ԵՐԵՒԱՆԷՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒԱԾ ԶԻՋՈՒՄՆԵՐ

Գորիս-Կապան ճանապարհահատուածին վրայ ատրպէյճանական անցակէտեր եւ մաքսակէտեր հաստատելու որոշումի հաղորդումը պաշտօնապէս կը նախանշէ արդէն նոր գործընթացի մը արագացման միտումները: Ըստ էութեան, սահմանազատումը գործնապէս կատարման ընթացքի մէջ է: Յայտնաբար նաեւ կայ քարտէս, որուն հիմամբ կը սահմանազատուին Հայաստանի Հանրապետութիւնն ու Ատրպէյճանը:

Այս գործընթացի արագացումը ազդարարեց պաշտօնական Մոսկուան, երբ ակնարկեց սահմանազատման եւ սահմանագծման անհրաժեշտութեան՝ երկարատեւ խաղաղութեան ձգտող անհրաժեշտ գործողութիւն իբրեւ:

Խնդիրը այն է, որ թէկուզ տխրահռչակ, այնուամենայնիւ նախապէս համաձայնեցուած նոյեմբեր 9-ի յայտարարութեան կէտերը առանց իրականացնելու՝ կողմերը կ՚անցնին աւելի մեծ օրակարգի: Սկսած է գործել Ալիեւով յայտարարուած, ըստ խորքի սակայն Անգարայի որդեգրած բանաձեւը. «Արցախի հարցը անցեալին կը պատկանի»:

Չէ իրականացած գաղթականներու վերադարձը Լեռնային Ղարաբաղ եւ յարակից տարածքներ: Չէ իրականացած ռազմագերիներու, պահուող անձերու եւ զոհուածներու աճիւններու հայրենադարձումը: Կողմերը անցած են արդէն սահմանազատման: Այսինքն՝ ուղղակի կը շրջանցուին հրադադարի համաձայնութեան 7-րդ եւ 8-րդ կէտերը:

Համաձայնութեան միջնորդական երաշխաւորութիւնը եւս շրջանցուած է այս պարագային. քաղաքական մեկնաբանութեամբ՝ լուռ համաձայնութիւն կայ. աւելի ճիշդ՝ համակարգում:

Հայկական կողմին կը պարտադրուին նոր զիջումներ:

Սահմանագծումէն ետք է միայն, որ Ատրպէյճան համաձայն պիտի ըլլայ անցնելու նոյեմբեր 9-ի յայտարարութեան 9-րդ կէտին՝ ապաշրջափակման: Բայց ապաշրջափակումէն առաջ կը դրուի նոր նախապայմանը: Ճանչնալ, իրաւապայմանագրային ձեւաչափով անշուշտ, Ատրպէյճանի տարածքային ամբողջականութիւնը: Ահա թէ ինչու թուրք-ատրպէյճանական կողմը համոզուած է, որ Արցախի հարցը անցեալ է արդէն:

Այս բոլորին արդարացման համար կը յանկերգուին խաբուսիկ հիմնաւորումներ: Թէ՝ Գորիս-Կապան ճանապարհահատուածը, որուն վրայ Ատրպէյճան մաքսակէտեր եւ անցակէտեր տեղադրած է արդէն, Հայաստանի Հանրապետութեան տարածք չէ: Թէ՝ Սիւնիքի համայնքները այս ձեւով շրջափակման մէջ չեն յայտնուիր: Կամ՝ այս բոլորը կը բացատրուին ընդամէնը երթեւեկութեան տրամաբանութեան փոփոխութեամբ, որ հայկական գիւղերը չի հատեր: Տակաւի՛ն. կը յայտարարուի, որ Հայաստանի քաղաքացիները կրնան վճարումով օգտագործել ճանապարհը: Նաեւ՝ Սիւնիքի օդակայանի շինարարական աշխատանքներուն թափ կը տրուի Երեւան-Կապան թռիչքներու մեկնարկի խոստումով:

Ամենէն ուշագրաւ արդարացումի բացատրութիւնը հետեւեալն է. «Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացիների ու բեռների նկատմամբ որեւէ սահմանային հսկողութիւն չիրականացնելու գինը եղել է միջանցքային տրամաբանութիւնը, ինչը անընդունելի է մեզ համար»:

Այսինքն. հայկական կողմը կը զիջի Գորիս-Կապան ճանապարհահատուածը՝ կասեցնելու կամ կանխարգիլելու համար Զանգեզուրեան միջանցքի կառուցումը:

Եւ շարունակելով տրամաբանութիւնը՝ եթէ մինչեւ հիմա չենք զիջած այդ հատուածը, հայկական կողմը պատճառ դարձած է, որ հակառակորդը առաջադրէ Զանգեզուրեան միջանցքի ծրագիրի իրականացումը…

Համաթուրանականութեան եւ համաթրքութեան գաղափարախօսութեան եւ անտեղիտալի նպատակին միտումնաւոր անտեսումը աւելին է, քան քաղաքական տհասութիւնը: Արդէն իսկ համակերպիլն է, համաձայնիլը՝ ենթարկուելու այլոց ճշդած խաղի կանոններուն եւ այդ բոլորը ժողովուրդին ընդունելի դարձնելու:

Կայ նաեւ սահմանադրական արգելք վարչատարածքային փոփոխութիւններ կատարելու: Առ ի յիշեցում՝

Յօդուած 205. թիւ 1 կէտ.

«Վերպետական միջազգային կազմակերպութիւններին Հայաստանի Հանրապետութեան անդամակցութեան, ինչպէս նաեւ Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքի փոփոխութեանը վերաբերող հարցերը լուծւում են հանրաքուէների միջոցով»:

Այդ իրաւադրոյթի արգելքը եւս, կատարուած յայտարարութիւններով, փորձուած է շրջանցել եւ պաշտօնապէս ըսուած է, որ խնդրոյ առարկայ ճանապարհահատուածը Հայաստանի Հանրապետութեան տարածք չէ:

Քաղաքական եւս մէկ դիտարկում: Պաքուն իր վերահսկողութիւնը անցակէտերու եւ մաքսակէտերու տեսքով Գորիս-Կապան հատուածին պաշտօնապէս կը սկսի իրականացնել միայն այն ատեն, երբ հայկական կողմը կը յայտարարէ, որ այլընտրանքային ճանապարհը պատրաստ է երթեւեկութեան համար: Գործողութիւնները համակարգուած են. իսկ համակարգողը կ՚ազդանշէ գործընթացներու մեկնարկը:

ՇԱՀԱՆ ԳԱՆՏԱՀԱՐԵԱՆ
«Ազդակ» օրաթերթ, Պէյրութ