ՊԱՀԱՆՋԻ ՎԵՐԱՀԱՍՏԱՏՈՒՄ

Մե­ծի Տանն Կի­լի­կիոյ Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան կող­մէ Սի­սի եր­բեմ­նի կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նի սե­փա­կա­նու­թեան ի­րա­ւուն­քի վե­րա­դարձ­ման պա­հան­ջով Թուր­քիոյ Սահ­մա­նադ­րա­կան ա­տեա­նին մօտ բա­ցուած դա­տին ար­ձա­գանգ­նե­րը կը շա­րու­նա­կուին։ Ի­րա­ւա­կան այս նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը ներ­կա­յիս հայ աշ­խար­հի ան­մի­ջա­կան օ­րա­կար­գին վրայ կը ներ­կա­յաց­նէ ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւն, մինչ Ան­թի­լիա­սի աղ­բիւր­նե­րը ե­րէկ հրա­պա­րա­կե­ցին հա­ղոր­դագ­րու­թիւն մը։ Այս հա­ղոր­դագ­րու­թիւ­նով շեշ­տուած է, թէ Մե­ծի Տանն Կի­լի­կիոյ Կա­թո­ղի­կո­սու­թիւ­նը կը վե­րա­հաս­տա­տէ Սի­սի պատ­մա­կան կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նի վե­րա­դար­ձին պա­հան­ջը։ Մե­ծի Տանն Կի­լի­կիոյ Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան ա­նու­նով սոյն դա­տը հե­տապն­դող ի­րա­ւա­բան­նե­րու խմբա­կին կող­մէ պար­զա­բա­նում­ներ փո­խան­ցե­լու ա­ռա­ջադ­րու­թեամբ կա­տա­րուած է այս յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը, զոր նոյ­նու­թեամբ կը ներ­կա­յաց­նենք ստո­րեւ։

Շուրջ եր­կու ա­միս­ ա­ռաջ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Տ.Տ. Ա­րամ Ա. Կա­թո­ղի­կոսը, կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նի «Հաս­կ» պաշ­տօ­նա­թեր­թին հետ ու­նե­ցած իր հար­ցազ­րոյ­ցին ճամ­բով, լայն բա­ցատ­րու­թիւն­ներ տուած էր Թուր­քիոյ Սահ­մա­նադ­րա­կան ատեանին մօտ Մե­ծի Տանն Կի­լի­կիոյ Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան բա­ցած դա­տին մա­սին: Սոյն հա­ղոր­դագ­րու­թեամբ կա­րե­ւոր կը նկա­տենք անհ­րա­ժեշտ յստա­կե­ցում­ներ կա­տա­րել՝ 28 Ապ­րիլ 2015-ին Թուր­քիոյ Սահ­մա­նադ­րա­կան ատեանին մօտ բա­ցուած նոյն դա­տին էու­թեան ու նպա­տա­կին վե­րա­բե­րեալ:

Ար­դա­րեւ, յի­շեալ դա­տը կը պա­հան­ջէ Սի­սի կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նին վե­րա­դար­ձը: Յայտ­նենք, որ Թուր­քիոյ Սահ­մա­նադ­րա­կան ատեանին մօտ կա­լուած­նե­րու վե­րա­տի­րաց­ման դա­տա­կան դի­մում­նա­գր­ե­րու պայ­ման­ներն ու պա­հանջք­նե­րը լրաց­նե­լու հա­մար, Սի­սի կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նի կա­լուա­ծին գծով մօ­տա­ւոր ար­ժէք մը յի­շուած է: Սա­կայն, դա­տին յստակ ու շեշ­տա­կի պա­հան­ջը Սի­սի պատ­մա­կան կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նին վերադարձն է իր իրաւատիրոջ եւ ո՛չ թէ՝ անոր փոխարէն հատուցում։

Մե­ծի Տանն Կի­լի­կիոյ Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան կող­մէ ներ­կայ ի­րա­ւա­կան քայ­լին դի­մե­լու շար­ժա­ռի­թը Հայ Ե­կե­ղեց­ւոյ ու ժո­ղո­վուր­դին հա­մար Սի­սի կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նին ներ­կա­յա­ցու­ցած պատ­մա­կան եւ կրօ­նա­կան նշա­նա­կու­թիւնն է, ինչ­պէս նաեւ ա­նոր վե­րա­դար­ձին իւ­րա­յա­տուկ կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը մեր պա­հան­ջա­տի­րու­թեան շրջա­գծէն ներս: Դա­տը ի­րա­ւա­կան եր­կու հիմ­քեր ու­նի՝ ա) Կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նին կա­լուա­ծա­յին ի­րա­ւուն­քի, եւ բ) Կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նին կրօ­նա­կան պաշ­տա­մուն­քի ի­րա­ւուն­քի վե­րա­հաս­տա­տու­մը: Կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նին կա­լուա­ծա­յին սե­փա­կա­նու­թեան ի­րա­ւուն­քը, դար­ձեալ՝ թրքա­կան օ­րէնք­նե­րուն հա­մա­ձայն եւ ի­րա­ւա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րուն ծի­րէն ներս, կրնայ հա­տուց­ման հար­ցեր յա­ռա­ջաց­նել, սա­կայն, կրօ­նա­կան պաշ­տա­մուն­քի ի­րա­ւուն­քը բո­լո­րո­վին տար­բեր խնդիր ըլ­լա­լով, կրնայ լու­ծում գտնել միայն Սի­սի կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նի կա­լուա­ծին վե­րա­դար­ձով: Սկզբուն­քա­յին եւ ի­րա­ւա­կան այս մօ­տե­ցու­մը բա­նակ­ցե­լի չէ:

Արդ, ե­թէ թրքա­կան դա­տա­րա­նը մեր­ժէ ներ­կայ դա­տը եւ կամ թրքա­կան կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը այ­լա­պէս չվե­րա­դարձ­նէ Սի­սի կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նին կա­լուա­ծը, Մե­ծի Տանն Կի­լի­կիոյ Կա­թո­ղի­կո­սու­թիւ­նը պի­տի բո­ղո­քէ Եւ­րո­պա­յի Մարդ­ու ի­րա­ւանց ա­տեա­նին մօտ եւ իր ի­րա­ւունք­նե­րը հե­տապն­դէ մի­ջազ­գա­յին օ­րէնք­նե­րուն լոյ­սին տակ: Յի­շեց­նենք, որ Եւ­րո­պա­յի Մարդ­ու ի­րա­ւանց ա­տե­ա­նին մօտ դատ բա­նա­լու հա­մար նա­խա­պայ­ման է տե­ղա­կան մա­կար­դա­կի վրայ դա­տա­վա­րա­կան բո­լոր տե­սա­կի գոր­ծըն­թաց­ներն ու փոր­ձե­րը սպա­ռել:

Ներ­կայ դա­տա­կան թղթած­րա­րը բարդ եւ զգա­յուն խնդիր­ներ կը պա­րու­նա­կէ: Հե­տե­ւա­բար, կա­րե­լի չէ բա­ցա­յայ­տել դա­տին առըն­չուած բո­լոր ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը այն­քան ա­տեն, երբ դա­տա­կան գոր­ծըն­թա­ցը կը շա­րու­նա­կուի, ո­րով­հե­տեւ նման քայլ մը կրնայ դժուա­րու­թիւն­ներ ստեղ­ծել: Դա­տա­վա­րու­թեան ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին մա­մու­լին կող­մէ կա­տա­րուած ան­հիմն մեկ­նա­բա­նու­թիւն­նե­րը եւս չեն նպաս­տեր այս պատ­մա­կան նա­խա­ձեռ­նու­թեան յա­ջող ըն­թաց­քին: Ինչ­պէս ակ­նար­կե­ցինք, դա­տա­վա­րա­կան ըն­թաց­քը բազ­մա­թիւ խո­չըն­դոտ­ներ ու մար­տահ­րա­ւէր­ներ կրնայ դի­մագ­րա­ւել՝ նկա­տի ու­նե­նա­լով ա­նոր պատ­մա­կան, ի­րա­ւա­կան ու քա­ղա­քա­կան են­թա­հողն ու հե­տե­ւանք­նե­րը:

Կ՚ու­զենք կա­րե­ւո­րու­թեամբ շեշ­տել, թէ Մե­ծի Տանն Կի­լի­կիոյ Կա­թո­ղի­կո­սու­թիւ­նը պի­տի շա­րու­նա­կէ դի­մել ի­րա­ւա­կան բո­լոր հնա­րա­ւոր մի­ջոց­նե­րուն, վե­րա­տի­րա­նա­լու համար Սի­սի կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նի իր կա­լուա­ծին՝ որ­պէս ա­ռա­ջին հանգ­րուան ե­կե­ղե­ցա­պատ­կան ու ազ­գա­պատ­կան բո­լոր կա­լուած­նե­րու իր պա­հան­ջին: