Հա­յե­րէն գրա­կան լե­զուա­ճիւ­ղե­րու գո­յակ­ցու­թեան հա­մար քա­ղա­քա­կան նոր պայ­ման­ներ

Յու­լիս 29-30-ին, Ե­րե­ւա­նի մէջ, տե­ղի ու­նե­ցաւ «Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի եւ ա­րե­ւե­լա­հա­յե­րէ­նի մեր­ձեց­ման խնդիր­նե­րը» խո­րագ­րեալ գի­տա­ժո­ղո­վը, Հա­յաս­տա­նի Գի­տու­թիւն­նե­րու ազ­գա­յին ա­կա­դե­միա­յի նա­խա­գա­հու­թեան նիս­տե­րու դահ­լի­ճին մէջ, կազ­մա­կեր­պու­թեամբ՝ Սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­թեան եւ Հա­յաս­տա­նի Ազ­գա­յին Ա­կա­դե­միոյ «Հրա­չ-եայ Ա­ճա­ռեան» լե­զուի կաճառին։

Գի­տա­ժո­ղո­վին ի­րենց մաս­նակ­ցու­թիւ­նը բե­րին Հա­յաս­տա­նէն եւ Սփիւռ­քէն լե­զուա­գէտ­ներ, մտա­ւո­րա­կան­ներ, թի­ւով երեսունէ ա­ւե­լի մաս­նա­գէտ­ներ, ո­րոնց ա­մէ­նօ­րեայ մտա­սե­ւեռ­ման ա­ռար­կան է հա­յե­րէ­նը՝ իբ­րեւ լեզուա­գի­տու­թիւն, մշա­կու­թա­յին ժա­ռան­գու­թիւն, ու­սուց­ման նիւթ, ազ­գա­յին ինք­նու­թեան հա­մար­կու­մի կա­լուած, իբ­րեւ Հա­յաս­տան-Սփիւռք մեր­ձեց­ման քա­ղա­քա­կան ազ­դակ։ Ներ­կայ էին նաեւ ա­զատ ունկն­դիր-մաս­նա­կից­ներ, ու­սու­ցիչ­ներ, թարգ­մա­նիչ­ներ…

Թէեւ գի­տա­ժո­ղո­վին հիմ­նա­կան խո­րա­գի­րը հա­յե­րէ­նի եր­կու լե­զուա­ճիւ­ղե­րու մեր­ձե­ցումն էր, սա­կայն ան ու­նէր ու­սում­նա­սի­րու­թեան ա­ւե­լի լայն շրջա­գիծ, ե­րեք նիւ­թե­րու շուրջ՝

- Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի պաշտ­պա­նու­թիւ­նը,

- Մեր­ձեց­ման խնդիր­ներ,

- Ընդ­հան­րա­պէս հա­յե­րէ­նի առ­ջեւ ծա­ռա­ցած մար­տահ­րա­ւէր­ներ։

Նա­խա­տե­սուած էին հինգ նիս­տեր, ո­րոնք պի­տի քննար­կէին վե­րոն­շեալ վեր­նա­գր­ե­րուն տակ հա­յե­րէն լե­զուի դի­մագ­րա­ւած խնդիր­նե­րը եւ ո­րո­նէին լու­ծում­նե­ր։

Չո­րեք­շաբ­թի, Յու­լիս 29-ի ա­ռա­ւօ­տուն, բա­ցու­մը կա­տա­րեց Սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­հի Հրա­նոյշ Յա­կո­բեան հե­տե­ւեալ խօս­քե­րով. «Հա­մո­զուած եմ, որ մայ­րե­նի լե­զուի եր­կու ճիւ­ղե­րուն նուի­րուած այս գի­տա­ժո­ղովը իր նպաս­տը կը բե­րէ մեր լե­զուի միաս­նա­կան զար­գաց­ման ու գոր­ծա­ռու­թեան, պահ­պա­նու­թեան, կա­նո­նարկ­ման ու գի­տա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թեան, ա­նա­ղար­տու­թեան պահ­պա­նու­թեան, ու­սուց­ման խնդիր­նե­րւկն վե­րա­բե­րող նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րու, ծրագ­րե­րու, գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու ա­ռա­ջադր­ման ու ի­րա­գործ­ման հա­մար։ Մօտ հարիւր տա­րի է, որ Հա­յոց լե­զուի ուղ­ղագ­րու­թիւ­նը, անոր եր­կու ճիւ­ղե­րու խնդիր­նե­րը դար­ձած են քննար­կում­նե­րու ա­ռար­կայ։ Հաս­կա­նա­լի է, որ խօս­քը կը վե­րա­բե­րի նաեւ Հա­յոց լե­զուին, ո­ր նոյն­պէս ե­ղեռ­նա­հա­րուեցաւ։ Եղեռնի պատ­ճա­ռած ան­դառ­նա­լի վնաս­նե­րէն են նաեւ մեր լե­զուա­կան կո­րուստ­նե­րը, ո­րոնց յաղ­թա­հար­ման ուղ­ղու­թեամբ շատ ը­նե­լիք­ներ ու­նինք։

«Ան­դառ­նա­լի կորուս­տի մատնուե­ցան տաս­նեակ ա­րեւմ­տա­հայ բար­բառ­ներ, իր պատ­մա­կան հայ­րե­նի­քէն եւ բնա­կա­նոն զար­գաց­ման հնա­րա­ւո­րու­թենէն զրկուեցաւ գրա­կան ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նը, ո­ր ծուէն-ծուէն ե­ղած գո­յա­մարտ կը մղէ աշ­խար­հի չորս ծա­գե­րուն։ Ան մեծ ա­ջակ­ցու­թեան կա­րիք ու­նի, քան­զի Սփիւռ­քի մէջ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէնը ու­նի հա­յա­պահ­պա­նա­կան կա­րե­ւո­րա­գոյն գոր­ծա­ռոյթ։ Մայ­րե­նին, ի­րա­ւամբ, տունն է Հա­յու աշ­խար­հի չորս ծա­գե­րուն։

«Ա­նու­րա­նա­լի են լե­զուա­պահ­պա­նու­թեան ա­ռու­մով Սփիւռ­քի կա­ռոյց­նե­րու ջան­քե­րը։ Բարձր գնա­հա­տան­քի ար­ժա­նի է յատ­կա­պէս Հայ Ե­կե­ղե­ցւոյ ա­ջակ­ցու­թիւնը այդ հար­ցին մէջ։ Հա­յաս­տա­նի մէջ եւս աշ­խա­տանք­ներ կը ծա­ւա­լուին ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի ու­սում­նա­սիր­ման, ու­սուց­ման, դա­սագր­քե­րու եւ ու­սում­նա­կան այլ նիւ­թե­րու ստեղծ­ման աս­պա­րէ­զին մէջ։ Հայաստանի կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը, ի դէմս Սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­թեան, կը հա­մա­գոր­ծակ­ցի Գի­տու­թիւն­նե­րու ազ­գա­յին ա­կա­դե­միո­յ, Բարձրագոյն ուսման հաստատութիւններու (ԲՈՒՀ), գի­տամ­շա­կու­թա­յին տար­բեր կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու հետ՝ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի կի­րառ­ման ո­լորտ­նե­րու ընդ­լայն­ման, ա­րե­ւե­լա­հա­յե­րէ­նի եւ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի մեր­ձեց­ման, հայ­րե­նազր­կուած եւ կորուս­տի մատ­նուած բար­բառ­նե­րու նշխար­նե­րը հա­ւա­քե­լու եւ ի մի բե­րե­լու հա­մար։

«Մենք պար­տա­ւոր ենք ա­րեւմտա­հա­յե­րէ­նը պահ­պա­նել, մեր լե­զուն ա­նա­ղարտ պա­հել եւ ա­պա­հո­վել հա­յե­րէ­նի միաս­նա­կան զար­գա­ցու­մը՝ իբ­րեւ ազ­գա­յին միաս­նու­թեան պահ­պան­ման եւ պե­տա­կա­նու­թեան զար­գաց­ման կա­րե­ւո­րա­գոյն գոր­ծօն»։

Ան ա­ւար­տեց իր խօս­քը ամ­փո­փե­լով գի­տա­ժո­ղո­վին նպա­տա­կը. «Յար­գե­լի բա­րե­կամ­ներ, նա­խա­ձեռ­նե­լով այս հա­մա­ժո­ղո­վին՝ մենք լիա­յոյս ենք, որ ա­ռա­ջադրուած խնդրով մտա­հոգ գիտ­նա­կան­ներդ, մտա­ւո­րա­կան­ներդ, ման­կա­վարժ­ներդ հան­դէս կու գաք ի­րա­վի­ճա­կի վեր­լու­ծու­թիւն­նե­րով, դի­տար­կում­նե­րով, ա­ռա­ջար­կու­թիւն­նե­րով, ո­րոնք կը նպաս­տեն լե­զուա­պահ­պա­նու­թեան ա­ջակ­ցե­լու հա­մա­լիր ծրագ­րի մշակ­մա­ն, Սփիւռ­քի հետ գի­տակր­թա­կան կա­պե­րու ամ­րապնդ­մա­ն, ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի դա­սա­ւանդ­ման, ու­սու­ցիչ­նե­րու վե­րա­պատ­րաստ­ման ծրագ­րե­րու եւ մե­թոտնե­րու բա­րե­փոխ­մա­ն, Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան մէջ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի դա­սա­ւանդ­ման ո­րա­կա­կան նոր մա­կար­դա­կի ձեռք­բեր­մա­ն, հա­յե­րէ­նի եր­կու ճիւ­ղե­րու հա­մըն­թաց ու միաս­նա­կան զար­գաց­ման, փոխ­հարս­տաց­ման ու­ղի­նե­րու մշակ­մա­ն»։

Նա­խա­րա­րու­հիէն ետք բա­րի գա­լուս­տի խօս­քով հան­դէս ե­կաւ նաեւ Գի­տու­թիւն­նե­րու ազ­գա­յին ա­կա­դե­միո­յ նա­խա­գահ՝ Ռա­դիկ Մար­տի­րո­սեա­նի փո­խա­րէն՝ ակադեմիոյ Հա­յա­գի­տու­թեան եւ հա­սա­րա­կա­կան գի­տու­թիւն­նե­րու բա­ժան­մուն­քի ա­կա­դե­մի­կոս-քար­տու­ղար Եու­րի Սու­վա­րեան, որ յատ­կա­պէս ընդգ­ծեց լե­զուի եր­կու ճիւ­ղե­րու կա­նո­նա­կարգ­ման եւ բա­ռամ­թեր­քի հարս­տաց­ման կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը: Յատ­կան­շա­կան էր իր նշու­մը թէ՝ «յա­ռա­ջի­կա­յին պիտի գոր­ծէ հա­յե­րէ­նի բարձ­րա­գոյն խոր­հուր­դը, որ իր հեր­թին պիտի նպաս­տէ այդ խնդիր­նե­րու լուծ­մա­ն։ Առ­կայ խնդիր­նե­րը լու­ծե­լու նպա­տա­կով Հայաստանի Գիտոււթիւններու ազգային ակադեմիոյ Ա­ճա­ռեա­նի ա­նուան լե­զուի կաճառէն ներս կը ստեղ­ծուի եւ կը գոր­ծէ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի բա­ժին»։

Օ­րուան ա­ռա­ջին ե­լոյ­թը ու­նե­ցաւ Հա­յաս­տա­նի Ազ­գա­յին ա­կա­դե­մոյ «Հրա­չեայ Ա­ճա­ռեան» լե­զուի հիմ­նար­կու­թեան նա­խա­գահ՝ Վիքթոր Կատ­ուա­լեան, «Հա­յոց լե­զուի առ­ջեւ ծա­ռա­ցած մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը ցե­ղաս­պա­նու­թենէն 100 տա­րի անց» խո­րագ­րեալ զե­կու­ցու­մով։ Ան անդ­րա­դար­ձաւ եղեռնին եւ խորհրդա­յին շրջա­նին՝ Ա­տէր­պայ­ճա­նի մէջ հայ­կա­կան բար­բառ­նե­րու կո­րուս­տին՝ լե­զուի զար­գաց­ման ու եր­կու ճիւ­ղե­րու մեր­ձեց­ման հաս­ցու­ցած վնաս­նե­րուն: Մաս­նա­ւո­րա­պէս շեշ­տեց՝ «Գի­տա­ժո­ղո­վի նպա­տա­կը գրա­կան լե­զուի մէկ միաս­նա­կան տար­բե­րակ ու­նե­նա­լը չէ, այլ զար­գաց­ման միաս­նա­կան հե­ռան­կա­րի եւ փոխ­հա­մա­ձայ­նե­ցուած կա­նո­նա­կար­գումն է եւ փոխ­հարս­տաց­ման ու­ղի­նե­րու մշա­կու­մը եւ անոնց գոր­ծադ­րու­մը»:

Երկ­րորդ խօսք առ­նո­ղը ե­ղաւ սու­րիա­հայ լե­զուա­բան, ման­կա­վարժ, ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի դա­սա­գիր­քե­րու հե­ղի­նակ, եւ այժմ Ե­րե­ւա­նի Պե­տա­կան Հա­մալ­սա­րա­նի դա­սա­խօս Յա­կոբ Չո­լա­քեան: Ան հան­դէս ե­կաւ «Գրա­կան հա­յե­րէ­նի եր­կու ճիւ­ղե­րու մեր­ձեց­ման խնդիր­նե­րը Սփիւռ­քա­հայ դպրո­ցի հա­մա­պա­տաս­խան փոր­ձի լոյ­սին տակ» զե­կու­ցու­մով: Յ. Չո­լա­քեան ի մի­ջի այ­լոց ա­ռա­ջար­կեց Հա­յաս­տա­նի դպրոց­նե­րու ծրագ­րին մէջ կա­նու­խէն ընդգր­կել ա­րեւմ­տա­հայ գրող­նե­րու գրա­կա­նու­թիւ­նը՝ դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թեամբ, որ­պէս­զի ե­րա­խա­նե­րը մատ­ղաշ տա­րի­քին ծա­նօ­թա­նան ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նին եւ դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թեան։

 

Աւստ­րիոյ գի­տու­թիւն­նե­րու ա­կա­դե­միա­յի գի­տաշ­խա­տող Հրաչ Մար­տի­րո­սեան զե­կու­ցեց «Խո­հեր ար­դի հա­յե­րէ­նի խնդիր­նե­րի շուրջ» թե­մա­յով: Ան անդ­րա­դար­ձաւ հա­յե­րէ­նի սո­վե­տա­կան ուղ­ղագ­րու­թեան գոր­ծադ­րու­թեան պատ­ճա­ռով լե­զուի ար­մատ­նե­րու շտե­մա­րա­նի նուա­զու­մի հար­ցին, այդ ե­րե­ւոյ­թը այն­քան ալ վնա­սա­կար չնկա­տե­լով, պատ­ճա­ռա­բա­նե­լով՝ որ նա­խա­դա­սու­թիւ­նը կը բնո­րո­շէ բա­ռին ի­մաս­տը, ու­րեմն, անհ­րա­ժեշտ չէ տար­բեր ար­մատ­նե­րով զա­նա­զա­նել նմա­նա­ձայն ար­մատ­նե­րը։ Եւ «Յա­րու­թիւն» ֆիլ­մին վրայ հիմ­նուե­լով ան ան­տե­ղի նո­րա­բա­նու­թիւն­նե­րու եւ փո­խա­ռու­թիւն­նե­րու ա­ռըն­չուող խնդիր­նե­րու անդ­րա­դար­ձաւ:

 

Հ. Մար­տի­րո­սեան, իբր եւ­րո­պա­կան մի­ջա­վայ­րի մէջ ծա­ռա­յող ե­րի­տա­սարդ գի­տաշ­խա­տող, սո­վե­տա­կան դպրո­ցի միակ կարծ­րա­տիպ ներ­կա­յա­ցու­ցիչն էր այս հա­մա­գու­մա­րին ըն­թաց­քին։ Իսկ Լե­ւոն Ե­զե­կեան, նոյն դպրո­ցի տա­րեց միակ անձ­նա­ւո­րու­թիւնն էր, որ իր խօս­քը ը­սե­լէ ետք շու­տով հե­ռա­ցաւ դահ­լի­ճէն։

 

Գի­տա­ժո­ղո­վը ըն­թա­ցաւ շատ դրա­կան մթնո­լոր­տի մէջ։ Նոյ­նիսկ վե­րոն­շեալ եր­կու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րու ներ­կա­յու­թիւ­նը անհ­րա­ժեշտ էր, կար­ծիք­նե­րու եւ դիր­քո­րո­շում­նե­րու, ճա­կատ­նե­րու ամ­բող­ջա­կան պատ­կեր մը ու­նե­նա­լու հա­մար։

 

Ե­ղան հե­տաքրք­րա­կան բազ­մա­թիւ զե­կու­ցում­ներ։ Կա­րե­լի չէ մէկ առ մէկ բո­լո­րին անդ­րա­դառ­նալ։ Առ ի տե­ղե­կու­թիւն նշենք որ Ֆրան­սա­յէն սոյն գի­տա­ժո­ղո­վին մաս­նակ­ցե­ցան՝ Յա­կոբ Պա­լեան՝ «Փոք­րիկ քայ­լե­րով մեր­ձեց­ման ա­ռա­ջարկ­ներ», Հիլ­տա Գալ­ֆա­յեան-Փա­նո­սեան՝ «Ա­րե­ւե­լա­հա­յե­րէ­նի եւ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի մեր­ձեց­ման հար­ցի շուրջ լու­ծու­մը եր­կու ուղ­ղագ­րու­թիւն­նե­րու միաս­նա­կա­նա­ցու­մով, դա­սա­կա­նի հիմ­քի վրայ», Ար­մի­նէ Գրի­գո­րեան՝ «Ա­րե­ւե­լա­հա­յե­րէ­նի եւ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի միա­տեղ եւ զու­գա­հեռ շփումն ու զար­գա­ցու­մը», Ժի­րայր Չո­լա­քեան «Հա­յե­րէ­նը ֆրան­սե­րէ­նի շու­քին» խո­րագ­րեալ զե­կոյց­նե­րով, ո­րոնց բո­լորն ալ ամ­բող­ջու­թեամբ պի­տի հրա­տա­րա­կուին յե­տա­գա­յին։ Մինչ այդ «Նոր Յա­ռաջ» պի­տի հրա­տա­րա­կէ կարգ մը շա­հե­կան զե­կու­ցում­ներ ո­րոնք կա­տա­րուե­ցան սոյն գի­տա­ժո­ղո­վին ըն­թաց­քին։

 

Գի­տա­ժո­ղո­վի երկ­րորդ օ­րուան ա­ւար­տին իր եզ­րա­փա­կիչ խօս­քին մէջ Սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­հին ը­սաւ, որ լե­զուի խնդի­րը մեր ազ­գի գերխն­դիրն է այ­սօր. ե­թէ լե­զուն տկար վի­ճա­կի մէջ է եւ խնդիր­ներ ու­նի, մենք ենք յան­ցա­ւո­րը։ Ու­րիշ ոչ մէկ ազ­գի, երկ­րի կամ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ե­րե­ւոյթ չենք կրնար մե­ղադ­րել, քա­նի որ ա­սի­կա մեր լե­զուն է եւ մենք ենք ա­նոր պա­հա­պա­նը։ Ան ա­ւել­ցուց որ “սա սկիզբ էր, թե­րեւս ա­ռա­ջին գործ­նա­կան քայլն էր, որ ա­րուեց Հա­յոց լե­զուի եր­կու ճիւ­ղե­րի մեր­ձեց­ման ուղ­ղու­թեամբ։ Խնդրի լուծ­ման նպա­տա­կով յա­ջորդ քայ­լը պէտք է լի­նի ե­րեք տար­բեր յանձ­նախմ­բե­րի ստեղ­ծու­մը, ո­րոնք՝ օգ­տա­գոր­ծե­լով տե­ղե­կա­տուա­կան ար­դի հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը կ՚աշ­խա­տեն տար­բեր ե­ղա­նակ­նե­րով, նիս­տեր կը հրա­ւի­րեն, կը կազ­մա­կեր­պեն քննար­կում­ներ, կը հրա­պա­րա­կեն յօ­դուած­ներ եւ կը ներ­կա­յաց­նեն կոնկ­րետ ա­ռա­ջարկ­ներ ու խնդիր­նե­րի լուծ­ման ու­ղի­ներ”։

Նա­խա­րա­րու­թիւ­նը ար­դէն ո­րո­շած է լե­զուա­գի­տա­կան տա­րե­կան հա­մա­ժո­ղով կազ­մա­կեր­պել։ 2016ի հա­մա­ժո­ղով­նե­րու ծրագ­րին մէջ ար­դէն ամ­րագ­րուած է այս նիւ­թով յա­ջորդ հա­մա­ժո­ղո­վին թուա­կա­նը. ան տե­ղի պի­տի ու­նե­նայ Յու­լի­սին: Նա­խա­րա­րու­հին նշեց, որ կա­րե­լի է ա­ւան­դա­կան դար­ձող հա­մա­ժո­ղով­նե­րէն մէկն ալ կազ­մա­կեր­պել Լի­բա­նա­նի մէջ՝ Մե­ծի Տանն Կի­լի­կիոյ Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան հո­վա­նա­ւո­րու­թեամբ։

Ամ­փո­փե­լով հա­մա­ժո­ղո­վը, Հրա­նոյշ Յա­կո­բեան կանգ ա­ռաւ քա­նի մը կէ­տե­րու վրայ, որ յա­ռա­ջի­կա­յին բա­նա­ձե­ւի տես­քով պի­տի որ­դեգ­րուի հա­մա­ժո­ղո­վին կող­մէ։ Ըստ նա­խա­րա­րու­հիին, պի­տի ստեղ­ծուին աշ­խա­տան­քա­յին ե­րեք խում­բեր, ա­մէն մէ­կը ո­րո­շա­կի նպա­տա­կով։ Ա­ռա­ջի­նին աշ­խա­տան­քը պի­տի ըլ­լայ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի խնդիր­նե­րու ու­սում­նա­սի­րու­թիւ­նը։ Ըստ նա­խա­րա­րու­հի­ին, պէտք է ստեղ­ծել ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի զար­գաց­ման ծրա­գիր։ Ա­ւել­ցուց թէ, հա­մա­ժո­ղո­վին զա­նա­զան տե­սա­կէտ­ներ հնչե­ցին, թէ ինչ­պէս կա­րե­լի է զար­գաց­նել ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նը՝ մէ­կը ը­սաւ, որ դա­սա­րան­ներ բա­նանք դպրոց­նե­րու մէջ, ու­րիշ մը՝ դա­սա­գիր­քեր տպենք, ու­րիշ մը ը­սաւ մաս­նա­գէտ­ներ պատ­րաս­տենք, հե­ռա­տե­սի­լով հա­ղոր­դում­ներ ը­նենք… Բո­լոր ա­ռա­ջարկ­նե­րը ըն­դու­նե­լի են, կը մնայ ստեղ­ծուե­լիք աշ­խա­տան­քա­յին խում­բին այդ ծրա­գի­րը կազ­մե­լը եւ ի­րենց՝ նա­խա­րա­րու­թեան ներ­կա­յաց­նե­լը։ Հրա­նոյշ Յա­կո­բեան ընդ­գծեց, թէ կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը միշտ պատ­րաստ է ա­ջակ­ցե­լու ո­րե­ւէ մէկ հար­ցի, զոր կը ներ­կա­յաց­նէ Սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­թիւ­նը:

Երկ­րորդ աշ­խա­տան­քա­յին խում­բը պի­տի զբա­ղի հա­յե­րէ­նի եր­կու ճիւ­ղե­րու մեր­ձեց­ման հար­ցե­րով. «Մեր­ձե­ցում ը­սե­լով նկա­տի ու­նինք թէ՛ բա­ռամ­թեր­քի որ­դեգ­րում, թէ՛ ո­րոշ ար­տա­յայ­տու­թիւն­ներ, ո­րոնք կրնան ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նէն ա­րե­ւե­լա­հա­յե­րէն թա­փան­ցե­լով թէ՛ հարս­տաց­նել լե­զուն եւ թէ զայն մաք­րել ար­դէն ամ­րագ­րուած օ­տա­րա­բա­նու­թիւն­նե­րէ։ Պէտք է ստեղ­ծել ե­լեկտ­րո­նա­յին ցանց, ո­րու մէջ աշ­խա­տին խում­բե­րը եւ ա­մէն շա­բաթ տե­ղե­կատ­ւու­թիւն կա­տա­րուի։ Եր­րորդ աշ­խա­տան­քա­յին խում­բը պի­տի զբա­ղի ուղ­ղագ­րու­թեան հար­ցով։ Ուղ­ղագ­րու­թեան քննարկ­ման հար­ցը այ­լեւս ար­գելք չէ Հա­յաս­տա­նի պե­տա­կան մար­մին­նե­րուն հա­մար, ո­րոնք պատ­րաստ են լսե­լու եւ ըն­դու­նե­լու հիմ­նա­ւո­րուած ու խե­լա­միտ ա­ռա­ջարկ­ներ, իսկ այդ ա­ռա­ջարկ­նե­րը պի­տի ծնին նման հա­մա­ժո­ղով­նե­րու ար­դիւն­քով. պե­տու­թիւ­նը պատ­րաստ է ա­ջակ­ցե­լու դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թեան հիմ­քի վրայ կա­տա­րուող ծրագ­րե­րուն», ա­ւել­ցուց նա­խա­րա­րու­հին:

Ան ընդգ­ծեց, որ հարկ չէ մե­ծա­թիւ մար­դիկ ընդգր­կել աշ­խա­տան­քա­յին խում­բե­րուն մէջ, այլ՝ ա­մէն մէկ խում­բի մէջ պէտք է ըլ­լան չորս-հինգ մաս­նա­գէտ՝ Հա­յաս­տա­նէն եւ Սփիւռ­քէն։ Այդ աշ­խա­տան­քա­յին խում­բե­րը քննար­կում­ներ կը կա­տա­րեն եւ ա­ռա­ջարկ­ներ կը ներ­կա­յաց­նեն, ո­րոնց ալ ըն­թացք կը տրուի քա­ղա­քա­կան ո­րոշ­ման հի­ման վրայ։ Ըստ նա­խա­րա­րու­հիին, այ­սօր փաստ է, որ մեր լե­զուն երկ­փեղ­կուած է։ Ինչ ալ ը­սեն, այս մէ­կը փաստ է։ Թէ նա­խա­պէս ինչ ե­ղած է մեր լե­զուն, պէտք է մէկ կողմ ձգենք եւ այ­սօր խօ­սինք հրա­պա­րա­կի վրայ ե­ղող մեր լե­զուի մա­սին։ Եր­կու հա­յե­րէն­ներն ալ պէտք է հա­մա­չափ զար­գա­նան. այն­պի­սի բան չկայ, որ ը­սենք այս մէկ հա­յե­րէ­նը գոր­ծա­ծուող է, պաշ­տօ­նա­կան լե­զու է, ա­ւե­լի պի­տի զար­գա­նայ. այդ­պի­սի բան չկայ, եր­կու հա­յե­րէն­ներն ալ պէտք է զար­գա­նան։

Ան եզ­րա­փա­կեց ը­սե­լով, թէ լե­զուի հիմ­նա­կան կրող­ներն են Մայր Ա­թոռ Սուրբ Էջ­միա­ծի­նը, Ան­թի­լիա­սը, Պո­լի­սը, Ե­րու­սա­ղէ­մը, Մխի­թա­րեան­նե­րը, որ­պէս կեդ­րոն­ներ։ Լե­զուով մտա­հոգ կա­ռոյց­նե­րու կար­գին նշեց Հայ­կա­կան բա­րե­գոր­ծա­կան ընդ­հա­նուր միու­թիւ­նը (ՀԲԸՄ), «Կիւլ­պէն­կեան» հիմ­նադ­րա­մը, ո­րոնք ալ կրնան յա­ռա­ջի­կա­յին դառ­նալ ա­ջա­կից՝ հա­յե­րէ­նի պահ­պան­ման մի­տող ծրագ­րե­րուն մէջ։ Ը­սաւ, թէ հա­մա­ժո­ղո­վէն ետք ինք նա­մակ­ներ պի­տի ու­ղար­կէ Ա­մե­նայն Հա­յոց Գա­րե­գին Բ. Կա­թո­ղի­կո­սին, Մե­ծի Տանն Կի­լի­կիոյ Ա­րամ Ա. Կա­թո­ղի­կո­սին, եւ պի­տի յայտ­նէ ի­րենց  մտա­հո­գու­թիւն­նե­րը։

 

Հե­տաքրք­րա­կան էր Գի­տա­ժո­ղո­վի նիս­տա­վար­նե­րէն Սփիւռ­քի փոխ­նա­խա­րար Սերժ Սրա­պիո­նեա­նի անդ­րա­դար­ձը՝ սոյն նա­խա­ձեռ­նու­թեան ստեղ­ծած հե­տաքրք­րու­թեան աս­տի­ճա­նին մա­սին, նկա­տի ու­նե­նա­լով Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խու­թե­նէն ի վեր հա­յե­րէ­նի լե­զուա­ճիւ­ղե­րուն եւ յատ­կա­պէս՝ ուղ­ղագ­րու­թեան հան­դէպ լե­զուա­բան­նե­րու կրքոտ վե­րա­բե­րու­մը, հե­ռու գի­տա­կան ու ազ­գա­յին փո­խշա­հա­ւէտ ռազ­մա­վա­րա­կան մօ­տե­ցում­նե­րէ։ Ս. Սրա­պիո­նեան հաս­տա­տեց լե­զուա­կան հար­ցե­րով զբա­ղող հա­յաս­տան­ցի հիմ­նա­կան մաս­նա­գէտ­նե­րու հե­տաքրք­րու­թեան պա­կա­սը, ը­սե­լով թէ կը սպա­սէին, որ հե­տաքրք­րու­թե­նէն կոտ­րէին դահ­լի­ճին դռնե­րը, բայց այդ­պէս չե­ղաւ։ Ու­րեմն, ըստ Սրա­պիո­նեա­նի, կա­րե­լի է են­թադ­րել, թէ լե­զուի մա­սին սո­վո­րա­բար բարձր ամ­պիոն­նե­րէ խօ­սող­նե­րը ի­րենք զի­րենք գո­վազ­դե­լու նպա­տակ ու­նէին եւ ոչ՝ լե­զուի հար­ցեր լու­ծե­լու, այ­լա­պէս ներ­կայ կը գտնուէին նման կա­րե­ւոր հա­մա­ժո­ղո­վի մը, որ ամ­բողջ հա­յու­թիւ­նը յու­զող հար­ցեր կը քննար­կէ, այլ խօս­քով՝ լե­զուա­կան ճա­կա­տա­գիր կը վճռէ։

Սերժ Սրա­պիո­նեան նաեւ շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նեց ար­տա­սահ­մա­նէն ե­կած մաս­նա­գէտ­նե­րուն, նշե­լով. «այս հա­մա­ժո­ղո­վէն սկիզբ պի­տի առ­նէ հա­յու­թեան լե­զուա­կան ճա­կա­տագ­րի հիմ­նա­կան ո­րոշ հար­ցե­րու լու­ծու­մը»։

­Գի­տա­ժո­ղո­վին ստեղ­ծած հե­տաքրք­րու­թեան վե­րա­բե­րեալ այս անդ­րա­դար­ձը կա­րե­ւոր էր։ Կա­րե­լի է ը­սել, որ Սփիւռ­քի շա­հագր­գիռ կող­մե­րէն ալ նոյն­քան հե­տաքրք­րու­թեան պա­կաս կը նկա­տուի։ Պա­րա­գան էր ա­ւան­դա­կան կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու, հա­մա­հայ­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու, ո­րոնք թէ՛ Սփիւռ­քի եւ թէ Հա­յաս­տա­նի մէջ ու­նին կա­ռոյց­ներ, մաս­նա­ճիւ­ղեր, ո­րոնք կը վա­րեն դպրոց­ներ, ա­մէն օր կ՚ապ­րին լե­զուա­ճիւ­ղե­րու բա­խում­նա­լի տագ­նա­պը։ Պա­րա­գան էր նաեւ Ա­ռա­քե­լա­կան ե­կե­ղեց­ւոյ՝ իր եր­կու կա­թո­ղի­կո­սու­թիւն­նե­րով, պատ­րիար­քու­թիւն­նե­րով, թե­մե­րով, դպրե­վան­քե­րով, դա­րա­ւոր հայ­կա­կան մա­տե­նա­գի­տա­կան ծի­սա­կան ա­ւան­դու­թեամբ, ո­րոնք նոյն­պէս բա­ցա­կայ էին, լուռ։

Ան­շուշտ ո­րոշ չա­փով ըմբռ­նե­լի է Սփիւռ­քի կարգ մը հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու «հե­տաքրք­րու­թեան պա­կա­սը», իբր հե­տե­ւանք վե­րա­պա­հու­թեան, անվս­տա­հու­թեան կամ յու­սալ­քու­թեան։ Հա­յաս­տա­նեան կող­մը ա­նար­դար կեր­պով այս նիւ­թով Սփիւռ­քի նա­խան­ձախնդ­րու­թիւ­նը մեկ­նա­բա­նած է իբր Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան ուղ­ղագ­րա­կան փո­փո­խու­թիւն պար­տա­դրե­լու ճիգ: Ու­րեմն, բա­ցի մի քա­նի մտա­ւո­րա­կան­նե­րէ, ձե­ւով մը ա­մե­նու­րէք «հե­տաքրք­րու­թեան պա­կաս» մը կը տի­րէ այս կա­լուա­ծին մէջ։

Նիւ­թը յոյժ կեն­սա­կան ու մաս­նա­գի­տա­կան ըլ­լա­լով հան­դերձ, կ՚են­թադ­րէ լե­զուա­գի­տա­կան լայ­նա­միտ եւ ար­դիա­կան մշա­կոյթ, քա­ղա­քա­կան կամք ու ո­րո­շում։ Սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­թեան եւ Գի­տու­թեան Ազ­գա­յին Ա­կա­դե­միա­յի նա­խա­ձեռ­նու­թեան ե­տին կ՚ընդնշ­մա­րուի բարձր մա­կար­դա­կի պե­տա­կան քա­ղա­քա­կան դիր­քո­րոշ­ման փո­փո­խու­թիւն, որ ուղ­ղագ­րա­կան խնդի­րէն ան­դին կը հե­տապն­դէ ա­ւան­դա­կան Սփիւռ­քի եւ նո­րաս­տեղծ գա­ղութ­նե­րու հետ կրթա­կան, մշա­կու­թա­յին եւ քա­ղա­քա­կան բազ­մա­դէմ յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ ու նպա­տակ­ներ։

 

ԺԻ­ՐԱՅՐ ՉՈ­ԼԱ­ՔԵԱՆ

Շար. 1