ՏԱՐՕՐԻՆԱԿ ԱՐԵՒՄՈՒՏՔԸ

Զաւակներ մեծցնելը, անոնց դաստիարակութեամբ եւ ուսումով զբաղիլը գիտակից ծնողներու համար միշտ հիմնական եղած է: Մարդիկ փնտռած են մանկավարժական ճիշդ մօտեցումներ՝ լաւագոյն արդիւնքը ստանալու համար: Աշխարհի ներկայ պայմաններուն մէջ այս հարցը աւելի հրատապ դարձած է եւ աւելի յաճախ կը քննարկուի մասնագէտներու կողմէ: Երբեմն արեւմտեան եւ արեւելեան մօտեցումները շատ կը տարբերին իրարմէ: «Պի.Պի.Սի. Ֆիւչըր» կայքի հրապարակած այս յօդուածը հետաքրքրական հարցադրումներ կ՚ընէ:

*

Արեւմտեան ծնողները արտասովոր որոշ գաղափարներ ունին իրենց երեխաները դաստիարակելու մասին՝ առանձին մահճակալներու մէջ քնանալէ մինչեւ իրենց երեխաները փոքր կառքերով տեղափոխելը:

«Արդեօք տակաւին իր սենեակին մէ՞ջն է»: Հարցում մը, որ նոր ծնողներու միտքերը յաճախ կը չարչարէ, երբ նորածինը տուն կը բերեն: Բայց արեւմտեան երկիրներու մէջ, մեր նորածիններէն անջատուելով, այլ սենեակի մէջ քնանալը համեմատաբար վերջերս տեղի ունեցած զարգացում մըն է, որ տարածուած չէ աշխարհի մէջ: Այլ քաղաքակրթութիւններու մէջ ձեր երեխային հետ սենեակ, իսկ երբեմն մահճակալ բաժանեկցիլը կանոն է:

Ասիկա արեւմտեան երկիրներու նոր ծնողներու, այլ ձեւով ընելու միակ օրինակը չէ: Ըստ ժամանակացոյցի քնանալէն եւ քունի վարժեցումէն մինչեւ մեր երեխաները մանկական կառքերու մէջ խցկելը, այն, որ մենք կրնանք մտածել որպէս ծնողներու տիպար գործունէութիւն, յաճախ այդպէս չէ:

Միացեալ Նահանգներու եւ Բրիտանիոյ մէջ ծնողներուն խորհուրդ կը տրուի, գոնէ առաջին վեց ամիսներուն երեխաները քնացնել իրենց հետ նոյն սենեակին մէջ, բայց շատեր ատիկա կը նկատեն որպէս կարճատեւ կայան՝ դէպի յատուկ մանկամսուր տանող ճամբուն վրայ:

Աշխարհի միւս հասարակութիւններու մեծ մասին մէջ երեխաները աւելի երկար կը մնան իրենց ծնողներուն հետ: 2016-ի ակնարկը, որ կ՚ուսումնասիրէր երեխաներու ծնողներու մէկ կամ քանի մը ծնողներու հետ ոչ միայն սենեակ, այլեւ մահճակալ բաժնեկցելու հետազօտութիւնը, յայտնաբերեց մեծ ընդհանրութիւն՝ ասիական բազմաթիւ երկրներու մէջ. օրինակ՝ Հնդկաստանի եւ Ինտոնեզիոյ մէջ, աւելի քան 70 առ հարիւր, իսկ Սրի Լանքայի եւ Վիեթնամի մէջ՝ աւելի քան 80 առ հարիւր: Ափրիկէի երկիրներու մէջ եւս նորածիններուն հետ մահճակալներ բաժնեկցիլը գրեթէ ընդհանուր է:

Հնդկաստանի Պանկալոր քաղաքին մէջ բժիշկ եւ ծնողներու խորհրդատու Տեպիթա Տութա կ՚ըսէ, որ հակառակ արեւմտեան ազդեցութիւններուն՝ մահճակալի բաժնեկցումը Հնդկաստանի մէջ կը շարունակէ մնալ ամուր աւանդութիւն, նոյնիսկ՝ այն տուներու մէջ, ուր երեխաները ունին իրենց սենեակները: «Չորս հոգինոց ընտանիքը ունի երեք ննջասենեակ, իւրաքանչիւր երեխայի եւ ծնողներու համար՝ առանձին սենեակներ, եւ այդ պարագային եւս երկու երեխաներն ալ կը գտնէք ծնողի մահճակալի մէջ,- կ՚ըսէ ան:- Ատիկա այնքան սովորական է»:

«Միասին նոյն մահճակալին մէջ պառկիլը գիշերը արթնցող երեխաներու բեռը նուազեցնելու միջոցներէն մէկն է», կ՚ըսէ Տութա: Անոր դուստրը ծնողներու մահճակալին կից ունէր անկիւն մը, որուն վրայ կրնար քնանալ մինչեւ 7 տարեկան դառնալը: «Նոյնիսկ երբ ան դադրեցաւ կուրծքէս կաթ ծծելը, տակաւին կը սիրէր քնանալ մեզի հետ նոյն սենեակին մէջ», կ՚ըսէ Տութա:

Արեւմտեան հասարակութիւններու մէջ բազմաթիւ ծնողներ փոխարէնը կը դիմեն քունի վարժեցման մեթոտներուն, որոնց ամենէն ծայրայեղը կ՚ենթադրէ երեխան առանձին ձգել՝ «պոռալու» համար, փորձելով խրախուսել երեխաները աւելի երկար քնանալ, որպէսզի ծնողները կարենան շատ անհրաժեշտ հանգիստը ունենալ: Աւստրալիոյ մէջ նոյնիսկ պետութեան կողմէ հովանաւորուող բնակարանային քնանալու դպրոցներ կան, որոնց ծնողները կրնան արձանագրուիլ եւ քնանալ իրենց երեխաներուն հետ:

Կանուխ անկախացման խրախուսումը արեւմտեան քաղաքակրթութեան իւրայատկութիւնն է: Այդ պատճառով ոմանց համար մահճակալի փոխանակումը կրնայ թուիլ, թէ ձեր երեխային տեղի կու տաք եւ զանոնք կը խրախուսէք մնալ կախուած՝ ծնողներէն: Բայց աւելի հաւաքական մտածելակերպ ունեցող ծնողները, ինչպէս Տութան, սովորաբար ատիկա այդպէս չեն տեսներ:

«Դուք անոնց որոշ ինքնավստահութիւն եւ անկախութիւն կու տաք, անոնք իրենք իրենց կամքով ձեզմէ կը բաժնուին,- կ՚ըսէ ան: - Անոնք յաւերժ ձեզի չեն մնար»:

Քաղաքակրթական գործօնները կ՚ազդեն ոչ միայն այն վայրի վրայ, ուր երեխաները կը քնանան, այլ նոյնպէս երբ եւ որքան անոնք կը քնանան:

Թոքիոյի Ուրայասու Իչիքաուա բժշկական կեդրոնի գլխաւոր գործադիր տնօրէն Եուն Քոհիամայի եւ անոր գործընկերներուն հետազօտութիւնը պարզած է, որ Ճաբոնի մէջ երեխաները հակուած են աւելի քիչ քնանալու, քան՝ ասիական միւս երկիրներու մէջ, երբ երեք ամսական հասնին, որովհետեւ Ճաբոնի մէջ քունը կը նկատուի ծոյլ վերաբերմունք»,- կ՚ըսէ Եուն Քոհիամա: Ան նոյնպէս պարզեց, որ ասիական երկիրներու մէջ երեխաները սովորաբար աւելի ուշ քնանալու ժամանակ կ՚ունենան, քան՝ հիմնականին մէջ կովկասեան երկիրներու իրենց տարեկիցները: Ըստ Քոհիամայի, մասամբ մեղաւոր են այն ծնողները, որոնք կ՚ուզեն երեկոյեան ժամանակ անցընել իրենց երեխաներուն հետ: Մահճակալներու բաժնեկցումը Ճաբոնի մէջ քաղաքակրթական կանոն, արժէք է, որ նոյնպէս կրնայ գործօն հանդիսանալ: «Ծնողները կը կարծեն, որ իրենց երեխան իրենց մարմինին մէկ մասն է», կ՚ըսէ ան:

Հակառակ անոր որ Բրիտանիոյ եւ Միացեալ Նահանգներու մէջ մանկաբուժութեան մասնագէտներ ծնողներուն խորհուրդ կու տան սենեակ բաժնեկցիլ իրենց երեխային հետ՝ նորածիններու յանկարծակի մահուան ախտի (SIDS) վտանգը նուազեցնելու համար, անոնք նոյնպէս կը զգուշացնեն մահճակալ չբաժնեկցելու մասին, որովհետեւ ատիկա կապուած է մեծ վտանգի հետ:

Բայց Ռահմի Տաս, որ Պհուպանեսուար քաղաքի «Ամբողջ Հնդկաստան» բժշկական գիտութիւններու հիմնարկի մանկաբուժութեան դասախօս է եւ՝ մահճակալի անվտանգութեան վերաբերեալ ակնարկի հեղինակ, կ՚ըսէ, որ այս բնաբանին վերաբերեալ բարձրորակ հետազօտութիւններու բացակայութիւնը կը դժուարացնէ ըսել, թէ արդեօք մահճակալ բաժնեկցիլը ինքնին կ՚աւելցնէ՞ նորածիններու յանկարծակի մահուան ախտի վտանգը, ծխելու եւ ոգելից ըմպելի օգտագործելու վտանգի այլ գործօններու բացակայութեան պայմաններուն մէջ:

Այս բնաբանին վերաբերեալ ուսումնասիրութիւնները հիմնականին մէջ կու գան բարձր եկամուտ ունեցող երկիրներէ, ուր մահճակալ բաժնեկցիլը աւանդական է, նոյնպէս ունին նորածիններու յանկարծակի մահուան ախտի ամենացած ցուցանիշները աշխարհի մէջ:

Կը թուի, թէ ատիկա աշխարհագրութեան պարզ խնդիր մը չէ. երբ Արեւմուտքի մէջ ապրող մէկը իր սովորութիւնները ներածած է այլ վայրերէ, ատոնք իրենց հետ նոյնպէս կը բերեն նորածիններու յանկարծակի մահուան ախտի ցած վտանգ: Օրինակ, Բրիտանիոյ մէջ բնակող փաքիստանցի ծագումով ընտանիքները նորածիններու յանկարծակի մահուան ախտի վտանգով աւելի ցած են, քան՝ սպիտակ բրիտանացի ընտանիքները, հակառակ անոր որ մայրերը սովորաբար իրենց երեխային հետ մահճակալ կը բաժնեկցէին:

Տուրամի համալսարանի մարդաբանութեան դասախօս եւ համալսարանի ծնողներու եւ երեխաներու քունի գիտական աշխատանոցի տնօրէն Հելէն Պոլ կ՚ըսէ. «Պրետֆորտի մէջ փաքիստանցի ծագում ունեցող մայրերը կուրծքով կերակրելու աւելի բարձր մակարդակ ունին եւ քիչ հաւանական է, որ ծխեն, ոգելից ըմպելի օգտագործեն եւ իրենց երեխան քնացնեն առանձին սենեակի մէջ. բոլոր գործօնները, որոնք յայտնի են նորածիններու յանկարծակի մահուան ախտի վտանգը նուազեցնելու համար:

Տաս կ՚ըսէ. «Կ՚ուզեմ խրախուսել մահճակալ բաժնեկցիլը, բայց զգուշութեամբ նշեցէք, որ մահճակալին կապուած մարդիկ պէտք չէ ծխեն, պէտք չէ ոգելից ըմպելի օգտագործեն, պէտք չէ շատ գէր ըլլան»: Բրիտանիոյ նորածիններու յանկարծակի մահուան ախտի կանխարգիլման բարեգործական Լուլլապի Թրասթը խորհուրդներ ունի ծնողներուն, որոնք կ՚ուզեն իրենց անկողինը դարձնել իրենց երեխայի անվտանգ քունը:

Ճիշդ այնպէս, ինչպէս մահճակալ բաժնեկցիլը նորածինները մայրերուն մօտ կը պահէ գիշերը, նոյնպէս ալ նորածինը շալկելը առիթ կը ստեղծէ զայն իրենց մօտ պահելու ցերեկը, մինչ ծնողները դուրսը կամ տան մէջ կ՚աշխատին: Փոխանակ նոր միտումի՝ երեխաները կախոցով տեղափոխելը բան մըն է, որ մարդիկ ըրած են մեր գոյութենէն ի վեր:

Միայն այն ժամանակ, երբ վիքթորեան ժամանակաշրջանին մէջ նորածիններու կառքերը հանրաճանաչ դարձան, աւանդական մանկական փոխադրումները աւելի նուազ տարածուեցան արեւմտեան հասարակութեան որոշ շերտերու շրջանակին մէջ: Աշխարհի մնացեալ երկիրներու մէջ, կարծես, գրեթէ նոյնքան տարբեր ձեւեր կան երեխան տեղափոխելու, որքան կան քաղաքակրթութիւններ, որոնց մէջ երեխաները կը տեղափոխուին:

Նոյնիսկ այն ծնողները, որոնք կախոց չեն գործածեր, հաւանաբար նկատած կ՚ըլլան իրենց երեխան շալկելը եւ անոնց հետ տեղափոխուելու անմիջական հանգստացնող ազդեցութիւնը: «Անոնք բնազդաբար գիտեն, որ այսպիսի շարժումը որոշ ուժ ունի հանգստացնելու նորածինը», կ՚ըսէ Քումի Քուրոտա՝ ուղեղի գիտութեան Ռիքեն կեդրոնին մէջ, Ճաբոն:

Քուրոտա սկսաւ ուսումնասիրել նորածիններու տեղափոխման բնախօսական հետեւանքները, երբ տեսաւ, որ նախորդ հետազօտութիւնները, որոնք կ՚ուսումնասիրէին ծնողներու օրագիրներ, այլ՝ ոչ թէ իսկական ժամանակին մէջ իրականացուող բնախօսական չափումներ, ոչ մէկ փոխադարձ կապակցութիւն կը գտնեն երեխաներու տեղափոխման եւ լալու ժամանակներու միջեւ: «Ես չէի կրնար ատոր հետ համաձայնիլ», կ՚ըսէ Քուրոտա:

Անոր հետազօտութիւնը ցոյց տուած է, որ երեխայ կրելը կը նուազեցնէ անոնց սրտի բաբախումը եւ շարժումը, նոյնպէս՝ լալու չափը: Քուրոտա կ՚ըսէ, որ յետագայ ուսումնասիրութիւնները պարզած են, որ առանց պահելու շարժումը, ինչպիսին է երեխան կառքին կամ ինքնաշարժի մանկական աթոռին մէջ տեղափոխելը, առանց շարժումի բռնելը նոյնպէս կը հանգստացնէ երեխան ժամանակի հետ, բայց ատոնք միասին աւելի արագ կ՚աշխատին:

Կենսաբանօրէն խօսելով, սերտ կապը, օր ու գիշեր, այն է, որ երեխաները կ՚ակնկալեն: Անոնք առաջին ամիսներուն պէտք է յաճախակի սնանին ամբողջ օրը: Նոյնիսկ այն ժամանակ, երբ երեխայի ներքին ժամանակի կշռոյթը (circadian rhythm) կը զարգանայ, եւ անոնց քունը կը սկսի համախմբուիլ գիշերային ժամերուն, գիշերը արթննալը գոնէ առաջին տարուան ընթացքին բնականոն է:

«Նորածիններու կենսաբանութիւնը կտրուկ չէ փոխուած հարիւրամեակներու կամ հազարաւոր տարիներու ընթացքին։ Բայց մեր քաղաքակրթութիւնը կտրուկ փոխուած է, եւ քանի մը տասնամեակներու ընթացքին կտրուկ փոխուած են մեր ակնկալութիւնները նորածիններէ եւ դաստիարակութենէ», կ՚ըսէ Պոլ:

Բայց այն գաղափարը, որ գիշերային արթնութիւնը բնականոն է, այն հաղորդագիրը չէ, որ Արեւմուտքի մէջ նոր ծնողները կը ստանան ընտանիքէն, ընկերներէն եւ աւելի լայն քաղաքակրթութենէն: «Ձեւով մը մենք մշակած ենք այս առասպելը, որ երեխաները պէտք չէ արթննան գիշերը», կ՚ըսէ Պոլ:

Այդ առասպելը հետեւանքներ կ՚ունենայ: Ծնողներու առաջին տարիներու խանգարուած քունը կապուած է յետծննդեան ընկճուածութեան: Բայց Պոլ կ՚ըսէ, որ նորածինին քունը «կանոնաւորելու» փորձը խնդիրին հիմքին մէջ չէ: Փոխարէնը, ծնողներուն ուղղակի աջակցիլը շատ հաւանաբար կը բարելաւէ անոնց հոգեկան առողջութիւնը:

«Ծնողներ, որոնք ընկճուած են, իրենց երեխայի քունի խանգարումը աւելի վատ կը զգան, քան ծնողներ, որոնք ընկճուած չեն։ Մեր փաստը այն է, որ իրականութեան մէջ մենք պէտք է ճշդենք, թէ ի՛նչ կը կատարուի ծնողներու գլխուն մէջ, մենք պէտք է աջակցինք անոնց, որպէսզի այս բոլորին մասին այլ կերպ մտածեն», կ՚ըսէ ան:

Այն գաղափարը, որ աւելի մեծ երեխաներ «պէտք է» կարենան գիշերը քնանալ, կու գայ 1950-ականներու հետազօտութենէ մը, ըստ որուն, Լոնտոնի մէջ բնակող 160 նորածիններու խումբէն 70 առ հարիւրը սկսած է «գիշերը քնանալ» երեք ամսականէն:

Բայց հետազօտողները սահմանած են, որ երեխաներուն «քնանալը», չի նշանակեր, որ ծնողները առաւօտեան ժամը հինգին պիտի չարթննան անոնց լացէն կամ աղմուկէն՝ շատ հեռու ութ ժամուան անխափան քունէն, որ բազմաթիւ նոր ծնողներ կը ցանկան:

Նոյնիսկ այսօր նորածիններու քունի վերաբերեալ բազմաթիւ հետազօտութիւններ կ՚ուսումնասիրեն միայն համաշխարհային բնակչութեան որոշ հատուած մը: «Վերջին քանի մը տասնամեակներուն ընթացքին հետազօտութիւններու մեծ մասը կատարուած է արեւմտեան երեխաներու վրայ», կ՚ըսէ Պոլ:

Հակառակ քաղաքակրթութիւններու միջեւ գոյութիւն ունեցող տարբերութիւններուն, երբ խօսքը կը վերաբերի, թէ ինչպէ՛ս մենք կը հոգանք նորածինները, անոնց մէջ նոյնպէս կան բազմաթիւ տարբերութիւններ: Արեւմուտքի մէջ ոչ-բոլորը կը կարծեն, որ իրենց սենեակին մէջ քնացած երեխան իտէալական է: Օրինակ՝ ուսումնասիրութեան մը մէջ իտալացի ծնողները ատիկա անուանած են «անբարեացակամ»:

Անձնական հանգամանքները մեծ դեր ունին այն բանին մէջ, թէ ինչպէ՛ս մարդիկ հոգ կը տանին իրենց նորածիններուն եւ իւրաքանչիւր ծնող կը գտնէ իր գործը կատարելու իր իւրայատուկ ձեւը: «Բոլոր ընտանիքները տարբեր են, ուստի լայն բազմազանութիւնը բնականոն է», կ՚ըսէ Քուրոտա:

Քուրոտա իր կարգին չորս երեխաներու հետ քնացած է որպէս ցերեկային ժամերուն անոնցմէ հեռու յարմարելու միջոց: «Ես կ՚աշխատիմ ամբողջ օրը, եւ եթէ ամբողջ գիշերը առանձնացնեմ, ատիկա երեխային համար իսկապէս նուազագոյն ժամանակն է: Մենք կրնանք աւելի շատ շփուիլ, նոյնիսկ՝ գիշերային ժամերուն: Ատիկա իրական շփում եւ միասին ժամանակ է», կը նշէ ան:

Բայց ան կ՚ըսէ, թէ ինչպէս ծնողներու բոլոր ընտրանքները, մարդիկ պէտք է գտնեն այն, որ թէ՛ իրենց, թէ՛ իրենց երեխայի համար յարմար է, այլ ոչ թէ շատ մտահոգուին այն բանին համար, թէ ի՛նչ կ՚ընէ ուրիշը: «Կը կարծեմ, որ ծնողն ու նորածինը կրնան իրարու յարմարիլ: Ատիկա թանկոյի նման է», կ՚ըսէ ան:

Արեւմտեան արկղէն դուրս մտածելու բանալին կրնայ ըլլալ յիշելը, որ երեխաները չեն եկած մեզի դաւելու համար, որքան ալ փորձիչ ըլլայ այդպէս տեսնելը, առաւօտեան ժամը 3.00-ին:

«Նորածիններու հետ վարուելակերպին մէջ մեզի իսկապէս անհրաժեշտ է անոնց մասին չմտածել որպէս դժուար գոհացող տնօրէնները։ Անոնք անօգնական փոքրիկ էակներ են, որոնք եկած են այս աշխարհ, եւ մենք պէտք է անոնց նայինք կարեկցանքով եւ հասկացողութեամբ», կ՚ըսէ Թուտա::

ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ

«Ազդակ», Լիբանան