ՄԱՍՆԱԳԷՏԻՆ ՏՈՒԵԱԼՆԵՐԸ

 Շիշ­լիի գե­րեզ­մա­նա­տան պաս­տառ­նե­րու հար­ցին շուրջ ե­րէ­կուան մեր հրա­տա­րա­կու­թիւն­նե­րէն վերջ, օ­րուան տե­ւո­ղու­թեան կապ հաս­տա­տե­ցինք Կեդ­րո­նա­կան վար­ժա­րա­նի նկար­չու­թեան ու­սու­ցիչ Եա­վուզ Քը­լը­չէ­րի հետ։ Ինչ­պէս հա­ղոր­դած էինք, վեր­ջին օ­րե­րուն հա­մայն­քա­յին շրջա­նակ­նե­րէն ներս օ­րա­կար­գի վրայ ե­կած են պնդում­ներ, ըստ ո­րոնց Աս­պետ Ջուն­դի դամ­բա­րա­նէն լու­սանկար­ներ կոր­սուած էին։ Ե­րէկ այդ լսում­նե­րուն ման­րա­մասն անդ­րա­դար­ձած էինք՝ գե­րեզ­մա­նա­տան յանձ­նա­խում­բի այժ­մու պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րէն Է­րօլ Նու­պար Կիւ­զէլ­տէվ­լէ­թեա­նի եւ նախ­կին կազ­մի ա­տե­նա­պետ Կա­րօ Հա­մամ­ճեա­նի բա­ցատ­րու­թիւն­նե­րուն լոյ­սին տակ։ Ի լրումն այս բո­լո­րին թերթս մա­մու­լի յանձ­նե­լէ վերջ ա­ռիթն ու­նե­ցանք զրու­ցե­լու Եա­վուզ Քը­լը­չէ­րի հետ։ Թէ՛ Կիւ­զէլ­տէվ­լէ­թեան եւ թէ Հա­մամ­ճեան մե­զի յայտ­նած էին, որ պաս­տառ­նե­րը կորս­տեան չեն մատ­նուած, այլ նո­րո­գու­թեան ու­ղարկուած են Եա­վուզ Քը­լը­չէ­րի մօտ։ Մեր հե­ռա­խօ­սազ­րոյ­ցին ըն­թաց­քին Քը­լը­չէր հաս­տա­տեց, թէ պաս­տառ­նե­րը իր մօտ կը գտնուին վե­րա­նո­րո­գու­թեան հա­մար։

Կա­րօ Հա­մամ­ճեան յայտ­նած էր, որ ինք 2008 թուա­կա­նին թո­ղած էր գե­րեզ­մա­նա­տան յանձ­նա­խում­բի պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւ­նը, իսկ այդ պաս­տառ­նե­րը իր գոր­ծու­նէու­թեան վեր­ջին շրջա­նին, իր գի­տակ­ցու­թեամբ ու հա­ւա­նու­թեամբ յանձ­նուած էին Եա­վուզ Քը­լը­չէ­րին։ Իսկ Է­րօլ Նու­պար Կիւ­զէլ­տէվ­լէ­թեան նշած էր, որ գե­րեզ­մա­նա­տան յանձ­նա­խում­բի ներ­կայ կազ­մը գոր­ծի գլուխ ե­կած է 2009 թուա­կա­նին եւ այդ պա­հու դրու­թեամբ ի­րենք գե­րեզ­մա­նա­տան մէջ չեն գտած Աս­պետ Ջուն­դի շիր­մի այդ նկար­նե­րը։ Այս­տեղ շուրջ վեց-եօթ տա­րուան վա­ղե­մու­թեան մը մա­սին խօ­սած էին գե­րեզ­մա­նա­տան յանձ­նա­խում­բի նախ­կին եւ այժ­մու պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը։ Իսկ Եա­վուզ Քը­լը­չէր մե­զի յայտ­նեց, թէ նկար­նե­րը շուրջ եր­կու տա­րի ա­ռաջ յանձ­նուած են ի­րեն։ Ան նախ գե­րեզ­մա­նա­տան մէջ տե­սած է այդ վնա­սուած գոր­ծե­րը՝ վար­չա­կան հա­մա­լի­րէն ներս։ Նկատի ու­նե­նա­լով, որ մե­ծա­դիր պաս­տառ­նե­րուն վե­րա­նո­րո­գու­թիւ­նը հնա­րա­ւոր չէր տեղ­ւոյն վրայ, ա­պա ան ո­րո­շած է իր աշ­խա­տա­նո­ցին մէջ տես­նել անհ­րա­ժեշտ գոր­ծը։ Գե­րեզ­մա­նա­տան վար­չա­կան շէն­քին մէջ խնդրին ծա­նօ­թա­նա­լէ վերջ, պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը Եա­վուզ Քը­լը­չէ­րին ու­ղար­կած են պաս­տառ­նե­րը։

Ե­րէ­կուան մեր հա­ղոր­դում­նե­րուն մէջ կար նաեւ ու­րիշ պղտոր կէտ մը։ Կիւ­զէլ­տէվ­լէ­թեա­նի փո­խան­ցած տուեալ­նե­րով, վե­րա­նո­րո­գու­թեան ու­ղար­կուած էին ե­րեք գոր­ծեր, իսկ այդ թի­ւը Կա­րօ Հա­մամ­ճեա­նի կող­մէ ներ­կա­յա­ցուած էր եր­կու։ Եա­վուզ Քը­լը­չէ­րի հետ մեր զրոյ­ցի ըն­թաց­քին կա­րե­լի ե­ղաւ յստա­կեց­նել նաեւ այս հան­գա­ման­քը։ Ար­դա­րեւ, իր մօտ կը գտնուին ե­րեք գոր­ծեր։ Ա­նոնց­մէ եր­կու­քը Աս­պետ Ջուն­դի գեր­դաս­տա­նի դի­ման­կար­ներն են, իսկ միւ­սը, ա­ւե­լի փոք­րա­ծա­ւալ գործ մը, ե­կե­ղե­ցա­կան սրբա­պատ­կեր մըն է, որ եւս վե­րա­նո­րո­գու­թեան կա­րի­քը ու­նի։

Եա­վուզ Քը­լը­չէր մե­զի յայտ­նեց, որ այդ գոր­ծե­րը ստանձ­նե­լու ժա­մա­նակ իր աշ­խա­տա­նո­ցը կը գտնուէր Ղա­լա­թիոյ մէջ, իսկ յա­ջոր­դող շրջա­նին ան տե­ղա­փո­խուած է Մո­տա։ Փո­խանց­ման շրջա­նի ծան­րա­բեռ­նուա­ծու­թեան պատ­ճա­ռով կրնայ ըլ­լալ, որ ինք այս պա­հուն բո­լոր ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը չյի­շէ, սա­կայն իրեն հա­մար էա­կա­նը ե­ղած է այն, որ ար­դէն շատ ա­ւե­լի վա­ղե­մի յա­րա­բե­րու­թիւն մը ու­նե­ցած է Պէ­յօղ­լուի Ս. Ե­կե­ղե­ցեաց թա­ղա­յին խոր­հուր­դին հետ։ 1989-1990 թուա­կան­նե­րուն Եա­վուզ Քը­լը­չէր լայ­նա­ծա­ւալ աշ­խա­տանք տա­րած է՝ սրբա­պատ­կեր­նե­րու խնամ­քին հա­մար։ Այդ ծա­նօ­թու­թիւ­նը ար­դէն վե­րա­ծուած է մշտա­կան շփու­մի մը։ Ըն­թաց­քին ու­րիշ հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու հետ ալ աշ­խա­տած է Եա­վուզ Քը­լը­չէր, որ մշտա­կան ու դրա­կան կապ մը ու­նե­ցած է Պէ­յօղ­լուի թա­ղա­յին խոր­հուր­դին հետ։ Մեր զրոյ­ցին ըն­թաց­քին Եա­վուզ Քը­լը­չէր հաս­տա­տեց, թէ վե­րա­նո­րո­գու­թեան այս ծրա­գի­րը յա­պա­ղած է նիւ­թա­կան պատ­ճառ­նե­րով։ Ի­րեն հարց տուինք, որ մի­թէ բնա­կա­նո՞ն է ա­ռանց տնտե­սա­կան պայ­ման­նե­րու շուրջ վերջ­նա­կան հա­մա­ձայ­նու­թեան հաս­նե­լու՝ վե­րա­նո­րո­գուե­լիք պաս­տառ­նե­րուն յանձ­նու­մը կամ ստանձ­նու­մը։ Ան այս հան­գա­ման­քը մեկ­նա­բա­նեց Պէ­յօղ­լուի Ս. Ե­կե­ղե­ցեաց թա­ղա­յին խոր­հուր­դին հետ իր ու­նե­ցած սերտ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու ծի­րին մէջ։ Ար­դա­րեւ, Եա­վուզ Քը­լը­չէր դի­տել տուաւ, թէ ինք ան­կան­խա­տե­սե­լի գոր­ծըն­կեր մը չէ ե­ղած Պէ­յօղ­լուի թա­ղա­յին խոր­հուր­դին հա­մար։ Քիչ մը ա­ւե­լի կամ քիչ մը պա­կաս, թա­ղա­յին խոր­հուր­դը ար­դէն գի­տէ, որ ի՛նչ­պի­սի գոր­ծի մը հա­մար ի՛նչ մա­կար­դա­կով գու­մար մը կը փո­խան­ցէ ի­րեն։ Մնաց որ, մաս­նա­գէ­տը միշտ ալ հրա­պա­րա­կի պայ­ման­նե­րուն բաղ­դատ­մամբ շատ ա­ւե­լի մատ­չե­լի պա­հանջ­ներ կը ներ­կա­յաց­նէ թա­ղա­յին խոր­հուր­դին։ Ա­հա այս պայ­ման­նե­րուն եւ այս փո­խա­դարձ վստա­հու­թեան մթնո­լոր­տին մէջ է, որ այդ նկար­նե­րը յանձ­նուած են Եա­վուզ Քը­լը­չէ­րին։ Թա­ղա­յին խոր­հուր­դը նկար­նե­րու յանձ­նու­մէն վերջ Եա­վուզ Քը­լը­չէ­րին տե­ղե­կա­ցու­ցած է, որ այդ գոր­ծե­րուն հա­մար մի­ջոց մը պի­տի յատ­կա­ցուի ա­պա­գա­յին։ Այս կար­գադ­րու­թեան տրա­մա­բա­նու­թիւ­նը ե­ղած է նաեւ այն, որ նման վե­րա­նո­րո­գու­թեան աշ­խա­տանք­նե­րուն հա­մար թա­ղա­յին խոր­հուր­դը չ՚աշ­խա­տիր այլ մաս­նա­գէտ­նե­րու հետ ու բա­ցա­ռա­պէս կը հա­մա­գոր­ծակ­ցի Եա­վուզ Քը­լը­չէ­րի հետ։ Ուս­տի, ան­պա­տե­հու­թիւն չէ նկա­տուած նաեւ այդ գոր­ծե­րուն Եա­վուզ Քը­լը­չէ­րի մօտ ի պահ դրուի­լը։

Եա­վուզ Քը­լը­չէր յայտ­նեց, որ ի­րա­կա­նու­թեան մէջ զուտ նիւ­թա­կան ի­մաս­տով այդ­քան մեծ ար­ժէք մը չեն ներ­կա­յաց­ներ այդ պաս­տառ­նե­րը, ո­րոնք անս­տո­րագ­րա­դիր են։ Մա­նա­ւանդ յու­շար­ձան-շի­րի­մի եր­կու մե­ծա­դիր դի­ման­կար­նե­րը լրջօ­րէն վնա­սուած են փակ ու խո­նաւ մի­ջա­վայ­րի մը մէջ գտնուե­լու բե­րու­մով։ Այդ դի­ման­կար­նե­րը ներ­քե­ւի մա­սէն սկսեալ գրե­թէ փտած են շուրջ 30-40 սմ. բարձ­րու­թեամբ հա­տուա­ծով մը։ Պաս­տառ­նե­րուն շրջա­կայքն ալ թէեւ վնա­սուած է ո­րոշ չա­փով, բայց ոչ նոյն սաստ­կու­թեամբ։ Հի­մա այս բո­լո­րը Եա­վուզ Քը­լը­չէ­րի կող­մէ պի­տի վե­րա­նո­րո­գուին։

Մեր հե­ռա­խօ­սազ­րոյ­ցի եզ­րա­փա­կիչ փու­լին, Եա­վուզ Քը­լը­չէր յայտ­նեց, թէ Պէ­յօղ­լուի թա­ղա­յին խոր­հուր­դը մի­ջոց մը ա­ռաջ իրեն հետ վերս­տին կապ հաս­տա­տե­լով պա­հան­ջած էր այդ պաս­տառ­նե­րու վե­րա­նո­րո­գու­թեան ձեռ­նար­կուի­լը։ Ինք ալ պա­տաս­խա­նած էր, թէ աշ­խա­տան­քի պի­տի ձեռ­նար­կէ, սա­կայն ան­կա­րե­լի էր այդ գոր­ծը ը­նել ան­մի­ջա­պէս եւ ինք առ­նուազն մէկ ամ­սուան ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի մը կը կա­րօ­տէր այդ աշ­խա­տան­քը ա­ւար­տին հասց­նե­լու հա­մար։ Պէ­յօղ­լուի թա­ղա­յին խոր­հուր­դը վստա­հե­ցու­ցած էր, թէ պաս­տառ­նե­րու վե­րա­նո­րոգ­ման ա­ւար­տին Եա­վուզ Քը­լը­չէ­րին պի­տի վճա­րէր անհ­րա­ժեշ­տը։