ԻՆՉՈ՞Ւ ԼԻԲԱՆԱՆ ԿԸ ՇԱՐՈՒՆԱԿԷ ՄՆԱԼ ԱՌԱՆՑ ՆԱԽԱԳԱՀԻ

25 Մա­յի­սին լրա­ցաւ Լի­բա­նա­նի նա­խա­գա­հա­կան ա­թո­ռին թա­փուր մնա­լու ա­ռա­ջին տա­րին: Նա­խա­գահ զօ­րա­վար Մի­շէլ Սլէյ­ման 25 Մա­յի­սին կը հե­ռա­նար Պաապ­տա­յի նա­խա­գա­հա­կան պա­լա­տէն եւ ա­րա­բա­կան աշ­խար­հի եր­կիր­նե­րու միակ քրիս­տո­նեայ նա­խա­գա­հի ա­թո­ռը կը մնար թա­փուր: Վեր­ջին քսան տա­րի­նե­րուն Պաապ­տա­յի պա­լատ հա­սած նա­խա­գահ­նե­րը ընտ­րուած էին «քա­ղա­քա­կան հա­մա­ձայ­նու­թեա­ն» հիմ­քով: «Քա­ղա­քա­կան հա­մա­ձայ­նու­թիւ­ն» խօս­քը բնա­կա­նա­բար կը վե­րա­բե­րի Սու­րիոյ է­սա­տեան վար­չա­կար­գի Լի­բա­նա­նի ա­ռըն­թեր շեշ­տուած մի­ջամ­տու­թեան: Այ­սինքն Լի­բա­նա­նի նա­խա­գա­հի ա­նու­նը նախ կ­­՚ո­րո­շուէր Դա­մաս­կո­սի մէջ, ա­պա միայն «կը վա­ւե­րա­ցուէ­ր» Լի­բա­նա­նի ընդ­հա­նուր ի­րա­վի­ճա­կին վրայ ազ­դե­ցու­թիւն ու­նե­ցող եր­կիր­նե­րու՝ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու, Ֆրան­սա­յի, Սէու­տա­կան Ա­րա­բիոյ եւ Ի­րա­նի կող­մէ: Է­սա­տեան վար­չա­կար­գին հա­մար Լի­բա­նան մին­չեւ սու­րիա­կան տագ­նա­պին սկիզ­բը՝ 2011 թուա­կա­նը, կը հա­մա­րուէր մա­սամբ են­թար­կուող պե­տու­թիւն եւ ա­նոր ռազ­մա­վա­րա­կան գիծն ու ուղ­ղու­թիւ­նը նոյն­պէս կը տնօ­րի­նուէր՝ Դա­մաս­կո­սէն: Հեր­թա­բար նա­խա­գահ­ներ՝ Է­լիաս Հրաուի եւ Է­միլ Լա­հուտ նա­խա­գա­հա­կան ա­թոռ կը հաս­նէին Դա­մաս­կո­սի ուղ­ղա­կի մի­ջամ­տու­թեամբ: Երկ­րի նախ­կին նա­խա­գա­հը՝ զօ­րա­վար Մի­շէլ Ս­­լէյ­ման նա­խա­գահ կ՚ընտ­րուէր երկ­րին մէջ 2008 թուա­կա­նի Մա­յի­սին ծայր ա­ռած քա­ղա­քա­կան տագ­նա­պի հան­գու­ցա­լու­ծու­մէն ետք: Տագ­նա­պը «դա­դա­ր» կը ստա­նար Տո­հա­յի մէջ կա­յա­ցուած հա­մա­ժո­ղո­վով, ո­րուն հի­ման վրայ կող­մե­րը նախ­նա­կան հա­մա­ձայ­նու­թիւն­ներ ձեռք ձգե­լով կը հաս­նէին այն եզ­րա­կա­ցու­թեան, թէ զի­ջե­լով կա­րե­լի է միայն կա­ռա­վա­րել հա­մայն­քա­յին բա­ժա­նում­նե­րով «հա-­րուս­տ» Լի­բա­նա­նը:

Նա­խա­գահ Մի­շէլ Ս­­լէյ­ման իր նա­խա­գա­հա­կան եր­դու­մը կը կա­տա­րէր 25 Մա­յիս 2008 թուա­կա­նին եւ այդ ա­րա­րո­ղու­թեան ներ­կայ կ՚ըլ­լա­յին շրջա­նա­յին ազ­դե­ցիկ պե­տու­թիւն­նե­րու գլխա­ւոր ղե­կա­վար­նե­րը: Լի­բա­նա­նի նա­խա­գա­հի երդ­ման ա­րա­րո­ղու­թիւ­նը շրջա­նա­յին քա­ղա­քա­կան ի­րա­դար­ձու­թիւն դառ­նա­լու հան­գա­ման­քը կը պայ­մա­նա­ւո­րուէր, այն հան­գա­ման­քով, որ Լի­բա­նա­նի կա­յու­նու­թիւ­նը եւ հոն յա­րա­բե­րակ­ցող ու­ժե­րու հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւ­նը շրջա­նի կա­յու­նու­թեան կա­րե­ւոր լծակ էր: Այդ շրջա­նին մէկ կող­մէ ի­րա­նեան մի­ջամ­տու­թիւ­նը եւ միւս կող­մէ Սէու­տա­կան Ա­րա­բիոյ ազ­դե­ցու­թիւ­նը դեռ չէին մտած բա­խում­նե­րու փուլ: Պատ­կե­րը այ­սօր բո­լո­րո­վին տար­բեր է: Մինչ ի­րա­նա­մէտ 8 Մար­տի ու­ժե­րը, որ­պէս թեկ­նա­ծու, ան­պաշ­տօն կեր­պով կ­­՚ա­ռա­ջադ­րեն ե­րես­փո­խան Մի­շէլ Աու­նի թեկ­նա­ծու­թիւ­նը, ան­դին Սէու­տա­կան Ա­րա­բիոյ հո­վա­նին վա­յե­լող 14 Մար­տի ու­ժե­րը որ­դեգ­րած են «լի­բա­նա­նեան ու­ժե­ր» կու­սակ­ցու­թեան ղե­կա­վար՝ Սա­միր Ժաա­ժա­յի թեկ­նա­ծու­թիւ­նը: Այս եր­կու թեկ­նա­ծու­նե­րը մե­ծաւ մա­սամբ նա­խա­գահ դառ­նա­լու հե­ռա­նա­կար չու­նին, բա­ցի այն պա­րա­գա­յէն, ե­թէ խորհր­դա­րա­նի մէջ տե­ղի ու­նե­նան բաց նիս­տեր եւ ընտ-րըւե­լիք նա­խա­գա­հը յա­ջո­ղի՝ քուէ­նե­րու պարզ մե­ծա­մաս­նու­թեամբ: Այդ­պի­սի դրուած­քը սա­կայն կրնայ նշա­նա­կել, որ Լի­բա­նան նոր վտան­գա­ւոր հա­կա­մար­տու­թեան մը գիր­կը պի­տի իյ­նայ, ո­րով­հե­տեւ հա­մա­խո­հու­թիւ­նը չվա­յե­լող նա­խա­գա­հի մը ընտ­րու­թիւ­նը վստա­հա­բար կող­մե­րէն մէ­կը պի­տի մղէ դի­մե­լու անսպա­սե­լի եւ ծայ­րա­յե­ղա­կան քայ­լե­րու։

Օ­րի­նակ՝ երկ­րին մէջ բարդ ի­րա­վի­ճակ ստեղ­ծուած է 1982 թուա­կա­նին, երբ Պա­շիր Ժը­մա­յէլ, որ կը հա­մա­րուէր հա­կա­սու­րիա­կան (գլխա­ւո­րա­բար քրիս­տո­նէա­կան) ու­ժե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը, իր յաղ­թա­նա­կէն օ­րեր վերջ՝ 14 Սեպ­տեմ­բեր 1982 թուա­կա­նին զոհ կ­­՚եր­թար ոճ­րա­յին պայ­թու­մի մը: Ժը­մա­յէ­լի հետ կը զո­հուէին ա­նոր բազ­մա­թիւ ըն­կե­րա­կից­նե­րը եւ շրջա­նին մէջ գտնուող քսան­վեց քա­ղա­քա­ցի­ներ: Ա­նոր սպան­ու­թեան հան­գա­մանք­նե­րը մաս­մամբ բա­ցա­յայ­տուած են ու ե­թէ վեր­լու­ծե­լու ըլ­լանք զինք հաշուե­յար­դա­րի են­թար­կե­լու հան­գա­մանք­նե­րը՝ պարզ պի­տի դառ­նայ, որ Պա­շիր Ժը­մա­յէլ իր քա­րիզ­մա­թիք, միա­ւո­րող եւ ու­ժեղ նա­խա­գա­հի կեր­պա­րով կրնար շրջա­նի բո­լոր խա­ղա­քար­տե­րը խառ­նել եւ վտան­գել Իս­րա­յէ­լի ու Սու­րիոյ ան­մի­ջա­կան շա­հե­րը: Նոյ­նը պա­տա­հած է նա­խա­գահ Ռը­նէ Մուաուա­տի պա­րա­գա­յին, որ 1989 թուա­կա­նին Սու­րիոյ նե­ցու­կը չու­նե­նա­լով հան­դերձ կ՚ընտ­րուէր ու իր ընտ­րու­թե­նէն միայն օ­րեր ետք կը սպան­նուէր զոհ եր­թա­լով ա­կա­նուած ինք­նա­շար­ժի մը պայ­թու­մին: Ներ­կայ հանգ­րուա­նին Լի­բա­նա­նի նոր նա­խա­գա­հի ընտ­րու­թիւ­նը նոյն­պէս կա­րե­ւոր ցու­ցա­նիշ մըն է, ա­րիւ­նա­հո­ս շրջա­նին մէջ կա­յու­նու­թեան նոր հանգրուա­նի մը սկիզբ առ­նե­լուն ա­ռըն­թեր: Լի­բա­նան կ­­՚ապ­րի ոչ թէ հա­մա­ձայ­նու­թիւն­նե­րու հանգ­րուան մը, այլ եր­կի­րը կանգ­նած է լուրջ պայ­թում­նե­րու նա­խա­սե­մին: Ի­րա­նեան նե­ցուկ ու­նե­ցող «Հիզ­պուլ­լահ» կը մաս­նակ­ցի Սու­րիոյ մէջ մղուող պա­տե­րազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն եւ ա­նոր այս քայ­լը մեծ բար­դու­թիւն­նե­րու կրնայ ա­ռաջ­նոր­դել: Սիւն­նի աշ­խար­հը չի բա­ւա­կա­նա­նար «Հիզ­պուլ­լահ»ը քն­­նա­դա­տե­լով, այլ Ռիատ, Քուէյթ, Ա­րա­բա­կան Միա­ցեալ Է­մի­րու­թիւն­ներ եւ Քա­թար ի­րենց տա­րածք­նե­րէն կը վտա­րեն շիի լի­բա­նան­ցի­նե­րը ու պարզ է նաեւ, որ Ա­րա­բա­կան ծո­ցի եր­կիր­նե­րուն հա­մար «Հիզ­պուլ­լահ»ը տար­բեր ի­մաստ­նե­րով պի­տի դառ­նայ թի­րախ: Այլ ա­ռու­մով, կա­րե­ւո­րա­գոյն հարց է Լի­բա­նա­նի սահ­մա­նա­յին Ար­սէլ ա­ւա­նի պա­րա­գան: Շուրջ յի­սուն հա­զար սիւն­նի բնա­կիչ­ներ ու­նե­ցող այդ շրջա­նը լա­րուած ու­ժա­նա­կի վե­րա­ծուած է: Ա­նոր լեռ­նա­յին հա­տուած­նե­րուն վրայ գտնուող սու­րիա­ցի սիւն­նի ընդ­դի­մա­դիր­ներ («Ի­րաք-Շա­մի իս­լա­մա­կան  պե­տու­թիւն» եւ «Էլ Նըս­րա» ճա­կատ) ան­մի­ջա­կան կապ ու­նին ա­ւա­նին մէջ հաս­տա­տուած սու­րիա­ցի գաղ­թա­կան­նե­րուն հետ եւ ո­րե­ւէ հան­գա­ման­քի բե­րու­մով, ե­թէ «Հիզ­պուլ­լահ» փոր­ձէ ա­ւան մտնել, ա­պա խնդի­րը կրնայ հա­մայն­քա­յին հա­կա­մար­տու­թեան վե­րա­ծուիլ: Պէտք չէ նաեւ մոռ­նալ, որ լի­բա­նան­ցի սիւն­նի­նե­րուն մե­ծա­գոյն տո­կո­սին հա­մար «Հիզ­պուլ­լահ»ի գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը ա­նըն­դու­նե­լի են եւ ան չի վա­յե­լեր մօ­տիկ ան­ցեա­լի իր ու­նե­ցած հա­մա­ժո­ղովր­դա­յին նե­ցու­կը:

Այս խնդիր­նե­րուն դի­մաց Լի­բա­նա­ն կա­րիք ու­նի բա­նա­կի նե­ցու­կը վա­յե­լող, չա­փա­ւո­րա­կան եւ բո­լոր կող­մե­րուն հետ հա­ւա­սար յա­րա­բե­րու­թիւն ու­նե­ցող անձ­նա­ւո­րու­թեան մը: Գաղտ­նիք չէ նաեւ, որ այս տուեալ­նե­րը կը պար­փակուին բա­նա­կի ներ­կայ հրա­մա­նա­տար՝ զօ­րա­վար Ժան Ա­հուա­ժիի ան­ձին մէջ: Լի­բա­նա­նի ո­րե­ւէ նա­խա­գահ պէտք է լաւ ըմբռ­նէ, թէ գա­լիք հանգ­րուա­նի ա­մե­նէն կա­րե­ւոր հրա­մա­յա­կա­նը Լի­բա­նան գտնուող սու­րիա­ցի գաղ­թա­կան­նե­րը վե­րահս­կո­ղու­թեան տակ պա­հե­լու հարցն է: Վտան­գա­ւոր է նաեւ պա­ղես­տի­նեան գաղ­թա­կա­յան­նե­րու հար­ցը եւ լա­ւա­պէս զի­նուած սիւն­նի պա­ղես­տին­ցի­նե­րը կրնան նոյն­պէս վտան­գա­ւոր ի­րա­վի­ճակ ստեղ­ծել երկ­րին մէջ:

Փրկու­թեան լաստ դար­ձած նա­խա­գա­հի ա­թո­ռը թէ­կուզ եւ վտան­գուած չէ, սա­կայն ե­թէ այս ի­րա­վի­ճա­կը եր­կա­րի կրնայ եր­կի­րը յա­ւե­լեալ բար­դու­թեանց տա­նիլ: Այս մէ­կը հասկ­նա­լի է մա­րո­նի­նե­րու կեդ­րո­նա­կան հա­մայն­քի ո­րո­շու­մի կեդ­րոն հան­դի­սա­ցող՝ Պ­­քէր­քէ­յին հա­մար: Սա­կայն ներք­րիս­տո­նէա­կան քա­ղա­քա­կան ճա­կա­տին վրայ խնդրին ա­ռըն­թեր հա­մա­ձայ­նու­թեան բա­ցա­կա­յու­թիւ­նը կրնայ տագ­նա­պը եր­կա­րել: Տխուր է, որ քրիս­տո­նեա­ներ ա­ռա­ջին ան­գա­մը չէ, որ եր­կի­րը կրնան ծանր հանգ­րուա­նի մը տա­նիլ: Բա­ցի աս­կէ, Թեհ­րա­նի եւ Ռիա­տի կող­մէ թեկ­նա­ծու­նե­րու հան­դէպ պէտք ե­ղած նա­խա­սի­րու­թիւն­նե­րը եւս կրնան խան­գա­րել եւ ու­շաց­նել ընտ­րու­թիւ­նը:

Լի­բա­նան­ցի­նե­րը ու­նին ճար մը, ա­նոնք ե­թէ ա­նու­նի մը շուրջ չմիա­ւո­րուին, որ ա­ռայժմ ե­րե­ւե­լի չէ, եր­կի­րը՝ ինչ­պէս մօ­տիկ ան­ցեա­լին, այ­սօր եւս կրնայ, որ­պէս խա­ղա­թուղթ օգ­տա­գործուիլ Ի­րան-Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ սա­կար­կու­թիւն­նե­րու սե­ղա­նին վրայ եւ ա­պա Թեհ­րան-Ռիատ ա­ռայժմ բաց եւ ան­կան­խա­տե­սե­լի բա­խում­նե­րու ա­կա­նա­դաշ­տին մէջ: Պարզ է նաեւ, որ գա­լիք հանգ­րուա­նը պի­տի ըլ­լայ փոխ­զի­ջում­նե­րու եւ սա­կար­կու­թեան հանգրուան մը: Կը մնայ հար­ցու­մը՝ ար­դեօք Լի­բա­նան կրնա՞յ այդ­քան եր­կար սպա­սել մին­չեւ որ սա­կար­կու­թիւն­նե­րու «շու­կա»ն բա­ցուի: Ու ա­ւե­լի կա­րե­ւո­րը, ար­դեօք այդ սա­կար­կում­թիւն­նե­րը Լի­բա­նա­նի միաս­նու­թեան եւ անվ­տան­գու­թեան հաշ­ւոյն պի­տի չըլ­լա՞ն:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան