ՎԵՐԱՍԼԱՑ ՊԱՀ ՄԸ՝ ՀԱՅԿ ԱԶԱՐԵԱՆԻ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹԵԱՆ ՀԵՏ

Լսելն ու ա­կա­նա­տես ըլ­լա­լը որ­քան տար­բեր բա­ներ են: Ա­բով­եան քա­ղա­քի նո­րա­կա­ռոյց Ս. Յով­հան­նէս ե­կե­ղեց­ւոյ մա­սին հի­աս­քանչ ար­տա­յայ­տու­թիւն­ներ լսած էի թէ՛ կա­ռոյ­ցի, խաչ­քա­րա­յին քան­դակ­նե­րու եւ թէ սր­­բա­պատ­կեր­նե­րու ու գմ­­բէ­թի պատ­կե­րա­զարդ «ներ­կա­յու­թեան» մա­սին: Անց­եալ տար­ուան Մա­յիս­եան տօ­նա­կան օ­րե­րուն, երբ հայ­րե­նիք կը գտն­­ուէի, մեկ­նե­ցայ նա­եւ Ա­բով­եան քա­ղաք՝ տես­նե­լու հա­մար հրա­շա­փառ տա­ճա­րը:

Ա­ռա­ջին իսկ հայ­եաց­քով, գմ­­բէ­թը ին­ծի թուաց, թէ գե­րերկ­րա­յին ներ­կա­յու­թիւն մըն է: Երկ­նա­կա­մա­րը պահ մը ներ­քեւ՝ իմ մօտս ի­ջաւ, որ­պէս­զի կա­րե­նամ հա­ղորդ­ուիլ հզօր ծած­կոյ­թին հետ: Սե­րով­բէ­ներ, Քե­րով­բէ­ներ լու­սապ­սակ­նե­րով, մա­կան­նե­րով վեր փո­խադ­րե­ցին զիս: Թէ որ­քա՛ն մնա­ցի երկ­նաս­լաց հրեշտա­կա­գուն­դե­րուն հետ դժ­­ուար էր ը­սել: Ե­կե­ղեց­ւոյ գա­ւի­թին մօտ սպա­սող ըն­կե­րա­կից­ներս անդ­րա­դար­ձու­ցին, թէ շատ եր­կար էր…

Ա­ղօտ յի­շո­ղու­թեանս մէջ սա­կայն տար­ւան մը հե­ռա­ւո­րու­թե­նէն ան­ջինջ դրոշմո­ւած փայ­լա­տա­կում­ներ մնա­ցին, ո­րոնք բնաւ պի­տի չջնջ­­ուին մտ­­քէս, մա­նա­ւանդ հո­գի­էս այն­քան ա­տեն որ կեն­դա­նի եմ:

Ոս­կե­գոյն ետ­նա­պատ­կե­րէն հրեշ­տակ­նե­րը ակն­դէտ կը հս­­կէ­ին՝ այն­պէս ինչ­պէս եր­կին­քէն՝ ո­րուն հետ մի­ա­ձուլ­ուած այս քն­­քոյշ, բայց մա­նա­ւանդ զօ­րեղ ու հուրհ­րա­տող էակ­նե­րը ի­ջած ըլ­լա­յին կար­ծէք զիս ի­րենց հետ վեր փո­խադ­րե­լու:

Ջերմ ու ժպ­­տա­ցող զուար­թուն­ներ կեն­դա­նի էին ու ի­րա­կան: Ա­յո՛, պայ­ծառ ծի­րա­նի­նե­րով, մուգ կար­միր ու կա­պոյտ հան­դերձ­նե­րով, կեն­դա­նա­րար կա­նա­չով, ջերմ ու ազ­նո­ւա­գոյն հզօր թա­գա­ւո­րի մը պա­լա­տը կը փո­խադ­րէ­ին զիս՝ մտեր­միկ երկ­նա­յին ժո­ղո­վի մը մաս­նա­կից դարձ­նե­լու: Ա­նոնք նուրբ ու բա­րակ ձեռ­քե­րով, նուրբ բա­րի, երկ­րին չհ­պած ոտ­քե­րով, օգ­նու­թեան ու ար­դա­րու­թեան հա­մար հաս­նող մա­կան­նե­րով, լու­սապսակ­նե­րով, գոյ­նի եւ լու­սաստ­ուե­րի ներ­դաշ­նակ հա­մադ­րու­մով դրախտա­յին ո­լորտ մը կը ստեղ­ծէ­ին երկ­րի վրայ, ոտ­քե­րուս հպած այն երկ­րին, որ նա­խադրախտն էր ար­դէն: Երկ­նա­յին նոր տի­րա­պե­տու­թիւն մը, սե­փա­կա­նու­թիւն մը ներ­քին նոր թա­գա­ւո­րու­թիւն մը ստեղ­ծե­լու ի­ջած ըլ­լա­յին կար­ծէք:

Պրպ­­տում­նե­րէս կ՚ի­մա­նամ, թէ Ե­րե­ւա­նի ծնունդ սր­­բան­կա­րիչ Հայկ Սար­կա­ւագ Ա­զար­եան Ե­րե­ւա­նի Թեր­լե­մէզ­եա­նի ան­ուան նկար­չա­կան ու­սում­նա­րանն ու Էջմ­ի­ած­նի ճե­մա­րա­նը ա­ւար­տե­լէ ետք, կ՚ա­ւար­տէ Պու­քրէշի ե­կե­ղե­ցա­կան նկարչա­կան դպ­­րոցն ու Պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի Աստ­ուա­ծա­բա­նութ­եան ֆա­քիւլ­թէի Վե­րա­կանգ­նու­մի բա­ժի­նը, այ­նու­հե­տեւ կը պաշտ­պա­նէ իր թեկ­նած­ուա­կան ա­ւար­տա­ճա­ռը՝ «Սր­­բա­պատ­կե­րի Աստ­ուա­ծա­բա­նու­թիւ­նը» թե­մա­յով:

Ետ­քը կ՚ի­մա­նամ նա­եւ, որ ոչ միայն Ա­բով­եան քա­ղա­քի հրա­շա­լի Ս. Յով­հան­նէս ե­կե­ղեց­ւոյ սր­­բա­պատ­կեր­ներն ու որմ­նան­կար­նե­րու հե­ղի­նակն է Հայ­կը, այ­լեւ Ե­րե­ւա­նի կեդ­րո­նը գտ­­նուող Ս. Ան­նա նո­րա­կա­ռոյց ե­կե­ղեց­ւոյ սր­­բա­պատ­կեր­նե­րը ստեղ­ծողն է, ար­ուես­տա­գէտ՝ Հայկ Ա­զար­եան, որ նոր եւ ինք­նու­րոյն շունչ բե­րե­լով հան­դերձ մեր նո­րօր­եայ ե­կե­ղե­ցա­կան գե­ղան­կար­չու­թեան, նա­եւ պահ­պա­նած եւ յար­գած է պատ­կե­րագ­րա­կան բո­լոր կա­նոն­նե­րը: Իր բո­լոր գոր­ծե­րը սեր­տօ­րէն կապ­ուած են հա­մաք­րիս­տո­ն­­է­ա­կան եւ հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցա­կան սր­­բան­կար­չու­թեան ա­ւան­դոյթ­նե­րուն եւ ար­ուես­տին հետ:

Կի­լիկ­եան ար­ուես­տը քա­նի որ մաս կը կազ­մէ Մի­ջերկ­րա­կա­նի ա­ւա­զա­նի Բիւ­զան­դա­կան ար­ուես­տին, հայ­կա­կան արուես­տին մէջ, (Դե­հի­սիս)ին կը հան­դի­պինք շատ վա­ղուց, միջ­նա­դար­եան նկարչու­թեան մէջ: Թէ­եւ սր­­բա­պատ­կեր­նե­րու օ­րի­նակ­նե­րը սա­կա­ւա­թիւ են, սա­կայն ա­մե­նէն յատ­կան­շա­կան­նե­րէն է, Տա­թե­ւի Ս. Պօ­ղոս Պետ­րոս ե­կե­ղեց­ւոյ սր­­բա­պատ­կե­րը (930 թ.): Ա­ւե­լի ուշ Կե­չա­ռի­սի գլ­­խա­ւոր ե­կե­ղե­ցին (1051 թ.), Հաղ­բա­տի Ս. Նշան ե­կե­ղե­ցին (1215 թ.), Քո­բայ­րի ե­կե­ղե­ցին (1282 թ.): Ու­րեմն հայ­կա­կան գե­ղան­կար­չու­թեան մէջ 10-րդ դա­րէն սկս­­եալ ար­դէն իսկ ու­նէ­ինք Դե­հի­սի­սը՝ Քրիս­տո­սի, Աստ­ուա­ծա­մօր եւ Յով­հան­նէս Մկրտ­­չի մաս­նակ­ցու­թեամբ:

Դե­հի­սի­սի թե­ման նոյն­պէս ո­գեշն­չած է Հայ ման­րան­կա­րիչ­նե­րը: Թո­րոս Ռոս­լին նկա­րա­զար­դած է Մա­լաթ­իոյ Ա­ւե­տա­րա­նը 1267-ին եւ Կե­ռան թա­գու­հիի Ա­ւե­տա­րա­նը՝ 1272-ին: Այս պատ­կեր­նե­րուն եւ ընդ­հան­րա­պէս Դե­հի­սի­սի մէջ Քրիս­տո­սը միշտ գա­հին բազ­մած պատ­կեր­ուած է, իսկ Ա­նոր եր­կու կող­մե­րը Աստ­ուա­ծա­մօր եւ Յով­հան­նէս Մկր­տի­չին փո­խա­րէն Եղ­ի­ան եւ Մով­սէ­սը զե­տեղ­ուած են:

Ռու­ման­իոյ Հայ Ա­ռա­քե­լա­կան Ե­կե­ղե­ցին զար­դա­րող Դե­հի­սի­սը Հայկ Սար­կա­ւագ Ա­զար­եան պատ­կե­րած է որ­պէս նուէր Ռու­ման­իոյ Հա­յոց Թե­մի Ա­ռաջ­նոր­դա­րա­նին:

Թե­ման կը ներ­կա­յաց­նէ Փրկ­­չին երկ­րորդ գա­լուս­տը՝ Աստ­ուա­ծա­մօր եւ Յով­հան­նէս Մկրտի­­չի ու­ղեկ­ցութ­եամբ: Պատ­կե­րին մէջ Քրիս­տոս նս­­տած է իր գա­հին վրայ, Ա­ջով կ՚օրհ­նէ, իսկ Ձախ ձեռ­քին ու­նի ա­կա­նա­զարդ Ա­ւե­տա­րա­նը:

Ս. Յով­հան­նէս ե­կե­ղեց­ւոյ զուար­թուն­նե­րը պատ­ճառ կը դառ­նան, որ աչ­քե­րուս առ­ջեւ պարզ­ուի նոր հա­մայ­նա­պատ­կեր մը: Ա­ւե­լին՝ սր­­բա­վայր մը, ո­րուն բա­նա­լին սար­կա­ւագ Հայկ Ա­զար­եա­նի մօտ կը գտն­­ուի: Հոն մտ­­նե­լով ա­կա­նա­տե­սը կ՚ըլ­լաս նո­րա­ոճ, բայց ա­րե­ւել­եան յա­տուկ բոյ­րով օ­ծուն ու հայ­կա­կան վր­­ձի­նին յա­տուկ նո­րա­նոր յայտ­նա­գոր­ծում­նե­րու, այլ խօս­քով՝ ո­գե­ղէն զգլ­­խիչ խրախ­ճան­քի մը:

ՄԱ­ՐԻԱ­ՆԱ ՊԷՐ­ԹԻԶ­ԼԵԱՆ-ՂԱ­ԶԱ­ՐԵԱՆ