ՏԻՊԱՐ ԱՓԱՐԹԵԱՆ. «ԱՐՈՒԵՍՏԱԳԷՏԸ, ԵՐԲ ԳԻՏԱԿՑԻ ԻՐ ԿՈՉՈՒՄԻՆ, ԱՅՆ ԱՏԵՆ ԱՐԴԷՆ ՁԵՐԲԱԶԱՏՈՒԱԾ Կ՚ԸԼԼԱՅ ՃՆՇՈՒՄՆԵՐԷ»

Բնիկ հալէպցի եւ երկար տարիներէ ի վեր Փարիզ հաստատուած գեղանկարիչ Տիպար Ափարթեանը վերջերս կը գտնուէր Երեւան, մասնակցելու համար Ամերիկայի Հայ աւետարանական եկեղեցիներու միութեան (AMAA) կազմակերպած գեղանկարներու հաւաքական ցուցահանդէսին։ Այս առթիւ իրեն հետ ունեցանք հարցազրոյց մը։

-Ի՞նչ նպատակով կը գտնուիք Երեւան, կրնա՞ք մեզի որոշ մանրամասնութիւններ տալ:

-Ամերիկայի Հայ աւետարանական եկեղեցիներու միութիւնը (AMAA) այս տարի կը տօնէ իր 100-ամեայ տարեդարձը, որու առթիւ որոշեցին ցուցահանդէս մը կազմակերպել Երեւանի մէջ։ Այս միջոցառման կը ցուցադրուին Հայ աւետարանական համայնքի արուեստագէտներուն՝ նկարիչ, լուսանկարիչ, քանդակագործ, ստեղծագործութիւնները։ Ես ալ որպէս աւետարանական համայնքի զաւակ եւ նկարիչ, այդ առիթով է, որ կը գտնուիմ Երեւան, մասնակցելու համար հիմնական ցուցահանդէսին: Անշուշտ հաճելի էր անգամ մը եւս ըլլալ այստեղ, որովհետեւ ես ալ տարիներ առաջ իմ ուսումը հոս ստացած եմ եւ ամէն անգամ որ առիթ ըլլայ, կը փափաքիմ գտնուիլ Երեւանի մէջ:

-Պրն. Ափարթեան, ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք միայն աւետարանական համայնքի անդամներու մասնակցութեամբ ցուցահանդէս բանալու գաղափարը: Ինչ կրնա՞ք ըսել այդ առումով:

-Գաղափարը խտրականութիւն ընել չէ, այս ցուցահանդէսը կ՚իրականացուի Ամերիկայի Հայ աւետարանական եկեղեցիներու միութեան (AMAA) 100-ամեակին նուիրուած միջոցառումներու ծիրէն ներս։ Ինչպէս ծանօթ է, Հայ աւետարանական համայնքին մէջ անցեալին եղած են ու այսօր ալ կան բազմաթիւ արուեստագէտներ, հետեւաբար, կազմակերպիչները գաղափարը մտայղացած են գտնել անոնց գործերը, հաւաքել եւ հանրութեան ներկայացնել: Այս առթիւ, ըսեմ նաեւ, որ ցուցադրուածները կրօնական նիւթերով ստեղծագործութիւներ չեն, այլ աւետարանական համայնքի անդամ արուեստագէտներու գործեր են, որովետեւ մեր համայնքի զաւակներուն մէջ եղած են յայտնի դէմքեր, օրինակ՝ Արմիսը, որ շատ մեծ, հսկայ պատմութիւն ունի, ինչպէս նաեւ Տքթ. Ճէպէճեանը, որ Հալէպի մէջ մեծ աշխատանք տարած է, կը նկարէր, գեղարուեստի ակադեմիա բացած էր: Ցուցահանդէսին նպատակը անոնց աշխատանքները ներկայացնելն էր եւ անոնց կողքին համայնքի ներկայ սերունդի, ժամանակակից արուեստագէտներու գործերը, աշխատանքը, մշակումները:

Ըսեմ նաեւ, որ այս մտայղացումը Վրէժ Քասունիին էր։ Ան որպէս արուեստագէտ այդ գաղափարը յղացաւ, թէ ինչու այս առիթով չգտնենք այն արուեստագէտները, որոնք մեր՝ աւետարանչական ընտանիքին կը պատկանին եւ անոնց կողքին Արմիսի գործերը ցուցադրենք, առաջին անգամ ըլլալով հանրութեան ներկայացնենք: Ի վերջոյ Երեւանի մէջ Արմիսի ցուցահանդէս երբեք տեղի չէ ունեցած, հակառակ անոր, որ անոր ստեղծագործութիւններէն նմոյշներ կան պատկերասրահին մէջ։ Իբր այդ ալ հանրութիւնը կը տեսնէ եւ ճանչնայ Արմիսի գործերը:

-Մի քանի անգամ նշեցիք Արմիսի անունը։ Ինչո՞վ կը յատկանշուի Արմիսը. կրնա՞ք ձեր արուեստագէտի հայեացքով կարծիք մը տալ մեր ընթերցողներուն:

-Արմիսը եղած է մեր եկեղեցւոյ հովիւներէն մէկը: Ան Հալէպէն գացած էր Փարիզ (1930 թ.), իր ստեղծագործական տարիներուն արուեստի մէջ յեղափոխութեան շրջան էր, երբ դեռ արուեստը դասականէն դէպի էքսփրեսիոնիզմ (տպաւորապաշտ) կ՚երթար: Ճիշդ այդ ժամանակին ինք որպէս հայ նկարիչ առաջիններէն էր, որ «արուեստի յեղափոխութեան» մաս կազմեց, իւրայատուկ ձեւով փոխեց դասական նկարչութիւնը եւ շատ նշմարելի կերպով իր յատուկ ոճը ստեղծեց:

Ուրեմն, Արմիս եղած է այն անձերէն, որ իր արուեստով յեղափոխութիւն ըրած է այդ ժամանակուայ ոճին մէջ եւ իր իւրայատուկ ոճը ստեղծած է, շատ յստակ գիծերով, ֆորմերով, դէմքերով: Ան բազմաթիւ գործեր արտադրած է, մասնակցած է ցուցահանդէսներու, ունեցած է իր ինքնատիպ, իւրայատուկ ոճը, որ իր ժամանակին համար յեղափոխութիւն էր:

-Դուք որպէս Աւետարանական համայնքի անդամ, ինչպէ՞ս կ՚ընկալէք Հայաստանի մէջ ժողովուրդին մօտեցումը այս համայնքին հանդէպ, այստեղ կարծես ժողովուրդը տակաւին չի ճանչնար այս համայնքը։ Հետեւաբար ի՞նչ է ձեր կարծիքը, զգացի՞ք այդ մէկը:

-Ինչ որ կը նկատեմ, այսօր արդէն մեծ փոփոխութիւն կայ ժողովուրդին մօտ Աւետարանական համայնքի ճանաչելիութեան առումով: Ես երբ հոս՝ Երեւան, ուսանող էի, այդ շրջանին շատ աւելի խորթ էր Աւետարանական եկեղեցիի ներկայութիւնը այստեղ, իսկ այսօր շատ բան փոխուած է: Կը խորհիմ, որ ժողովուրդին մեծ մասը արդէն ծանօթ է եւ ընտելացած է համայնքին ու անոր եկեղեցիներուն հետ: Հասարակութեան կարեւոր մէկ մասը շատ լաւ կը ճանչնայ եւ ծանօթ է Հայ աւետարանական եկեղեցիին իրականացուցած ձեռնարկներուն: Ի վերջոյ ժողովուրդը այսօր աւելի ծանօթ է եւ շատ հարազատ կը զգայ այս համայնքին, քան ասկէ քսան-երեսուն տարի առաջ:

-Ձեզի համար որպէս արուեստագէտ, նաեւ Աւետարանական համայնքի անդամ, արդեօք դժուա՞ր է մէկտեղել քրիստոնէական մօտեցումը եւ ազատ արուեստը: Մենք որքան նկատեցինք, ձեր կտաւները բաւականին ազատ ոճ մը ունին եւ շատ ուրախալի է այդ մէկը. դժուա՞ր է այդ թեւերը իրար միացնելը:

-Կը կարծեմ, որ այդ մէկը կախեալ է նկարիչի փորձառութենէն: Պատուելիի զաւակ եւ Միջին Արեւելքի մէջ ծնած ըլլալով հայկական կրթութիւն ստացած եմ։ Յաճախ զգացած եմ, որ կան որոշ սահմանափակումներ եւ ճնշումներ։ Անշուշտ խնդիրը անհատական չէ ու յաճախ մեր ապրած միջավայրը կ՚ազդէ իրողութիւններուն եւ իրավիճակին վրայ։ Նաեւ ըսեմ, որ ես կարողացայ այդ ճնշումներէն զերծ մնալ, որովհետեւ աւելի ուշ Եւրոպա հաստատուեցայ ու արդէն քսանհինգ տարիէ ի վեր Փարիզ կ՚ապրիմ։ Այդ մէկը օգնեց իմ նկարչական ազատութեան: Բայց այս մէկը միանշանակ որպէս փաստ ընդունիլ կարելի չէ, որովհետեւ մեր միջինարեւելեան երկիրներէն ներս կը նկատենք որոշ արուեստագէտներ, որոնց գործերուն մէջ արուեստի ազատութիւնը առկայ է։ Եւ այդ ազատութիւնը կախեալ է արուեստագէտէն, թէ որքանով ան կը կարողանայ հեռու մնալ շրջապատի ազդեցութենէն եւ կարծիքներէն ու հիմնուիլ իր տեսիլքին վրայ։ Իմ կարծիքով, նկարիչ մը պէտք է ազատ ըլլայ, եթէ ազատ չըլլայ, չի կրնար ստեղծագործել, արտադրել եւ ցաւալին հոն է, որ երբ ան կը կաշկանդուի գաղութի կամ կրօնական-համայնքային սահմաններով։ Անձ մը երբ արդէն կը զգայ իր նկարիչի կոչումը, այդ ներշնչումը, յարգելով իր շրջապատը եւ կրթութիւնը, պէտք է որոշ ճնշումներէ ձերբազատէ ինքզինք, որպէս օրինակ յիշեմ Արմիսը։ Ան այդ յատկութիւնը ունի, որ ազատ մնացած է։ Ան իր կրթութիւնով, իր ժամանակով, հակառակ պահպանողական շրջանի մէջ ապրած ըլլալուն, հոգեւոր անձնաւորութիւն եղած է, սակայն կարողացած է իր նկարչութեամբ հասնիլ ազատութեան ու ազատ արուեստ կերտելու կոչումին։

-Որպէս արուեստագէտ երբեւիցէ ճնշումներ զգացած է՞ք:

-Եղած է ժամանակ մը, երբ զգացած եմ որոշ ճնշումներ, բայց այսօր այդպիսի բաներ չկան: Երբ կեանքի փորձառութիւնը քեզ չէ կոփած, կրնաս այդ ճնշումներուն ենթարկուիլ։ Անշուշտ ժամանակի ընթացքին կը ձերբազատուիս այդ ճնշումներէն, որովհետեւ ներշնչումդ եւ ներքին աշխարհդ աւելի զօրաւոր են եւ կը յաղթես ճնշումներուն, իմ պարագայիս այդպէս եղաւ։

-Ինչպէս գիտենք, դուք ծնած էք Հալէպ։ Ի՞նչ յիշողութիւններ ունիք այդ քաղաքէն:

-Կրնամ ըսել, որ կեանքիս մէջ ամէն օր կայ պահ մը, երբ ես Հալէպ կը փոխադրուիմ... Հոգիով ու սրտով Հալէպ կ՚այցելեմ, կը մտածեմ անոր մասին։ Նկարչութեանս մէջ մանրամասնութիւններ կան, կայ որոշ մթնոլորտ մը, կան շէնքեր, որոնք գոյութիւն չունին այսօր ապրած վայրերուս մէջ եւ այդ բոլորը կը յուշեն Հալէպը։ Այդ քաղաքը ինծի համար ներշնչման աղբիւր է։ Քաղաքը, այդտեղի կենցաղը, յիշատակները կը կարծեմ, որ հարստութիւն կը բերեն իմ նկարչական աշխարհին...

Հալէպահայ ըլլալով կամ Հալէպ մեծնալով ունինք շատ հարուստ յիշատակներ, որոնք կ՚ապրին մեզի հետ եւ հարստութիւն կը բերեն մեր մտածումներուն, մեր ներաշխարհին եւ մեր նկարչական երեւակայութեան:

-Իսկ մտադի՞ր էք օր մը Հալէպ վերադառնալ, պիտի ըլլա՞յ այդ մէկը արդեօք:

-Այո՛, արդէն կը մտածեմ այդ ուղղութեամբ, որովհետեւ նախքան Սուրիոյ պատերազմին սկսիլը, ես յաջողեցայ քանի մը ցուցահանդէսներ բանալ։ Իսկ վերջին ծրագիրս, որ նախատեսուած էր 2011 թուականի կէսերուն, հասկնալի պատճառներով չիրականացաւ։ Հալէպի մէջ գործող ցուցասրահը, որուն հետ ես պիտի իրականացնէի ծրագիրս, պատերազմի տարիներուն ծանր վնասներ կրեց ու փակուած էր, բայց հիմա արդէն վերանորոգուած է: Վերջերս դարձեալ կապ հաստատեցի անոնց հետ եւ ներկայիս կը պատրաստենք ծրագիրներ, որոնք պիտի իրականացուին մօտիկ ապագային։ Այսինքն Հալէպ վերադառնալու գաղափարը միշտ ալ կայ, նոյնիսկ եթէ քաղաքը նախկինին նման չէ։ Չմոռնանք, որ այդ քաղաքը մեզմէ մաս մըն է եւ ով ալ ըլլայ հոն ապրող ժողովուրդը, հանդիսատեսը, կը փափաքիմ մաս կազմել անոր, հոն երթալ եւ Հալէպի մասին ներշնչումներս վերստին ցուցադրել:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան