Այսօր ինչպէ՞ս կը գնահատէք այդ յարաբերութիւնները:

-Այդ երկխօսութիւնը նոր չէ, 2000-ականներուն սկսած է, բայց աւելի աշխուժացած է 2010-2011 թուականներուն, երբ Միացեալ Նահանգներու պետական քարտուղարութիւնը գանձատրեց ծրագիր մը, որ սկիզբ դրաւ հայ եւ թուրք լրագրողներու հանրաշարժային շրջապտոյտին: Յաջորդ ծրագրին, աւելի մեծ, Միացեալ Նահանգներու Միջազգային զարգացման գործակալութիւնը՝ USAID-ն սկսաւ. մեծ դրամաշնորհ մըն էր այդ մէկը, եւ հոսկէ Հայաստանի չորս կազմակերպութիւններ ներառուեցան անոր մէջ, եւ այդ կապերն ու շարժունակութիւնը աւելի եռանդուն դարձան: Ես այդ ծրագրերուն մասնակցած եմ, երբ Երեւանի մամուլի ակումբին մէջ կ՚աշխատէի: Երեւանի մամուլի ակումբը այդ մեծ ծրագրին մետիա մասը կ՚ապահովէր: Յետոյ այդ ծրագիրը Եւրոպական Միութիւնը շարունակեց եւ ընդգրկուեցան չորս հայաստանեան եւ չորս թրքական հասարակական կազմակերպութիւններ. գրեթէ նոյն չափով դրամաշնորհ մըն էր, եթէ ոչ աւելի մեծ: Ան նաեւ երկու երկիրներուն միջեւ բաւական մեծ շարժունակութիւն եւ յարաբերութիւններու աշխուժութիւն ապահովեց, ոչ միայն քաղաքացիական հասարակութիւններուն միջեւ: Այդ երկու ծրագրերուն միջեւ պիզնըս բաղադրատարրեր ալ կային եւ Թուրքիայէն գործարարներ եկան Հայաստան եւ Հայաստանէն գացին Թուրքիա. անոնց միջեւ որոշ համագործակցութիւն սկսաւ: Ի հարկէ, այս բոլոր ծրագրերը հետեւանք էին ֆութպոլային դիւանագիտութեան։ Ծանօթ է, թէ այդ մէկը ինչպէս վերջ գտաւ, բայց այդ ծրագրերը շարունակուեցան: Նաեւ համադրողը եղած եմ ուրիշ ծրագրի մը, որ կ՚իրականացնէին «Տի-Վի-Վի Ինթերնէյշընըլ» կազմակերպութիւնը եւ «Հազարաշէն» հասարակական կազմակերպութիւնը: Ես «Հազարաշէն»էն կը համադրէի այդ ծրագիրը: Ֆութպոլային դիւանագիտութեան մարումը եւ Թուրքիոյ մէջ իրավիճակին փոփոխութիւնը կրկին խոչընդոտ յառաջացուց երկու երկիրներու քաղաքացիական հասարակութիւններուն միջեւ սկսած երկխօսութեան:

-Ծանօթ ըլլալով պոլսահայ գաղութին, Ձեր այցելութիւններուն ընթացքին, ի՞նչ մարտահրաւէրներ նկատած էք հոն:

-Հարցերը, որ հոն կան իրենց յարաբերութիւններու միջեւ, կը կարծեմ, արհեստականօրէն ստեղծուած խնդիրներ են: Բայց ըսեմ, որ որեւէ համայնքի մէջ նմանատիպ կամ այլ հարցեր կան եւ շատ հազուադէպ համայնքներն են, որ միաւորուած են, միասին կը գործեն, մէկ կողմ կը ձգեն գաղափարախօսութիւնները, կրօնական տարբերութիւնները, հիմնականօրէն փոքր համայնքները կը յաջողին այդ մէկը: Իսթանպուլի համայնքը նախ այս հարցերը պէտք է յաղթահարէ, տարաձայնութիւններ պէտք չէ ըլլան եւ համայնքը միասնականօրէն պէտք է հանդէս գայ, մանաւանդ՝ հայանպաստ հարցերը եւ համայնքին ներքին խնդիրները լուծելու համար: Եկեղեցին, պատրիարքարանը նոյնպէս իր դերը պէտք է ունենայ, առաջնորդողի դերը պէտք է լրջօրէն վերցնէ իր վրայ: Կրթութեան հետ կապուած հարցեր ալ կան: Եթէ դասագիրքերն են պատճառները, կարելի է անոնց շատ դիւրին կերպով աջակցիլ. հիմնադրամը, օրինակ, կրնայ այդ առումով աջակցութիւն ցուցաբերել, ինչպէս նաեւ՝ Հայաստանի իշխանութիւնները: Ժամանակին նախարարութիւնները կ՚աջակցէին, այսօր տեղեակ չեմ, թէ կրթական համակարգին ինչ աջակցութիւն կը ցուցաբերուի: Համայնքը ինքն ալ, ըլլալով բարեկեցիկ, պէտք է կրթութիւնը, դպրոցները հիմնական ուշադրութեան կեդրոնին պահէ, աջակից ըլլայ դպրոցներուն:

Պոլսահայ համայնքը կարեւոր համայնք մըն է, լեզուն այսքան տարիներ պահած է, հայախօս է, գրական հայերէնը պահպանուած է: Իսկ Իսթանպուլը, ըլլալով համաշխարհային նշանակութեամբ քաղաք մը, յառաջադէմ, ազատամիտ, հոն շատ հարցերէ կարելի չէ ուղղակի խուսափիլ, ինչպէս օրինակ, խառն ամուսնութիւններէն:

-Հայրենադարձութեան մասին, խօսակցութիւնները նոր իշխանութեան օրերուն, կրկին կը քննարկուին: Ինչպէ՞ս կը վերաբերիք այդ մէկուն նկատմամբ, իրակա՞ն է անիկա:

-Հայաստանի մէջ հայրենադարձութիւնը իրականութիւն կրնայ դառնալ միայն, երբ երկրէն ներս ստեղծուին բոլոր բարենը-պաստ պայմանները: Մենք այսօր արդարութեան եւ ազատութեան հարցը լուծած ենք երկրին մէջ, բայց տնտեսական լուրջ միջավայր անհրաժեշտ է: Իրաւական դաշտը այնպէս պէտք է կարգաւորուի, որ եթէ մենք հայրենադարձութիւն ալ չապահովենք, ապա գոնէ հնարաւորութիւն տանք սփիւռքին՝ որոշակիօրէն ներգրաւուելու Հայաստանի ներքին կեանքէն ներս եւ զարգացման ծրագրերուն մէջ: Սփիւռքի ներուժը պէտք է օգտագործել: Նոյնը նաեւ հիմնադրամի ծրագրերուն մէջ: Այս տարի 15 միլիոն տոլար հաւաքագրուեցաւ, բայց այդ մէկը սփիւռքի ներուժին փոքրիկ մասն է միայն:

Մենք, քանի որ ազգային իմաստով միատարր ժողովուրդ ենք, ներքուստ նաեւ շատ պահպանողական ենք եւ մեզի անհրաժեշտ է մշակութային նոր շերտեր ներգրաւել մեր կեանքէն ներս, որպէսզի նոր զարգացում եւ նոր թռիչք ապահովենք: Սուրիահայերը, օրինակ, նոր մշակոյթ բերին, ի հարկէ, փոքր է այն տարածքը, որոնք իրենք ընդհանուր մշակութային տարածքի վրայ կը զբաղեցնեն, բայց մանր, փոքր ընտանեկան ձեռնարկատիրութեան մշակոյթը, աշխարհահայեացքին տարբեր ըլլալը, նոր շունչ մըն է մեր կեանքին մէջ. ես շատ կ՚ուրախանամ, երբ արեւմտահայերէնով խօսող մէկը տեսնեմ: Հայրենադարձութիւնը այդ իմաստով շատ լուրջ, դրական խթան մը կ՚ունենայ ոչ միայն ժողովրդագրութեան իմաստով, այլ նաեւ՝ Հայաստանի մշակութային կեանքի զարգացման իմաստով: Բայց այս պահուն չեմ տեսներ համատարած ներգաղթ մը դէպի Հայաստան:

«Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցութեան գաղափարախօսութեան հիմնասիւներէն մին հայրենադարձութիւնն է, եւ յուսանք, որ իշխանութեան եկած եւ Ազգային ժողովի մէջ մեծամասնութիւն ունեցող կուսակցութիւնը, կը փորձէ այդ քաղաքական օրակարգը յառաջ տանիլ եւ մենք շատ ուրախ կ՚ըլլանք, որ մեր հայրենակիցներուն մեծ հատուածը գայ Հայաստան, քով-քովի ապրինք, ստեղծենք…

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ