«ՅԻՇԱՏԱԿՈՒՄ ԵՒ ՎԵՐԱԾՆՈՒՆԴ»

Հպար­տու­թեամբ կա­րե­լի է խոս­տո­վա­նիլ, թէ խստա­պա­հանջ նի­ւեոր­քա­հայ հան­դի­սա­տե­սին կա­րե­լի ե­ղաւ հրամց­նել հայ­կա­կան դա­սա­կան մեր ի­րա՛ւ ե­րաժշ­տու­թիւ­նը:  Յայ­տա­գի­րը նուի­րուած էր Հա­յոց մեծ ե­ղեռ­նի 100-րդ տա­րե­դար­ձին:  Դա­սա­կան ե­րաժշ­տու­թեան կա­րե­ւոր ա­նուն­ներ այդ ե­րե­կոյ՝ Շա­բաթ, Նո­յեմ­բե­րի 21-ին,

«Մըր­գի­ն» հա­մեր­գա­յին սրա­հին մէջ Թէ­քէեան մշա­կու­թա­յին միու­թեան (ԹՄՄ) Մե­ծա­գոյն Նիւ Եոր­քի մաս­նա­ճիւ­ղը յանդգ­նու­թիւ­նը ու­նե­ցած էր բեմ բարձ­րաց­նել այս մի­ջո­ցա­ռու­մը, հրա­ւի­րե­լով դա­սա­կան ե­րաժշ­տու­թեան յայտ­նի ու մեծ ա­նուն­ներ, ո­րոնք ծա­նօթ ա­նուն­ներ են մի­ջազ­գա­յին մեծ բե­մե­րու՝ ե­կած էին բե­րե­լու ի­րենց մաս­նակ­ցու­թիւ­նը հա­մազ­գա­յին ո­գե­կոչ­ման այս հան­դի­սու­թիւն­նե­րուն:

Թէեւ բա­ւա­կա­նին  ծանր նիւ­թա­կան պար­տա­ւո­րու­թիւն­նե­րու տակ գտնուե­լով հան­դերց, հա­ճե­լի նա­խա­ձեռ­նու­թիւն մըն էր, զոր ստանձ­նած էր ԹՄՄ, որ իր ո­րա­կա­ւոր յայ­տա­գիր­նե­րով, անց­նող վեց տաս­նա­մեակ­նե­րուն, ան այս մեծ ոս­տա­նէն ներս կը ներ­կա­յա­նայ օ­տար թէ հայ հա­սա­րա­կու­թեան:  Ան դար­ձած է ար­դէն հո­մա­նիշ գե­ղա­րուես­տա­կան ա­մէն մա­կար­դա­կի ու օ­րի­նա­կե­լի՝ այլ ազ­գա­յին կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րուն:

Յայ­տագ­րին ի­րենց մաս­նակ­ցու­թիւ­նը բե­րին ծա­նօթ աստ­ղեր, ո­րոնք ե­կած էին զա­նա­զան քա­ղաք­նե­րէ:  Ա­ռա­ջին հեր­թին սոփ­րա­նօ Յաս­միկ Պա­պեա­նը՝ Վիեննա­յէն. չկայ օ­փե­րա­յի  սրահ մը, ուր ան եր­գած չըլ­լայ... Պեր­լի­նէն՝ Փա­լեր­մօ, Նիւ Եոր­քէն՝ Մոս­կուա, Հռո­մէն՝ Սէուլ ու դեռ Սան Փաու­լօ, Գա­հի­րէ, Մոն­թէ Գար­լօ... :  Յաս­մի­կին Նոր­ման (Պել­լի­նի)  կը մնայ գե­րա­զան­ցիկ, ինչ­պէս միւս գլխա­ւոր դե­րե­րը՝ Թրա­վիա­թա­յի եւ այլ օ­փե­րա­նե­րու մէջ:  Եր­գած է Նի­քո­լայ Չիո­րո­վի, Շե­րըլ Մայլն­զի, Ճորճ Փրէթ­րի, Լէօ Նիւչ­չիի եւ այլ ծա­նօթ աստ­ղե­րու հետ եւ խմբա­վար­ներ՝ Ռի­քար­տօ Մու­թիի, Փլա­սի­տօ Տո­մին­կո­յի, Լէո­նար Սլաթ­քի­նի եւ այ­լոց հետ:

Այս ե­րե­կոյ ան հա­րա­զա­տու­թեամբ մեկ­նա­բա­նեց Կո­մի­տա­սի «Գա­րուն ա» եւ «Քե­լէ քե­լէ»ն, ինչ­պէս նաեւ՝ Բա­բա­ջա­նեա­նի «Սոփ­րա­նո­յի եւ լա­րա­յին խում­բի» բա­ժի­նը, խլե­լով ներ­կա­նե­րուն բարձր գնա­հա­տան­քը:  Առ­նօ Բա­բա­ջա­նեան (1921-1983) սո­վե­տա­հայ ե­րաժշ­տու­թեան գա­գաթ­նե­րէն է ու ծա­նօթ որ­պէս՝ «Հա­յու­թեան Ռախ­մա­նի­նո­վը»։ Ինչ­պէս ռուս մեծ ե­րա­ժիշ­տը Բա­բա­ջա­նեան եւս virtuoso դաշ­նա­կա­հար է ե­ղած ու ա­պա ան­ցած ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան:  Հա­մաշ­խար­հա­յին ա­նուն մը դար­ձած է ան ան­կաս­կած:  Ծնած Ե­րե­ւան ու իր ե­րաժշ­տա­կան ու­սու­մը ա­ռած Ե­րե­ւա­նի մէջ:

Յայ­տագ­րին ա­ռա­ջին բա­ժի­նին մէջ, Յաս­մի­կին հետ բեմ բարձ­րա­ցաւ նի­ւեոր­քա­հայ ե­րի­տա­սարդ տա­ղան­դա­ւոր յօ­րի­նող ու դաշ­նա­կա­հար Կա­րէն Յա­կո­բեան նուա­գե­լով Պա­խի «Դաշ­նա­կի քոն­չեր­թօ»ն D-minor, BVW 1052:  Ե­րե­ւան ծնած, սա­կայն իր ե­րաժշ­տա­կան բարձ­րա­գոյն կրթու­թիւ­նը Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու զա­նա­զան հա­մալ­սա­րան­նե­րու եւ ե­րաժշ­տա­նոց­նե­րու մէջ իւ­րա­ցու­ցած, ու­նի ե­րաժշ­տա­կան ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­ներ:  Ար­ժա­նա­ցած է զա­նա­զան բարձր մրցա­նակ­նե­րու ու նուա­գած ծա­նօթ հա­մեր­գաս­րահ­նե­րու մէջ, յա­ճախ ներ­կա­յաց­նե­լով դա­սա­կան հայ ե­րա­ժիշտ­նե­րու գոր­ծե­րը:  Հա­մե­մա­տա­բար իր ե­րի­տա­սարդ տա­րի­քին ան կը ձգտի լա­ւա­գոյ­նին, լաւ գիտ­նա­լով՝ ե­րաժշ­տա­կան աշ­խար­հի մրցակ­ցու­թեան պայ­ման­նե­րը:  Միայն այս տա­րեշր­ջա­նի հա­մար իր յայ­տա­գիր­նե­րուն մաս կը կազ­մէ բարձ­րա­նա­լով Թո­քիո­յի «Մա­հե­ր» ֆես­տի­վա­լին, Լի­բա­նա­նի ֆիլ­հար­մո­նիք խում­բին, Ե­րե­ւա­նի պե­տա­կան ֆիլ­հար­մո­նի­քին, ու դեռ՝ մե­նա­հա­մերգ­նե­րով՝ Ճա­բոն, Ար­ժան­թին, Ֆրան­սա, Մեծն Բրի­տա­նիա, Գա­նա­տա ու Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու զա­նա­զան քա­ղաք­ներ:

Յայ­տագ­րին ա­ռա­ջին բա­ժի­նով Յա­կո­բեան նուա­գեց իր իսկ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւ­նը Fantasia for Piano, Strings and Timpani, Op. 16:

Յայ­տագ­րին ա­ռա­ջին բաժ­նին մաս կազ­մեց նաեւ, դար­ձեալ Կա­րէն Յա­կո­բեա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեամբ ու ա­ռա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով ներ­կա­յա­ցուած բե­մի վրայ ու մա­նա­ւա՛նդ այս առ­թիւ գրուած,  Rebirth-Adagio for Strings and Timpani OP.18, մաս­նակ­ցու­թեամբ՝ Սե­նե­կա­յին ե­րաժշ­տու­թեամբ բաղ­կա­ցած 22 լա­րա­յին գոր­ծիք­նե­րու  նուա­գող­նե­րէ եւ խմբա­վա­րու­թեամբ՝ Ար­քա­տի Լէյ­թու­շի:  Դիմ­փա­նի վրայ նուա­գեց Տէյ­վիտ Ռո­զըն­պալթ:  Լէյ­թուշ ծա­նօթ խմբա­վար մը իր հետ բե­րած է «Ռու­սա­կան Դպրո­ցի» ա­ւան­դոյթ­նե­րով:  Ա­նոր ա­նու­նը ծա­նօթ է ե­ղած Խորհր­դա­յին Միու­թեան տա­րած­քին մին­չեւ 1994 թուա­կա­նը, որ­մէ ետք ան ե­կած ու հաս­տա­տուած է Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ փո­խա­րի­նե­լով խմբա­վար Եու­րի Թե­միր­քա­նո­վը Տիթ­րոյթ Սիմ­ֆը­նի խում­բին:  Այ­նու­հե­տեւ ան որ­պէս խմբա­վար ե­ղած է աշ­խար­հահռ­չակ հա­մեր­գաս­րահ­նե­րուն մէջ՝ Նիւ Եոր­քէն Պուէ­նոս Այ­րէս, Սէն Փե­թերս­պուր­կէն Մոս­կուա, Փլով­տիվ...: 

Երկ­րորդ բա­ժի­նը ամ­բող­ջու­թեամբ ժա­մա­նա­կա­կից հայ հե­ղի­նակ­նե­րու գոր­ծեր ներ­կա­յա­ցուե­ցան:  Յայ­տա­գի­րը սկսաւ Վա­չէ Շա­րա­ֆեա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեամբ Waltz from Suite Cello and String Orchestra, որ ա­ռա­ջին ան­գամ կը ներ­կա­յա­ցուի Նիւ Եոր­քի մէջ:  Ա­նոր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րը նուա­գած են Եօ-Եօ Ման եւ Գար­նը­կի հա­մեր­գաս­րա­հի «Սիլք Րո­տ» ան­սամպ­լը, ինչ­պէս նաեւ եւ­րո­պա­կան Գո­լոյ­նի,  Պրիւք­սէ­լի, Ամս­թեր­տա­մի, Մի­լա­նի եւ այլ սրահ­նե­րու մէջ:

Ա­լեք­սանդր Յա­րու­թիւ­նեա­նի Impromptu for Cello and Orchestra, որ դար­ձեալ ա­ռա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով կը ներ­կա­յա­ցուի:  Ա­լեք­սանդր Չաու­շեան թաւ­ջու­թա­կով կ՚ըն­կե­րակ­ցի:  Յա­րու­թիւ­նեան (1920-2012) խորհր­դա­հայ ե­րաժշ­տու­թեան ա­ռա­ջա­տար ե­րա­ժիշտ­նե­րէն է ան­կաս­կած:  Այդ ե­րե­կոյ ներ­կա­յա­ցուե­ցաւ խմբա­վա­րին՝ Ար­քա­տի Լէյ­թու­շի մեկ­նա­բա­նու­թիւ­նը, երբ դաշ­նա­կի ու թաւ­ջու­թա­կի հա­մար գրուած այս գոր­ծը կը ներ­կա­յա­ցուի ե­րաժշ­տա­խում­բով, ունկնդ­րե­լով զայն ի­րա­պէս մե­ծա­գոյն հա­ճոյ­քով:  1941-ին գրուած այս ծա­նօթ գոր­ծը իր այս մեկ­նա­բա­նու­թեամբ նոր էջ մը կը բա­նայ Յա­րու­թիւ­նեա­նի այ­լա­պէս հա­րուստ իր հունձ­քին:  91 տա­րե­կա­նին մա­հա­ցած՝ ան կը միա­նայ  իր ըն­կեր­նե­րուն Ե­րե­ւա­նի «Կո­մի­տա­ս­»ի ա­նուան պան­թէո­նին մէջ:

Իսկ թաւ­ջու­թա­կա­հար Ա­լեք­սանդր Չա­վու­շեան ծա­նօթ ե­րա­ժիշտ ըն­տա­նի­քի մը զա­ւա­կը, ար­դէն Մեծն Բրի­տա­նիոյ մէջ քա­ջա­ծա­նօթ ա­նուն մը, նուա­գած է Ար­քա­յա­կան Ֆիլ­հար­մո­նիք խում­բին մէջ, ինչ­պէս նաեւ St Martin-in-the-Field , Վիեն­նա­յի սե­նե­կա­յին նուա­գա­խում­բին, Orchestre de la Suisse Romandeի եւ Պոս­տո­նի «Փափ­ս­»էն:  Ու դեռ՝ Ճա­բոն, Նիւ Եորք, Ե­րե­ւան բազ­միցս:  Ե­րաժշ­տա­կան ա­ռա­ջին շրջա­նի ու­սու­մը ա­ռած Ե­րե­ւան ու ա­պա՝ մաս­նա­գի­տա­ցած է ան Անգ­լիոյ մէջ:  Տուած է բազ­մա­թիւ մե­նա­հա­մերգ­ներ աշ­խար­հի չորս կող­մը:

Եւ վեր­ջա­պէս ե­րե­կո­յեան այս հա­րուստ յայ­տա­գի­րը իր ա­ւար­տին հա­սաւ Միր­զո­յեա­նի Symphony for Timpani and Strings գոր­ծով, որ ա­ռա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով Նիւ Եոր­քի մէջ կը ներ­կա­յա­ցուի: Նուա­գա­խում­բը ամ­բող­ջու­թեամբ բա­ժին բե­րաւ յայ­տագ­րի ա­ւար­տին: Է­տուըրտ Միր­զո­յեան (1921-2012), դար­ձեալ ծնուն­դը խորհր­դա­հայ բարձ­րո­րակ ե­րաժշ­տա­կան դպրո­ցին դար­ձաւ բո­վան­դակ Սո­վե­տա­կան Միու­թեան ա­մե­նէն ծա­նօթ ե­րաժշ­տա­կան դէմ­քե­րէն:  Ան ե­ղաւ Հա­յաս­տա­նի Ե­րաժշ­տա­կան միու­թեան յար­գուած նա­խա­գա­հը:  Հաս­ցուց ե­րի­տա­սարդ ե­րա­ժիշտ­նե­րու մեծ սե­րունդ մը, ինչ­պէս այդ ե­րե­կոյ յայ­տագ­րին մաս եւ բա­ժին վեր­ցու­ցած տա­ղան­դա­ւոր Կա­րէն Յա­կո­բեա­նը:  Ան եւս, յա­ռա­ջա­ցած տա­րի­քին կը միա­նայ իր ըն­կեր­նե­րուն Ե­րե­ւա­նի «Կո­մի­տա­ս­»ի ա­նուան պան­թէո­նը:

Կո­մի­տա­սի (1869-1935) ու Պա­խի (1685-1750) մա­սին պէտք չու­նինք գրե­լու։ Ե­թէ Պա­խը հա­ւա­քեց իր ժո­ղո­վուր­դի տոհ­միկ ե­րաժշ­տու­թիւ­նը, ա­պա ա­ւե­լի ուշ նոյն այդ շնոր­հա­լի աշ­խա­տան­քը տա­րաւ մեր ժո­ղո­վուր­դին Կո­մի­տա­սը:

Նուա­գա­հան­դէ­սին ներ­կայ էին սրբա­զան ու հո­գե­ւոր հայ­րեր, ՄԱ­Կ­-ի մօտ Հա­յաս­տա­նի ներ­կա­յաց­չու­թեան պաշ­տօ­նա­տա­րներ՝ գլխա­ւո­րու­թեամբ դես­պան Զօհ­րապ Մնա­ցա­կա­նեա­նի,  ազ­գա­յին ծա­նօթ բա­րե­րար­ներ, շրջա­նի ե­րա­ժիշտ­ներ, միու­թիւն­նե­րու եւ կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ եւ դա­սա­կան ե­րաժշ­տու­թեամբ խան­դա­վառ ե­րաժշ­տա­սէր­ներ:

Սրտանց կը շնոր­հա­ւո­րենք այս նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը կազ­մա­կեր­պող Թէ­քէեան մշա­կու­թա­յին միու­թեան Մե­ծա­գոյն Նիւ Եոր­քի վար­չա­կան­նե­րը, ե­րե­կո­յեան այս ձեռ­նար­կը կազ­մա­կեր­պող հա­մաա­տե­նա­պե­տու­հի­ներ՝ Տիա­նա Մխի­թա­րեանն ու Հե­լէն Միս­քը, ինչ­պէս նաեւ՝ Յա­րութ Չաթ­մա­ճեա­նը:  Պատ­րաս­տուած բո­վան­դա­կա­լից յայ­տա­գիր-գրքոյ­կը խմբագ­րուած էր Ֆէյր­լի Տի­քին­սըն հա­մալ­սա­րա­նէն Փրոֆ. Է­լի Ամ­տու­րի կող­մէ:

Ե­րե­կո­յեան, յետ նուա­գա­հան­դէ­սի տե­ղի ու­նե­ցաւ ըն­դու­նե­լու­թիւն հա­մեր­գաս­րա­հի ըն­դու­նե­լու­թեան սրա­հին մէջ, ուր բա­րե­րար­ներ, կարգ մը ազ­գա­յին­ներ եւ օ­տար ու հայ ե­րաժշ­տա­սէր­ներ մօ­տէն ծա­նօ­թա­ցան  յայ­տագ­րին մէջ բա­ժին վեր­ցու­ցած ա­րուես­տա­գէտ­նե­րուն:

Այս հա­մեր­գով, պաշ­տօ­նա­պէս իր ա­ւար­տին հաս­ցուց Մե­ծա­գոյն Նիւ Եոր­քը, 2015-ի ո­գե­կո­չում­նե­րու իր յա­գե­ցած յայ­տա­գիր­նե­րը, ա­նոնք ե­ղան ցոյ­ցեր, քայ­լար­շաւ­ներ, ե­կե­ղե­ցա­կան ա­րա­րո­ղու­թիւն­ներ, հայ գրող­նե­րու յի­շա­տա­կին նուի­րուած գրա­կան ե­րե­կո­ներ, ցու­ցա­հան­դէս­ներ, շար­ժա­պատ­կե­րի ներ­կա­յա­ցում­ներ, երգ­չախմ­բա­յին ու  պա­րա­յին ե­լոյթ­ներ, սե­մի­նար­ներ, հայ, օ­տար եւ թուրք մտա­ւո­րա­կան­նե­րու հետ հան­դի­պում­ներ, ու թա­տե­րա­կան ներ­կա­յա­ցում­ներ:  Բո­լո՛րն ալ ար­ժա­նի մեր սի­րոյն ու ե­րախ­տա­գի­տու­թեան:

Այս հա­մեր­գը կու գայ նոր փա­ռապ­սակ մը եւս ա­ւելց­նե­լոււ Թէ­քէեա­նի այ­լա­պէս հա­րուստ յայ­տա­գիր­նե­րու շար­քին:  Ներ­կա­նե­րը բաժ­նուե­ցան սրա­հէն հո­գե­ւին հարս­տա­ցած հայ դա­սա­կան ե­րաժշ­տու­թեամբ:

ՅԱ­ԿՈԲ ՎԱՐ­ԴԻ­ՎԱ­ՌԵԱՆ