ՓԱՐԻԶԻ ՄԷՋ ԳԻՏԱԺՈՂՈՎ

Սե­փա­կան լրա­տուու­թիւն.-

Ֆրան­սա­յի Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ Ֆրան­սուա Օ­լան­տի բարձր հո­վա­նա­ւո­րու­թեան ներ­քեւ այս օ­րե­րուն Փա­րի­զի մէջ տե­ղի կ՚ու­նե­նայ գի­տա­ժո­ղով մը, ո­րու բա­ցու­մը ե­րէկ տե­ղի ու­նե­ցաւ Սոր­պո­նի հա­մալ­սա­րա­նի մեծ ամ­փի­թատ­րո­նի եր­դի­քին տակ։ «Ա­ռա­ջին աշ­խար­հա­մար­տի ըն­թաց­քին Օս­մա­նեան կայս­րու­թեան մէջ հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը. հե­տա­զօ­տու­թեան հա­րիւր տա­րի» խո­րագ­րեալ այս գի­տա­ժո­ղո­վի բաց­ման ե­րէկ ե­լոյ­թով մը հան­դէս ե­կաւ Ֆրան­սա­յի Ազ­գա­յին կրթու­թեան նա­խա­րար Նա­ժատ Վա­լօ-Պել­քա­սէմ։ 2015-ի տա­րե­լի­ցին շրջագ­ծով Սփիւռ­քի մէջ կազ­մա­կեր­պուած կա­րե­ւոր ու ծա­ւա­լուն ձեռ­նարկ­նե­րէն մին է այս մէ­կը, ո­րուն մաս­նակ­ցու­թիւն կը բե­րեն նաեւ շարք մը թուրք գիտ­նա­կան­ներ, ո­րոնք եր­կար ժա­մա­նա­կէ ի վեր ներգ­րա­ւուած են հայ­կա­կան հար­ցի վե­րա­բե­րեալ քննար­կում­նե­րուն։ Մին­չեւ շա­բա­թա­վերջ պի­տի շա­րու­նա­կուի Փա­րի­զի մէջ ե­րէկ սկսած գի­տա­ժո­ղո­վը, որ կազ­մա­կեր­պուած է՝ «Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան հե­տա­զօտ­ման գի­տա­կան մի­ջազ­գա­յին խոր­հուրդ» կո­չուած մարմ­նի մը կող­մէ։ Այս նա­խա­ձեռ­նու­թեան ի­րենց ա­ջակ­ցու­թիւ­նը բե­րած են նաեւ Ֆրան­սա­հայ կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու հա­մա­կարգ­ման խոր­հուրդն ու «Իլ տը Ֆրանս»ի շրջա­նա­յին խոր­հուր­դը։

Գի­տա­ժո­ղո­վի հան­դի­սա­ւոր բաց­ման ներ­կայ գտնուե­ցան Փա­րի­զի մօտ Հա­յաս­տա­նի դես­պան Վի­գէն Չի­տէ­ճեան, Ֆրան­սա­յի Ծե­րա­կոյ­տի ան­դա­մու­հի­նե­րէն Է­լէն Լիւք, Ֆրան­սա­հա­յու­թեան 2015-ի կո­մի­տէի նա­խա­գահ Ա­լեք­սի Կէօվ­ճեան, Ֆրան­սա­հայ կազ­մա­կե­րու­թիւն­նե­րու Հա­մա­կարգ­ման խոր­հուր­դի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րը՝ Մու­րատ Փա­փա­զեան եւ Ա­րա Թո­րա­նեան, գի­տա­կան շրջա­նակ­նե­րէ դէմ­քեր, ֆրան­սա­հայ հա­մայն­քէն ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ եւ բազ­մա­թիւ հե­տաքրքիր­ներ։ Գի­տա­ժո­ղո­վին մաս­նա­կից թուրք մտա­ւո­րա­կան­նե­րու շար­քին կը գտնուին Ահ­մէտ Ին­սէլ, Ա­լի Պայ­րա­մօղ­լու, Այ­հան Աք­տար, Ռա­կըփ Զա­րա­քո­լու, Պիւշ­րա Էր­սան­լը, Հա­միտ Պո­զաս­լան եւ այլք։

Գի­տա­ժո­ղո­վի բաց­ման ող­ջոյ­նի խօսք մը ար­տա­սա­նեց կազ­մա­կեր­պիչ խոր­հուր­դի հիմ­նա­դիր ան­դամ­նե­րէն պատ­մա­բան Վեն­սան Տիւք­լէր։ Յա­ջոր­դեց նա­խա­րար Նա­ժատ Վա­լօ-Պել­քա­սէ­մի ե­լոյ­թը, ո­րու ըն­թաց­քին ան նշեց, թէ այս ծրա­գի­րը հե­տա­մուտ է հա­շուեկշի­ռը ը­նե­լու՝ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան վե­րա­բե­րեալ հա­րիւր տա­րիէ ի վեր կա­տա­րուած հե­տա­զօ­տու­թիւն­նե­րուն։ Ըստ ի­րեն, ի­թթի­հա­տա­կան վար­չա­կար­գը սիս­տե­մա­թիք ըլ­լա­լով, զան­գուա­ծայ­նա­բար հա­յե­րը ոչնչաց­նե­լու յան­ցան­քը գոր­ծած էր՝ պար­զա­պէս ա­նոնց ինք­նու­թեան պատ­ճա­ռով։ Ան վեր­յի­շեց ան­ցեալ դա­րաս­կիզ­բին զո­հուած հայ մտա­ւո­րա­կան­նե­րը, ո­րոնց շար­քին վեր­յի­շեց Դա­նիէլ Վա­րու­ժա­նը, նաեւ Կո­մի­տա­սը։ Ֆրան­սա­ցի նա­խա­րա­րը բա­ցատ­րեց, որ գի­տու­թիւ­նը ընդ­հան­րա­պէս կա­րե­ւոր մի­ջոց մըն է ցե­ղաս­պա­նու­թիւն­նե­րու ճա­նաչ­ման հա­մար։ Այս ա­ռու­մով ան ա­ռանձ­նա­ցուց Ռայ­մոն Գէոր­գեա­նի, Ռի­չըրտ Յով­հան­նէ­սեա­նի եւ Ա­նա­հիտ Տէր-Մի­նա­սեա­նի նման պատ­մա­բան­նե­րուն աշ­խա­տան­քը։ Թուրք մտա­ւո­րա­կան­նե­րու ջան­քե­րուն ալ անդ­րա­դար­ձաւ ֆրան­սա­ցի նա­խա­րա­րը, վեր­յի­շե­լով նաեւ Հրանդ Տին­քը։ Նա­ժատ Վա­լօ-Պել­քա­սէմ դի­տել տուաւ, թէ գի­տա­ժո­ղո­վը կ՚ըն­կա­լէ նաեւ ա­ռիթ մը՝ հա­ւա­քա­բար միւս ցե­ղաս­պա­նու­թիւն­ներն ալ վեր­յի­շե­լու ի­մաս­տով։ Ան հա­մո­զուած է, թէ հե­տա­զօ­տու­թիւ­նը, գիրքն ու ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւ­նը մի­ջոց մըն է հա­ւա­քա­կան ցա­ւի յի­շո­ղու­թիւ­նը մեղ­մաց­նե­լու հա­մար։ Նա­խա­րա­րը յի­շե­ցուց, որ Ֆրան­սա­յի մէջ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը մաս կը կազ­մէ նաեւ դպրո­ցա­կան դա­սա­գիր­քե­րուն։ Ե­լոյ­թի վեր­ջա­ւո­րու­թեան ան շեշ­տեց նաեւ, որ Ապ­րի­լին Օ­լան­տի հետ պի­տի մեկ­նի Ե­րե­ւան։

Ա­ւե­լի վերջ ար­տա­յայ­տուե­ցան նաեւ Ֆրան­սա­յի Ըն­կե­րա­յին գի­տու­թիւն­նե­րու բարձ­րա­գոյն հե­տա­զօ­տու­թեանց վար­ժա­րա­նի վե­րա­տե­սուչ Փիէռ-Սի­րիլ Օթ­քէօր եւ պատ­մա­բան Իվ Թեր­նոն։

Ե­րէկ կազ­մա­կեր­պուե­ցաւ նաեւ ա­ռա­ջին գի­տա­կան նիս­տը, զոր վա­րեց Կայծ Մի­նա­սեան։ Ա­տե­նա­խօս­ներն էին Քլէր Մու­րա­տեան, Հա­միտ Պո­զաս­լան, Ռայ­մոն Գէոր­գեան եւ Մի­քա­յէլ Նշա­նեան։

Գի­տա­ժո­ղո­վի ծրա­գի­րը այ­սօր պի­տի շա­րու­նա­կուի Փա­րի­զի հրէից Ող­ջա­կիզ­ման թան­գա­րա­նին մէջ։