ՕՊԱՄԱՅԻ ՄԻՋԻՆ ԱՐԵՒԵԼՔԻ ՄԷՋ ՆՈՐ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՄԱՍԻՆ ԽՕՍՔԵՐԸ ԻՒԹՈՓԻՔ ԵՆ

Չո­րեք­շաբ­թի, Օ­գոս­տո­սի 5-ին, Ո­ւա­շինկ­թը­նի Ա­մե­րի­կեան հա­մալ­սա­րա­նին մէջ տե­ղի ունե­ցած հան­դի­սու­թեան մը ըն­թաց­քին խօսք առ­նե­լով Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Նա­խա­գահ Պա­րաք Օ­պա­մա ման­րա­մաս­նօ­րէն ներ­կա­յա­ցուց Ի­րա­նի հետ կա­յա­ցուած կո­րի­զա­յին հա­մա­ձայ­նու­թեան տար­բեր ե­րե­սակ­նե­րը: Ա­ւե­լի՛ն, Օ­պա­մա պատ­մա­կան «հիմ­քեր»ով հան­դէս գա­լով իր խօս­քը բա­ցը Գոնկ­րէ­սէն, Իս­րա­յէ­լի կա­ռա­վա­րու­թեան ուղ­ղե­լով, կ­­՚ը­սէր, թէ ե­թէ Ի­րա­նի հետ հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը ձա­խո­ղու­թեան մատ­նուի, ա­պա Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ նոր պա­տե­րազմ մը պի­տի դառ­նայ ան­խու­սա­փե­լի: Ան­կախ այն բա­նէն, որ շրջա­նին մէջ ե­ղող եր­կու հա­կա­դիր կող­մե­րը՝ Ի­րան եւ Իս­րա­յէլ, պատ­րաստ չեն պա­տե­րազ­մի մը, սա­կայն ա­նոնք կը շա­րու­նա­կեն հնչեց­նել ի­րա­րու դէմ ծանր մե­ղադ­րանք­ներ:

Այս ընդ­հա­նուր ֆո­նին վրայ դէ­պի Թեհ­րան եւ­րո­պա­կան «ներ­հոսք»ը կը շա­րու­նա­կուի ու նոյն ծի­րին մէջ սպա­սե­լի է, որ Ի­րա­նի Նա­խա­գահ Հա­սան Ռու­հա­նի այ­ցե­լէ Հռոմ ու ե­րե­ւի նաեւ շարք մը եւ­րո­պա­կան մայ­րա­քա­ղաք­նե­րու մէջ: Ի­րա­նի հա­մար հիմ­նա­կան խթա­նը տնտե­սա­կան ո­լորտն է, ու այս ա­ռու­մով ի­տա­լա­ցի­նե­րը շատ ա­րագ հասկ­ցան, որ ար­գելք­նե­րու, վե­րա­պա­հու­թիւն­նե­րու ու «վա­խի» հանգ­րուա­նը ան­ցեա­լին կը պատ­կա­նի: Ի­րան­ցիք մի­լիո­նա­ւոր տո­լար­նե­րու հա­մա­ձայ­նագ­րեր պի­տի կնքեն ու ան­կէ ետք ի­րենց հա­մար կա­րե­ւոր ալ չէ, թէ ա­մե­րի­կեան Գոնկ­րէ­սը ի՛նչ «էնթ­րիք»նե­րու դի­մե­լով պի­տի կրնայ տա­պա­լել կո­րի­զա­յին հա­մա­ձայ­նու­թեան դրոյթ­նե­րը կամ առ­նուազն սա­ռեց­նել այդ հա­մա­ձայ­նու­թեան գոր­ծադ­րու­թիւ­նը:

Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու հա­մար, թէեւ Թեհ­րա­նը այդ­քան կա­րե­ւոր տնտե­սա­կան շու­կայ մը չի թուիր ըլ­լալ, բայց Օ­մա­պա­յի ու ա­նոր վար­չա­խում­բին հա­մար Ի­րա­նի հետ նոր էջ բա­նա­լու այս հնա­րա­ւո­րու­թիւ­նը անշր­ջան­ցե­լի դրա­կան միա­ւոր­ներ կրնայ ա­պա­հո­վել:

Չմոռ­նանք, որ Պա­րաք Օ­մա­պա Չո­րեք­շաբ­թի օր իր ճա­ռը կը կար­դար այն բե­մէն, ուր 1963 թուա­կա­նին Ա­մե­րի­կա­յի այլ նա­խա­գահ մը՝ Ճոն Քե­նե­տի իր հա­մա­կիր­նե­րուն առ­ջեւ ե­լոյթ ու­նե­նա­լով կը յայ­տա­րա­րէր, որ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ Խորհր­դա­յին Միու­թեան հետ կնքած են պատ­մա­կան հա­մա­ձայ­նու­թիւն մը, ո­րուն հի­մամբ կը դադ­րի կո­րի­զա­յին հրթիռ­նե­րու փոր­ձար­կու­մը: Քե­նե­տի նոյն­պէս կը խօ­սէր այն հանգրուա­նին, երբ Քու­պա-Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ «հրթիռ­նե­րու տագ­նապ»ը կը յայ­տա­րա­րուէր ա­ւար­տած:

Ու­րեմն ներ­կայ հանգ­րուա­նը պատ­մու­թեան կրկնու­թեան «թէո­րին» իր մէջ պար­փա­կե­լու բո­լոր հան­գա­մանք­նե­րը կը լրաց­նէ: Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ ա­մէն գնով կը փոր­ձէ խա­ղա­ղա­րա­րի դե­րով հան­դէս գալ ու այդ մէ­կը գլխա­ւո­րա­բար Դե­մոկ­րա­տա­կան կու­սակ­ցու­թեան թէզն է: Օ­մա­պա խա­ղա­ղա­րար նա­խա­գա­հի հռչակ կ­­՚ու­զէ շա­հիլ, հա­կա­ռակ ա­նոր, որ Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ ա­նոր քա­ղա­քա­կան-ա­պա­հո­վա­կան սխալ մօ­տե­ցում­նե­րը Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րը դար­ձու­ցին անվս­տա­հե­լի գոր­ծըն­կեր՝ բո­լոր այն տէ­րու­թեանց հա­մար, ո­րոնք Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու «ա­ժան­տա»ով կը շար­ժին: Յատ­կա­պէս Ռիատ լաւ կը հասկ­նայ, որ շրջա­նին նկատ­մամբ ա­մե­րի­կեան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը նախ­կի­նին նման չէ: Այս խօս­քին ա­մե­նէն կա­րե­ւոր եւ փաս­տա­ցի մօ­տե­ցու­մը Ռիատ-Մոս­կուա բա­ցուած «թէժ գիծ»ն, ո­րուն մի­ջո­ցաւ իշ­խող Ապ­տըլ Ա­զիզ թա­գա­ւո­րա­կան ըն­տա­նի­քը մտա­դիր է կա­րե­ւոր զի­ջում­ներ ը­նե­լով հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թեան նոր կշիռք մը ե­րե­ւան բե­րել: Յատ­կա­պէս Ի­րա­քի, բայց մա­նա­ւանդ Սու­րիոյ տագ­նա­պին ա­ռըն­թեր Ռիատ-Մոս­կուա մեր­ձե­ցու­մը կրնայ կա­րե­ւոր միա­ւոր­ներ տալ ձե­ւով մը խա­ղէն դուրս «դրուած» Ռիա­տին: Այս բո­լո­րը սա­կայն ժա­մա­նա­կի կը կա­րօ­տին, տրուած ըլ­լա­լով, որ մա­նա­ւանդ Սու­րիոյ խնդրին ա­ռու­մով Ռիա­տի ու­նե­ցած կարծ­րա­տի­պե­րուն մէկ օ­րէն միւ­սը փշրուի­լը կրնան վնա­սել ա­նոր վար­կին: Ու­րեմն, Սու­րիոյ հար­ցով ներ­կայ շրջա­նը պի­տի ըլ­լայ խա­ղը պա­ղեց­նե­լու հանգ­րուան մը, ո­րուն ըն­թաց­քին սու­րիա­կան գետ­նին վրայ շա­րու­նա­կուող ա­րիւ­նա­հո­սու­թիւն­նե­րը ոչ մէկ միա­ւոր կրնան ա­ւելց­նել կամ պակ­սեց­նել մու­թին մէջ ըն­թա­ցող գոր­ծըն­թաց­նե­րէն:

Վե­րա­դառ­նա­լով Օ­պա­մա­յի յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րուն՝ ու­շագ­րաւ է նաեւ, որ հա­ւա­նա­կան պա­տե­րազ­մէ մը զգու­շաց­նող նա­խա­գա­հին կո­չե­րը ար­դէն իսկ տեղ գտած են Իս­րա­յէ­լի ղե­կա­վա­րու­թեան մօտ: Իս­րա­յէ­լա­ցի պա­տաս­խա­նա­տու­ներ, յատ­կա­պէս Վար­չա­պետ Պե­նիա­մին Նե­թա­նի­յա­հու, որ կը շա­րու­նա­կէ քննա­դա­տել Ի­րա­նի հետ ա­մե­րի­կեան ո­րե­ւէ հա­մա­ձայ­նու­թեան գո­յա­ցու­մը, չի գոր­ծա­ծեր նախ­կին լա­րուած լե­զուն: Իս­րա­յէլ լաւ գի­տէ, որ հա­կա­ռակ իր զինուո­րա­կան գե­րակշ­ռու­թեան, Ի­րա­նի հետ ո­րե­ւէ լա­րում կրնայ դառ­նալ ա­հա­ւոր փոր­ձանք մը Իս­րա­յէ­լի բա­նա­կին հա­մար, որ այ­սօր չու­նի նախ­կին փայլ­քը։ Այս­տեղ տե­ղին է յի­շել իս­րա­յէ­լեան ու­ժե­րուն Կա­զզէի դէմ շղթա­յա­զեր­ծած պա­տե­րազ­մը 2014 թուա­կա­նին, երբ իս­րա­յէ­լեան բա­նա­կը մեծ բաց­թո­ղում­ներ ար­ձա­նագ­րեց ու ցոյց տուաւ իր բա­ւա­կան ան­կազ­մա­կերպ եւ նոյ­նիսկ ան­կար կող­մե­րը: Մինչ «Հա­մաս» եւ «Հիզ­պուլ­լահ», ո­րոնք Իս­րա­յէ­լի սահ­ման­նե­րուն ե­ղող հա­կա­ռա­կորդ գլխա­ւոր ու­ժերն են, իսկ միւս կող­մէ՝ ա­նոնք ա­մէն օր կը կա­տա­րե­լա­գոր­ծեն ի­րենց շար­քե­րը: Իս­րա­յէ­լեան բա­նա­կը յայտ­նուած է դի­տո­ղի դե­րին մէջ: Օ­դա­յին եւ ար­դիա­կան զէն­քե­րու ա­ռա­ւե­լու­թիւ­նը ա­ռա­ջուան նման պա­տե­րազ­մին յաղ­թե­լու մեծ գոր­ծօն մը չէ, տրուած ըլ­լա­լով, որ սիւն­նի «Հա­մաս» եւ շիի «Հիզ­պուլ­լահ» կը գտնուին գա­ղա­փա­րա­կան ի­րենց «ոս­կեայ հանգ­րուան»ին մէջ: Իս­լա­մի հիմ­քով կռուող այս խմբա­ւո­րում­նե­րը կը հա­ւա­տան ի­րենց զէն­քի ազ­դե­ցի­կու­թեան եւ ու­նին յստակ նպա­տակ մը, մինչ իս­րա­յէ­լեան կող­մը յայտ­նուած է սոսկ պաշտ­պա­նուո­ղի դե­րին մէջ: Ու­րեմն այս տուեալ­նե­րը նկա­տի առ­նե­լով՝ Իս­րա­յէլ բնա­կան է, որ կը խու­սա­փի Ի­րա­նի հետ հա­ւա­նա­կան ո­րե­ւէ ճա­կա­տու­մէ:

Կը մնայ անդ­րա­դառ­նալ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Հան­րա­պե­տա­կան կու­սակ­ցու­թեան մօ­տե­ցում­նե­րուն: Ա­մե­րի­կեան Գոնկ­րէ­սին մէջ բա­ցար­ձակ մե­ծա­մաս­նու­թիւն ու­նե­ցող այս կու­սակ­ցու­թեան հա­մար Ի­րան-Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը Օ­պա­մա­յի իշ­խա­նու­թեան «Ա­քիլ­լէ­սեան գար­շա­պար»ն է, հե­տե­ւա­բար՝ խո­ցե­լի ու յար­մա­րա­գոյն թի­րախ: Նոյ­նիսկ ե­թէ Գոնկ­րէ­սը չկա­րո­ղա­նայ (Օ­պա­մա­յի վե­թո­յի ի­րա­ւուն­քի օգ­տա­գործ­ման հե­տե­ւան­քով) տա­պա­լել հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը, խնդրին դէմ հան­րա­պե­տա­կան­նե­րու ծա­ւա­լած պայ­քա­րը լա­ւա­պէս կ­­՚օգ­նէ, որ­պէս­զի ա­նոնք 2017 թուա­կա­նի նա­խա­գա­հա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րու քա­րոզ­չու­թեան հա­մար պար­զեն կա­րե­ւոր դրօշ մը: Ա­նոնց հա­մար հեշտ ու հին խաղ մըն է Ի­րա­նը «սա­տա­նա­յաց­նել»ն ու այդ խա­ղի կա­նոն­նե­րը վա­ղուց գծուած են Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու մէջ: Այս ա­ռու­մով ու­շագ­րաւ է Գոնկ­րէ­սին մէջ հան­րա­պե­տա­կան­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րէն ՝ Էտ Ռոյ­սի կա­տա­րած այն յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը, ուր գոնկ­րէ­սա­կա­նը կը վստա­հեց­նէր, որ ի­րենք ա­մէն գնով հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը տա­պա­լել պի­տի փոր­ձեն եւ այդ մա­սին ար­դէն պատ­րաս­տած են յա­տուկ օ­րի­նա­գիծ մը։

Նոյն ծի­րէն ներս Օ­պա­մա նաեւ այլ «զէնք» մը կը գոր­ծա­ծէ: Ի­րա­նի հետ բա­նակ­ցու­թիւն­ներ վա­րող ա­մե­րի­կա­ցի ա­մե­նէն յայտ­նի բա­նակ­ցորդ՝ Էն­տի Շեր­մըն Գոնկ­րէ­սին առ­ջեւ ե­լոյթ ու­նե­նա­լով վստա­հե­ցու­ցած է, թէ ի­րենք պատ­րաստ են Իս­րա­յէ­լին ուղ­ղար­կուե­լիք զի­նուո­րա­կան օ­ժան­դա­կու­թիւն­նե­րու չա­փա­քա­նա­կը ա­ւել­ց­­նել միայն այն պա­րա­գա­յին, ե­թէ Իս­րա­յէլն ու հան­րա­պե­տա­կան­նե­րը ըն­դու­նին հա­մա­ձայ­նու­թեան բե­մագ­րու­թիւ­նը ու դադ­րին Ի­րա­նը որ­պէս Իս­րա­յէ­լի գե­րա­գոյն սպառ­նա­լիք հա­մա­րե­լէ:

Վե­րա­դառ­նա­լով Օ­պա­մա­յի ճա­ռին ու հա­ւա­նա­կան պա­տերազ­մի մը մա­սին ե­ղած ա­նոր խօս­քե­րուն՝ պէտք է նկա­տի առ­նել, որ վեր­ջին տասն­հինգ տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ մղուած հիմ­նա­կան պա­տե­րազմ­նե­րը ե­ղած են ա­մե­րի­կեան ղե­կա­վա­րու­թեան «ճար­տարա­պե­տու­թեամբ» եւ շատ յա­ճախ մաս­նակ­ցու­թեամբ: Այ­սօր խա­ղը այլ բնոյթ մը ու­նի: Օ­մա­պա Սպի­տակ տու­նէն կ­­՚ու­զէ հե­ռա­նալ «ճեր­մակ ձեռ­նոց­նե­րով»: Ա­ւե­լի՛ն, ան քա­նիցս ը­սած է, որ պա­տե­րազ­մի դա­րաշր­ջա­նը կը պատ­կա­նի ան­ցեա­լին: Չնա­յած ա­նոր, որ այս խօս­քե­րը կրնան սոսկ «սլո­կան­ներ» ըլ­լալ, բայց փաստ է, որ Օ­պա­մա Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու մի­ջամ­տու­թեան բո­լոր ա­ռիթ­նե­րը «այ­րե­լով»՝ ետ պա­հեց ա­մե­րի­կեան բա­նա­կը ուղ­ղա­կի մի­ջամ­տու­թիւն­նե­րէ: Այս­պէս հեր­թա­բար Աֆ­ղա­նիս­տա­նի, Ի­րա­քի եւ Սու­րիոյ մէջ ա­մե­րի­կեան բա­նա­կը ոչ մէկ կերպ կը մաս­նակ­ցի ցա­մա­քա­յին կռիւ­նե­րուն եւ հա­կա­ռա­կորդ­նե­րուն հետ «շփում»ը միայն օ­դա­յին բնոյթ ու­նի:

6 Օ­գոս­տոս 1945 թուա­կա­նին նոյն Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րը կո­րի­զա­յին ա­ռա­ջին հրթի­ռը կը նե­տէր Ճա­բո­նի Հի­րո­շի­մա քա­ղա­քին վրայ։ Այդ պատ­ճա­ռաւ որ­պէս «փոր­ձար­կում» յայ­տա­րա­րե­լով եւ 129 հա­զար ան­զէն բնա­կիչ­նե­րու մա­հուան պատ­ճառ դառ­նա­լով:

Մարդ­կու­թեան սրտին վրայ խոր հետ­քեր թո­ղած Հի­րո­շի­մա­յի ող­բեր­գու­թե­նէն ան­ցած են եօ­թա­նա­սուն տա­րի­ներ: Ամերիկայի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու հա­մար այդ «դաս»ը դար­ձած է անշր­ջան­ցե­լի, եւ իբր այդ ալ, ար­դի դա­րու կայս­րու­թիւ­նը կը նա­խընտ­րէ իր պա­տե­րազմ­նե­րը այ­լոց ձեռ­քե­րով մղել:

Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ այ­սօր կը գի­տակ­ցի, որ Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ ստեղ­ծուած քաո­սը պէտք է ա­րա­գօ­րէն դար­մա­նուի: Նոյն ա­ռու­մով Ի­րա­նի հետ կա­յա­ցած հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը կա­րե­ւոր եւ շի­նիչ օ­ղակ մը կրնայ ըլ­լալ խնդիր­նե­րու լուծ­ման նոր հանգ­րուա­նի մը սկսե­լու հա­մար, ան­շուշտ ե­թէ հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը ու­նե­նայ յա­ջող ըն­թացք մը:

Այ­լա­պէս Նախագահ Պա­րաք Օ­պա­մա­յի Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ նոր սկսե­լիք պա­տե­րազ­մի մա­սին խօս­քե­րը քիչ մը իւ­թո­փիք են, պարզ ա­նոր հա­մար, որ ներ­կայ պա­հու դրու­թեամբ ա­րիւն­նե­րու մէջ խեղ­դուած Ա­րե­ւել­քի ի­րա­վի­ճա­կը վա­տա­գոյնն է ու աս­կէ աւե­լի վատ ի­րա­վի­ճակ պա­տկե­րաց­նե­լը հա­մա­զօր է հա­մըն­դհա­նուր մա­հուան:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան