ԴԱՍՏԻԱՐԱԿՉԱԿԱՆ ՆՈՐԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐ

Ֆրանսայի Ա­րե­ւե­լեան լե­զու­նե­րու ու քա­ղա­քակր­թու­թիւն­նե­րու ազ­գա­յին հիմ­նար­կին (INALCO), Փարիզ, եր­դի­քին տակ, յի­շեալ բարձրագոյն կրթօ­ճա­խի եւ «Գա­լուստ Կիւլ­պէն­կեան» հիմ­նար­կի Հայ­կա­կան համայնքներու բա­ժան­մուն­քի հա­մա­տեղ նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ տեղի ունեցաւ «Դաս­տիա­րակ­չա­կան նո­րա­րա­րու­թիւն­ներ՝ 21-րդ դա­րուն. ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի դա­սա­ւանդ­ման մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը» խո­րագ­րով խորհրդա­ժո­ղո­վը, որ մաս կը կազ­մէր «Գա­լուստ Կիւլ­պէն­կեան» հիմ­նար­կի նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ կազ­մա­կերպուած «Հա­յե­րը 2115-ին» շար­քին։ Պէտք է նշել, որ եր­կօ­րեայ ժո­ղո­վին ի­րենց մաս­նակ­ցու­թիւ­նը բե­րին նաեւ Պո­լի­սէն ման­կա­վարժ­ներ՝ ԺԱՄԱՆԱԿ-ի խմբագիր եւ Մխի­թա­րեան վար­ժա­րա­նի հա­յե­րէ­նի ու­սու­ցիչ Սե­ւան Տէ­յիր­մեն­ճեան, Է­սաեան վար­ժա­րա­նի հա­յե­րէ­նի ու­սուց­չու­հի Մա­րալ Է­պէօղ­լու-Սա­թար, Կեդ­րո­նա­կան վար­ժա­րա­նի տնօ­րէ­նու­հի Սիլ­վա Գու­յում­ճեան եւ Գա­րա­կէօ­զեան վար­ժա­րա­նի տնօ­րէ­նու­հի Ա­րու­սեակ Քոչ-Մո­նէ, ո­րոնք հան­դէս ե­կան ե­լոյթ­նե­րով։

21-րդ դա­րուն Սփիւռ­քի մէջ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէն դա­սա­ւան­դե­լը կը նշա­նա­կէ թէ՛ տե­սա­կան, թէ գործ­նա­կան զա­նա­զան մար­տահ­րա­ւէր­ներ դի­մագ­րա­ւել։ Հար­ցե­րը կը քննար­կուին լե­զուի իւ­րաց­ման ու ու­սուց­ման մաս­նա­գէտ­նե­րուն կող­մէ, սա­կայն այս մար­զէն ներս գոր­ծող գլխա­ւոր դե­րա­կա­տար­նե­րը (ու­սու­ցիչ, տնօ­րէն) ի­րենց ա­մէ­նօ­րեայ պար­տա­կա­նու­թիւն­նե­րով տարուած, ա­ռան­ձին կը մնան ու յա­ճախ չեն օգ­տուիր ի յայտ բե­րուած նո­րա­նոր մե­թոտ­նե­րէն։ Այս ի­րա­վի­ճա­կին պատ­ճառ­նե­րէն մէկն ալ յատ­կա­պէս հա­յե­րէ­նի իւ­րաց­ման վե­րա­բե­րող կի­րա­ռա­կան հե­տա­զօ­տու­թիւն­նե­րու պա­կասն է։ Այս գի­տա­ժո­ղո­վին նպա­տակն էր հա­մախմ­բել մաս­նա­գէտ­նե­րը ու ա­նոնց մի­ջեւ երկ­խօ­սու­թիւն մը հրահ­րել, որ­պէս­զի կա­րե­լի ըլ­լայ ի յայտ բե­րել ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի դա­սա­ւանդ­ման հա­մար այժ­-մէա­կան նա­խա­գի­ծի մը ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւն­նե­րը։

21-22 Սեպ­տեմ­բեր թուա­կան­նե­րուն կա­յա­ցած ժո­ղո­վին բաց­ման խօս­քե­րը ար­տա­սա­նե­ցին «Գա­լուստ Կիւլ­պէն­կեան» հիմ­նար­կի հո­գա­բար­ձու Մար­թին Է­սաեան եւ INALCO-ի նա­խա­գահ Մա­նի­ւէլ Ֆրանք։ Ա­պա «Նե­րա­ծու­թիւն ու սահ­մա­նում­ներ» կո­չուած ա­ռա­ջին բաժ­նի բա­նա­խօ­սու­թիւ­նը ըն­թեր­ցեց «Գա­լուստ Կիւլ­պէն­կեան» հիմ­նար­կի Հայ­կա­կան համայնքներու բա­ժան­մուն­քէն Ա­նի Կար­մի­րեան։ «Tabula Rasa կամ վե­րամ­տա­ծել հիմ­նադ­րոյթ­նե­րը» խո­րագ­րուած ծրագ­րա­յին այս ե­լոյ­թը ու­սու­ցո­ղա­կան ըլ­լա­լու ա­ռըն­թեր, յստակ գի­ծե­րով կը շրջա­նա­կէր այս ծի­րը, ո­րու սահ­ման­նե­րէն ներս թե­րեւս կա­րե­լի ըլ­լար մշա­կել հե­տա­գա­յի ման­կա­վար­ժա­կան սկզբունք­նե­րը, ի մաս­նա­ւո­րի հա­յե­րէ­նի ու­սուց­ման ա­ռու­մով։

Ա­յու­հե­տեւ INALCO-ի հայկական ծրագրի վարիչ ու Պէյ­րու­թի Ա­մե­րի­կեան հա­մալ­սա­րա­նի դասախօս Ա­նա­հիտ Տօ­նա­պե­տեա­նի ա­տե­նա­պե­տու­թեամբ գու­մա­րուե­ցաւ «Լե­զուա­բա­նա­կան կեն­սու­նա­կու­թիւ­նը հար­ցա­կա­նի տակ․ տե­սու­թիւն եւ կի­րար­կում» վեր­նագ­րուած ա­ռա­ջին նիս­տը, ո­րու ըն­թաց­քին զե­կու­ցե­ցին UCLA-էն Յա­կոբ Կիւլ­լիւ­ճեան («Ժա­ռան­գա­կան լե­զու եւ լեզուա­կան խոր­շա­ւո­րում ա­րեւմ­տա­հա­յա­խօս­նե­րու մօտ»), INALCO-էն Ան­քը Պա­թայ­նէ («Ին­չո՞ւ հա­ղոր­դակ­ցա­կան մօ­տե­ցում մը՝ հայ­կա­կան դպրոց­նե­րուն մէջ լե­զուի ու­սուց­ման հա­մար») եւ դար­ձեալ UCLA-էն Շու­շան Կա­րա­պե­տեան («Լե­զուի բա­րո­յա­կան պար­տա­կա­նու­թիւ­նը»)։ «Հայ­կա­կան դաս­տիա­րա­կու­թիւ­նը քննա­դա­տա­կան մտա­ծո­ղու­թեան դի­մաց» վեր­նագ­րուած երկ­րորդ նիս­տին, ո­րու միակ զե­կու­ցողն էր Պէյ­րու­թի Հայ­կա­զեան հա­մալ­սա­րա­նէն Յա­կոբ Ա․ Եա­գու­պեան, ա­տե­նա­պե­տեց նոյն­պէս Հայ­կա­զեան հա­մալ­սա­րա­նէն Շա­ղիկ Խիւ­տա­վեր­տեան։ Եա­գու­պեա­նի զե­կուց­ման նիւթն էր ար­ժէք­նե­րու դաս­տիա­րա­կու­թիւնն ու քննա­դա­տա­կան մտա­ծո­ղու­թիւ­նը լի­բա­նա­նա­հայ վար­ժա­րան­նե­րուն մէջ։ Իսկ եր­րորդ նիս­տը, որ կը կո­չուէր «Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի դա­սա­ւան­դու­մը աշ­խար­հի մէջ․ եր­կու աշ­խա­տա­սի­րու­թիւն­ներ», վա­րեց Շու­շան Կա­րա­պե­տեան։ Այս նիս­տի ըն­թաց­քին զե­կու­ցե­ցին Զալց­պուր­կի հա­մալ­սա­րա­նէն Եաս­մին Տում-Թրա­կութ («Վան­քի պա­տե­րուն ե­տին․ Ե­րու­սա­ղէ­մի հին քա­ղա­քին մէջ բազ­մա­լե­զու հայ­կա­կան դպրոց մը») եւ INALCO-էն Փը­նար Քա­րա­քըլ­չըք («Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նը իր երկ­րին մէջ․ հա­յե­րէ­նի դա­սա­ւան­դու­մը Թուր­քիոյ հա­մալ­սա­րան­նե­րուն մէջ հաս­տա­տուած հա­յոց լե­զուի եւ գրա­կա­նու­թեան բա­ժան­մունք­նե­րէն ներս)։ Ա­ռա­ջին օ­րուան նի­տե­րը եզ­րա­փա­կուե­ցան կլոր սե­ղա­նով մը, ո­րու ըն­թաց­քին Եաս­մին Տում-Թրա­կու­թի ա­տե­նա­պե­տու­թեամբ աշ­խար­հի տար­բեր ան­կիւն­նե­րէն ու­սու­ցիչ­ներ փո­խան­ցե­ցին ի­րենց փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի դա­սա­ւանդ­ման վե­րա­բե­րեալ։ Նիս­տի մաս­նա­կից­ներ­ներն էին Ար­ժան­թի­նի Ս․ Գ­րի­գոր Լու­սա­ւո­րիչ վար­ժա­րա­նէն Սօ­սի Հա­ճեան, Պուլ­կա­րիո­յ Ս․ Ք․ Օհ­րիթս­քի հա­մալ­սա­րա­նէն Զա­րի Թան­գա­րա­նեան, Ֆրան­սա­յի Դպրո­ցա­սէր վար­ժա­րա­նէն Նո­րա Պա­րութ­ճեան, Յու­նաս­տա­նի Լե­ւոն եւ Սո­ֆիա Յա­կո­բեան վար­ժա­րա­նէն Ար­շա­լոյս Սափ­րի­չեան եւ Լի­բա­նա­նի Հայ­կա­զեան հա­մալ­սա­րա­նէն Շա­ղիկ Խիւ­տա­վեր­տեան։

Գի­տա­ժո­ղո­վին երկ­րորդ օ­րուան աշ­խա­տանք­նե­րը սկսան Պանք Սթրի­թի կրթու­թեան գո­լէ­ճէն Կիլ Շմեր­լը­րի «Դպրո­ցա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցա­կան մշա­կոյթ­նե­րու ստեղ­ծու­մը՝ լե­զուա­գի­տա­կան եւ քա­ղա­քա­կան հո­րի­զոն­նե­րը ընդ­լայ­նե­լու մի­ջո՞ց մը» բա­նա­խօ­սու­թեամբ։ Ա­պա սար­քուե­ցաւ երկ­րորդ կլոր սե­ղա­նը, զոր վա­րեց Ա­նի Կար­մի­րեան։ «Հայ­կա­կան դպրո­ցը վե­րամ­տա­ծել․ տար­րա­կան շրջա­նակ եւ ներ­գոր­ծա­կան ման­կա­վար­ժու­թիւն» խո­րագ­րով նիւ­թին շուրջ ի­րենց փոր­ձա­ռու­թիւն­նե­րը փո­խան­ցե­ցին Գա­րա­կէօ­զեան վար­ժա­րա­նի տնօ­րէ­նու­հի Ա­րու­սեակ Քոչ, Կեդ­րո­նա­կան վար­ժա­րա­նի տնօ­րէ­նու­հի Սիլ­վա Գու­յում­ճեան, Մար­սէ­յլի Հա­մազ­գա­յի­նի վար­ժա­րա­նէն Սե­դա Պի­պէ­ռեան եւ Յա­կոբ Եա­գու­պեան։ «Ման­կա­վար­ժա­րա­կան այ­լընտ­րանք­ներ» խո­րագ­րուած եր­րորդ կլոր սե­ղա­նին ա­տե­նա­պե­տեց Ա­նա­հիտ Տօ­նա­պե­տեան։ «Ման­կա­վար­ժա­կան այ­լընտ­րանք­ներ» նիւ­թին շուրջ զրու­ցե­ցին Հայ­կա­կան Հա­մա­ցան­ցա­յին հա­մալ­սա­րա­նէն Յաս­միկ Խա­լա­փեան, «Նոր Յա­ռաջ»ի խմբա­գիր Ժի­րայր Չո­լա­քեան, Մոն­րէա­լի Ս․ Յա­կոբ վար­ժա­րա­նէն Սո­նիա Քի­լե­ճեան, Է­սաեան վար­ժա­րա­նէն Մա­րալ Է­պէօղ­լու-Սա­թար եւ Մար­սէ­յլի Հա­մազ­գա­յի­նի վար­ժա­րա­նէն Սօ­սէ Մնա­քեան։ Չոր­րորդ կլոր սե­ղա­նին նիւթն էր «Ման­կա­վար­ժա­կան մօ­տե­ցում­ներ եւ դաս­տիա­րակ­չա­կան մար­տահ­րա­ւէր­ներ՝ հա­սա­րա­կաց փոր­ձա­ռու­թիւն­ներ»։ Նիւ­թին շուրջ գա­ղա­փար­ներ ար­տա­յայ­տե­ցին «Մկնիկ» աշ­խա­տա­նո­ցէն եւ Դպրո­ցա­սէր վար­ժա­րա­նէն, բա­նաս­տեղծ Ա­նա­հիտ Սար­գի­սեան, ո­րու ու­նե­ցած տպա­ւո­րիչ, իւ­րա­յա­տուկ ե­լոյ­թը ան­մո­ռա­նա­լի պի­տի մնայ վստա­հա­բար բո­լոր ներ­կա­նե­րու յի­շո­ղու­թեան մէջ, «Մկնիկ»ի նախ­կին սա­նե­րէն Կո­րիւն Խա­չա­տու­րեան, «Մկնիկ»էն եւ «Հա­յաս­տա­նի մա­նուկ­ներ» հիմ­նադ­րա­մէն Սե­ւա­նայ Չա­քը­րեան, Ֆրան­սա­յի Մար­գա­րեան-Փա­փա­զեան վար­ժա­րա­նէն Մե­լի­նէ Ղա­զա­րեան եւ Գա­նա­տա­յի Ս․ Սա­հակ-Ս․ Մես­րոպ վար­ժա­րա­նէն Ար­փի Փա­նո­սեան-Մը­թարթ։ Վեր­ջին, հին­գե­րորդ կլոր սե­ղա­նը նիւթ ու­նէր հա­յե­րէ­նի ու­սու­ցու­մը չա­փա­հաս­նե­րուն։ Զրու­ցա­վարն էր Յա­կոբ Կիւլ­լիւ­ճեան, զե­կու­ցում­ներ ներ­կա­յա­ցու­ցին Մխի­թա­րեան վար­ժա­րա­նէն Սե­ւան Տէ­յիր­մեն­ճեան, INALCO-էն Մե­լա­նի Քը­լը­ճեան, Ա­թէն­քէն յայտ­նի մտա­ւո­րա­կան ու դա­սա­գիր­քե­րու հե­ղի­նակ Յա­րու­թիւն Քիւրք­ճեան, Անգ­լիայէն՝ հա­յա­գի­տա­կան ուս­մանց ծրա­գի­րի վա­րիչ Գրի­գոր Մոս­կո­ֆեան։

Եր­կօ­րեայ խորհր­դա­ժո­ղո­վի փակ­ման նիս­տը վա­րե­ցին Ա­նի Կար­մի­րեան ու Ա­նա­հիտ Տօ­նա­պե­տեան։ Մաս­նա­կից­ներն էին Լիոն-2 հա­մալ­սա­րա­նէն Քո­լէթ Կրին­վալթ, Սթրազ­պուր­կի հա­մալ­սա­րա­նէն Քրիս­տին Հե­լօ, Կիլ Շմեր­լըր, Լի­բա­նա­նի Ա­մե­րի­կեան հա­մալ­սա­րա­նէն Ռի­մա Պա­հուս եւ INALCO-էն Ժիլ Ֆոռ­լօ։ Եզ­րա­փա­կիչ նկա­տո­ղու­թիւն­նե­րը կա­տա­րեց Ռազ­միկ Փա­նո­սեան՝ փա­կե­լով եր­կօ­րեայ ժո­ղո­վը։

Ընդհանուր աշխատանքներուն կից տե­ղի ու­նե­ցան նաեւ այլ ձեռ­նարկ­ներ եւս։ «Գա­լուստ Կիւլ­պէն­կեան» հիմ­նար­կի Ֆրան­սա­յի պա­տուի­րա­կու­թեան Փա­րի­զի կեդ­րո­նին մէջ կա­յա­ցած հրա­պա­րա­կա­յին դա­սա­խօ­սու­թեան ժա­մա­նակ Ա­նա­հիտ Տօ­նա­պե­տեան ներ­կա­յա­ցուց «Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նը Ֆրան­սա­յի մէջ․ հան­րա­յին հար­ցա­խոյ­զի մը ար­դիւնք­նե­րը․ ըն­կե­րու­թեան վե­րա­բե­րեալ մար­տա­հէ­րա­ւէր­ներ եւ գի­տա­կան մար­տահ­րա­ւէր­ներ» խո­րագ­րով իր ու­սում­նա­սի­րու­թիւ­նը, որ­մէ ետք Ռազ­միկ Փա­նո­սեա­նի գլխա­ւո­րու­թեամբ Սիլ­վա Գու­յում­ճեան, Յա­կոբ Եա­գու­պեան, Ա­նի Կար­մի­րեան եւ Յա­կոբ Կիւլ­լիւ­ճեան քննար­կե­ցին տար­բեր գա­ղութ­նե­րէ ներս տի­րող ի­րա­վի­ճա­կը։

Փա­փա­քող­ներ եր­կու օր տե­ւո­ղու­թեամբ, ի­րիկ­նա­յին ժա­մե­րուն, մաս­նակ­ցե­ցան ա­րուես­տի ու մշա­կոյ­թի մի­ջո­ցով լե­զուի դա­սա­ւանդ­ման ու իւ­րաց­ման աշ­խա­տա­նո­ցի մը, զոր վա­րե­ցին «Գա­լուստ Կիւլ­պէն­կեան» հիմ­նար­կի կրթա­կան բաժ­նի մշա­կու­թա­յին եւ գի­տա­կան ծրա­գի­րէն եր­կու մաս­նա­գէտ­ներ՝ Սո­ֆիա Քապ­րի­թա եւ Մա­րիա Ժիլ։

Հիւ­րըն­կալ­նե­րը տար­բեր գա­ղութ­նե­րէ ժա­մա­նած ժո­ղո­վա­կան­նե­րուն հա­մար պատ­րաս­տած էին նաեւ շրջապ­տոյտ մը, ո­րու ըն­թաց­քին ա­նոնք ա­ռիթն ու­նե­ցան ա­նուա­նի պատ­մա­բան Քլոտ Մու­թա­ֆեա­նի ա­ռաջ­նոր­դու­թեամբ ծա­նօ­թա­նա­լու Փա­րի­զի հայ­կա­կան հետ­քե­րուն՝ այ­ցե­լե­լով Կի­լի­կիոյ Լե­ւոն Ե. թա­գա­ւո­րի շի­րի­մը՝ Ս․ Տէօ­նիի տա­ճա­րին մէջ, ինչ­պէս նաեւ տես­նե­լու Կո­մի­տա­սի ար­ձա­նը, Հայ ու­սա­նո­ղաց տու­նը, Փան­թէո­նի հրա­պա­րա­կին վրայ գտնուող Սենթ Ժնե­ւիե­ւի գրա­դա­րա­նը, ո­րու ճակ­տին փո­րագ­րեալ մտա­ւո­րա­կան­նե­րու կար­գին է նաեւ Գրի­գոր Մա­գիստ­րո­սի ա­նու­նը։

Հիւ­րե­րը մաս­նակ­ցե­ցան նաեւ «Քո­լեք­թիֆ մեծ պա­զար» խում­բի խան­դա­վա­ռող հա­մեր­գին, որ տե­ղի ու­նե­ցաւ Փա­րի­զի հայ­կա­կան ջերմ ան­կիւն­նե­րէն մին հան­դի­սա­ցող «Ա­նա­քօ» տա­փա­նա­ւուն վրա­յ։