«Ա­տիս Եր­գի Ճամ­բով». Հե­ղի­նակ Ա­տիս Հար­ման­տեան

Հինգ­շաբ­թի, նո­յեմ­բեր 17-ին, ե­րե­կո­յեան, Ֆե­րա­հեան վար­ժա­րա­նի «Ա­ւե­տի­սեան» սրա­հին մէջ տե­ղի պի­տի ու­նե­նայ մե­ծա­նուն եր­գիչ, ա­ւե­լի քան քա­ռա­սուն տա­րի­նե­րէ ի վեր սփիւռ­քի էսդ­րա­տա­յին եր­գե­րու ռահ­վի­րայ Ա­տիս Հար­ման­տեա­նի կեան­քը ցո­լաց­նող «Ա­տիս եր­գի ճամ­բով» հա­տո­րին գի­նե­ձօ­նը: Ձեռ­նար­կը կազ­մա­կեր­պուած է Սան Ֆեռ­նան­տօ Հո­վի­տի Հա­մազ­գա­յի­նի մաս­նա­ճիւ­ղին կող­մէ: Այս առ­թիւ, բա­ցի յա­ւուր պատ­շա­ճի խօս­քե­րէ, պի­տի գոր­ծադ­րուի գե­ղա­րուես­տա­կան պատ­շաճ յայ­տա­գիր մը, ա­պա՝ հիւ­րա­սի­րու­թիւն: Վստահ ենք, որ Ա­տիսն ու իր եր­գե­րը գնա­հա­տող­նե­րու, սի­րող­նե­րու բազ­մու­թիւն մը ներ­կայ պի­տի գտնուի իր տե­սա­կին մէջ բա­ցա­ռիկ այս գի­նե­ձօ­նին:

Մենք մե­ծա­գոյն հա­ճոյ­քով, ա­նակն­կա­լօ­րէն տե­սանք մեր շատ սի­րե­լի Ա­տի­սին ինք­նա­կեն­սագ­րու­թիւ­նը պար­փա­կող վե­րո­յի­շեալ հա­տո­րը: Հա­տոր մը, ուր նշուած են, Լի­բա­նա­նէն սկսեալ  սփիւռ­քի բազ­մա­թիւ հա­յա­գա­ղութ­նե­րու մէջ, ինչ­պէս նաեւ Հա­յաս­տա­նի մէջ,  ա­նոր ու­նե­ցած հա­մեր­գա­յին ե­լոյթ­նե­րը՝ այդ ե­լոյթ­նե­րէն վեր­ցուած լու­սան­կար­նե­րու ճոխ հա­ւա­քա­ծո­յով մը: Ի հար­կէ գիր­քին մէջ կան նաեւ բազ­մա­թիւ հան­դի­պում­նե­րու… յու­շե­րու պա­տա­ռիկ­ներ, ո­րոնք ա­ռա­ւել կշիռ, համ ու հոտ կու տան հա­տո­րին:

Մա­քուր, հա­ղոր­դա­կան հա­յե­րէ­նով ու ո­ճով գրուած, 330 է­ջե­րէ բաղ­կա­ցած գե­ղա­տիպ հա­տո­րը շա­րուած է Լոս Ան­ճե­լը­սի մէջ, գե­ղե­ցիկ տպագ­րու­թեամբ մը կեան­քի կո­չուած՝ Ան­թի­լիա­սի մէջ, Լի­բա­նան:

Մենք եր­կար տա­րի­նե­րէ ի վեր ծա­նօթ ենք Ա­տի­սին, մա­նա­ւանդ՝ ա­նոր եր­գե­րուն: Գի­տէինք, որ ան օ­տար… հայ­կա­կան եր­գե­րու բա­ռե­րու հե­ղի­նակ է, զա­նոնք ե­ղա­նա­կա­ւո­րո­ղը, գոր­ծի­քա­ւո­րո­ղը…, ան­շուշտ, վար­պետ մեկ­նա­բա­նո­ղը: Այս հա­տո­րով մե­զի հա­մար ա­նակն­կալ մըն էր կար­դալ եւ հա­ղոր­դուիլ Ա­տի­սի գրե­լու ո­ճին հետ: Պարզ ակ­նարկ մը նե­տե­լու հա­մար ձեռք կ՚առ­նես հա­տո­րը եւ անզ­գա­լա­բար կը տես­նես, որ ար­դէն մէկ շուն­չով կար­դա­ցած ես կէ­սը:

Գիր­քին որ­պէս նա­խա­բան՝ սրտի խօսք մը գրած է հա­մայն­քիս ծա­նօթ մտա­ւո­րա­կան­նե­րէն, «Նոր Կեանք» եւ «Նոր Հա­յաս­տան» թեր­թե­րու հիմ­նա­դիր-խմբա­գիր Վա­հան Վա­հա­նեան: Իսկ սրտի խօսք մը ու­նի գիր­քին գրա­շա­րու­թիւնն ու խմբագ­րու­թիւ­նը կա­տա­րած Սար­գիս Մա­ճա­ռեան:

Բայց ա­մե­նէն յու­զիչ մա­սը այս գիր­քին էջ 11-ի վրայ հրուած «Ին­չո՞ւ այս գիր­քը» խո­րա­գի­րը կրող էջն է, ուր Ա­տիս Հար­ման­տեան ի մի­ջի այ­լոց կ՚ը­սէ. «Այս գիր­քը կ՚ընդգր­կէ իմ կեան­քի պատ­մու­թիւ­նը…»:

Այս­պէս, հա­տո­րին մէջ հե­ղի­նա­կը իր կեան­քի պատ­մու­թիւ­նը տա­լով, իր ապ­րած տխուր … ու­րախ օ­րե­րը յի­շե­լով՝ կը գրէ, թէ ինչ­պէ՛ս մուտք գոր­ծեց եր­գի աս­պա­րէզ:

Նախ օ­տար, ա­պա վճռա­կան կեր­պով ո­րո­շեց հայ եր­գի ու յատ­կա­պէս էսդ­րա­տա­յին եր­գե­րու նուի­րուիլ: Ար­դա­րեւ, նո­րու­թիւն մը ը­սած չենք ըլ­լար, երբ ը­սենք, որ Ա­տի­սէն ա­ռաջ սփիւռ­քի հա­յու­թիւ­նը ընդ­հան­րա­պէս թրքա­կան կամ եւ­րո­պա­կան, ա­րա­բա­կան, պարս­կա­կան եր­գեր կ՚եր­գէր: Ա­տի­սի ե­րե­ւու­մով եւ ա­նոր եր­գե­րու ղօ­ղանջ­նե­րով հի­մը դրուե­ցաւ սփիւռ­քի հայ եր­գին, իսկ Ա­տիս ե­ղաւ այդ եր­գե­րուն հիմ­նա­դի­րը եւ նա­մա­կա­տար ա­ղաւ­նին, եւ ճամ­բոր­դեց, սա­ւառ­նե­ցաւ երկ­րէ եր­կիր, ուր որ հայ կայ, հոն ե­ղաւ, անջր­պետ­ներ կտրեց, հայ եր­գը տա­րաւ հայ եր­գի ծա­րաւ սփիւռ­քա­հա­յուն՝ Լի­բա­նա­նէն, Սու­րիա­յէն, Յոր­դա­նա­նէն, Ե­գիպ­տո­սէն մի­չեւ Յու­նաս­տան, Ֆրան­սա, մին­չեւ Հա­րա­ւա­յին Ա­մե­րի­կա, Աւստ­րա­լիա, Գա­նա­տա եւ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ:

Այս գրքին մէջ կը կար­դանք Ա­տի­ս Հար­ման­տեանին եր­գած եւ իր խօս­քե­րով եր­գե­րու փունջ մը, ո­րոնք սի­րոյ, կեան­քի, մար­դու մա­սին գրուած խորհր­դա­ծու­թիւն­ներ են: Նմա­նա­պէս, այս հա­տո­րին մէջ կը տես­նենք այ­ցե­լուած հայ հա­մայնք­նե­րու նկա­րագ­րու­թիւն­նե­րը, կեան­քի փոր­ձա­ռու­թեամբ հա­սուն­ցած «խօս­քե­րը», ինչ­պէս նաեւ՝ հայ թեր­թե­րու մէջ իր ե­լոյթ­նե­րուն մա­սին տրուած տե­ղե­կու­թիւն­նե­րը:

Ա­տիս Հար­ման­տեա­նը շուրջ յի­սուն տա­րի բե­մին վրայ հայ եր­գը հնչե­ցուց, հայ եր­գը բազ­մա­հա­զար ե­րի­տա­սարդ-ե­րի­տա­սար­դու­հի­նե­րու սիր­ցուց: Ա­նոր ֆի­զի­քա­կան վա­յել­չու­թիւ­նը, ա­նոր զու­լալ, քաղցր եւ սրտա­գին ձայ­նը, զե­ղուն կա­րօ­տով, թախ­ծոտ ե­րանգ­նե­րով յօ­րի­նուած եր­գե­րը գե­րե­ցին, բո­ցա­վա­ռե­ցին ե­րա­զող պա­տա­նի­նե­րը, սի­րա­հար հո­գի­նե­րը, սի­րոյ կրա­կով այ­րած սրտե­րը:

Ար­դա­րեւ, Ա­տիս Հար­ման­տեա­նի տա­ղան­դը զար­մա­նա­լիօ­րէն բեղմ­նա­ւոր է, ուղ­ղա­կի՝ անս­պառ: Ան կա­տա­րո­ղա­կան բարձր ա­րուես­տով գի­տէ մա­տու­ցել իր եր­գե­րը, գրել եր­գե­րուն բա­ռե­րը, դէմ­քի, մարմ­նի շար­ժու­ձե­ւե­րով խո­րա­պէս տպա­ւո­րել զինք ունկնդ­րող­նե­րը:

Ա­տիս Հար­ման­տեան յի­սուն եր­կար տա­րի­նե­րու հմա­յող եր­գիչն է: Ա­տի­սը լսե­լը կեանք կու տայ մար­դուն, եր­ջան­կու­թիւն կը պար­գե­ւէ զինք լսող­նե­րուն, իսկ սէր չու­նե­ցող մար­դուն մէջ Ա­տիս սի­րոյ կրակ կը վա­ռէ:

Թող եր­կար, եր­կար ժա­մա­նակ ու տա­րի­ներ հնչեն մեր սի­րե­լի Ա­տի­սին եր­գե­րը: Թող իր կեր­տած հա­յա­շունչ եր­գե­րը բնաւ չմոռ­ցուին, բնաւ չխամ­րին եւ չպակ­սին մեր ժո­ղո­վուր­դի մտքէն, հո­գիէն ու կեան­քէն:

Ջեր­մօ­րէն կը շնոր­հա­ւո­րենք մեր ան­զու­գա­կան եր­գիչ Ա­տիս Հար­ման­տեա­նը՝ մաղ­թե­լով ի­րեն կեն­սա­ռողջ կեանք, նո­րա­նոր եր­գեր եւ գիր­քեր:

ԽԱ­ՉԻԿ ՃԱ­ՆՈ­ՅԵԱՆ

«Ազդակ», Լիբանան