ՄՈՒՍՈՒԼԻ ՃԱԿԱՏԱՄԱՐՏԸ ՃԱԿԱՏԱԳՐԱԿԱՆ՝ ԱՄԲՈՂՋ ՇՐՋԱՆԻՆ ՀԱՄԱՐ

Այս ա­ռա­ւօտ կա­նուխ սկիզբ ա­ռաւ ի­րա­քեան Մու­սուլ նա­հան­գի Ի­ՇԻՊ-էն ա­զա­տագ­րե­լու ճա­կա­տա­մար­տը: Այս մա­սին յայտ­նող աղ­բիւր­ներ հա­ւաս­տե­ցին, որ ա­մե­րի­կեան կոր­ծա­նիչ­ներ Ի­ՇԻՊ-ի դիր­քե­րու ուղ­ղու­թեամբ «խե­լա­ցի» հրթիռ­ներ ար­ձա­կե­լով ազ­դան­շա­նը տուին այդ պա­տե­րազ­մին: Իր կար­գին Ի­րա­քի Վար­չա­պետ Հայ­տար Ի­պա­տի պե­տա­կան հե­ռուս­տա­կա­յա­նէն խօ­սե­լով յայ­տա­տա­րեց՝ «Ե­կած է Մու­սու­լ սի­րե­լի նա­հան­գը ա­հա­բե­կիչ­նե­րէն ա­զա­տե­լու ժա­մը»: Ի­րաք­ցի ղե­կա­վա­րը նաեւ ը­սաւ, որ Մու­սու­լը պի­տի ա­զա­տագ­րուի շնոր­հիւ, իր զա­ւակ­նե­րու ճի­գե­րուն: Նշենք, որ ԱՄՆ-ի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րար Էշ­թըն Քար­թըր եւս խօ­սե­ցաւ Մու­սու­լի մա­սին ու ը­սաւ. «Այս ճա­կա­տա­մար­տը պի­տի ըլ­լայ կա­րե­ւոր եւ ճա­կա­տագ­րա­կան»:

Մու­սու­լի մէջ տե­ղի ու­նե­նա­լիք «սպա­սուա­ծ» ճա­կա­տա­մար­տը մեծ կա­րե­ւո­րու­թիւն կը ներ­կա­յաց­նէ ոչ միայն ի­րա­քեան ընդ­հա­նուր տե­սա­րա­նին վրայ, այլ նաեւ շրջա­նա­յին ա­ռում­նե­րով:

«Ի­րաք-Շա­մի իս­լա­մա­կան պե­տու­թիւ­ն­»ը (Ի­ՇԻՊ), ո­րուն ա­հա­բե­կիչ զի­նեալ­նե­րը 10 Յու­նիս 2014-ին Մու­սու­լը գրա­ւե­ցին ու շրջա­նին ա­ռա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով ի­րենց շար­ժու­մին սեւ դրօշ­նե­րը տե­ղադ­րե­ցին, այ­սօր յայտ­նուած են ոչ-նա­խան­ձե­լի վի­ճա­կի մը մէջ:

Մէ­կէ ա­ւե­լի մի­ջազ­գա­յին լրա­տուա­կան աղ­բիւր­ներ տա­կա­ւին կը խօ­սին այն մա­սին, թէ Ի­ՇԻՊ նա­խազ­գա­լով իր դէմ ե­ղած վտան­գը՝ իր հիմ­նա­կան ա­ռաջ­նորդ­ներն ու ա­նոնց ըն­տա­նիք­նե­րը տե­ղա­փո­խած է Ռաք­քա: Ի­ՇԻՊ-ի դէմ կազ­մուած մի­ջազ­գա­յին հա­մա­խո­հու­թեան դէմ ե­ղող կող­մեր այս ա­ռու­մով փաս­տարկ­ներ կը ներ­կա­յաց­նեն եւ կը յայտ­նեն, որ ա­նոր ա­ռաջ­նորդ­նե­րը յա­ջո­ղած են Սու­րիա անց­նիլ, պարզ ա­նոր հա­մար, որ Ի­րաք-Սու­րիա սահ­մա­նա­յին հա­տուա­ծը, ուր յատ­կա­պէս Ռուա եւ Ալ Քաէմ քա­ղաք­նե­րը Ի­ՇԻՊ-ի «բաց գօ­տի»ներն են, հոն ի­րադ­րու­թիւ­նը հա­մա­խո­հու­թեան ու­ժե­րու ղե­վա­վար մար­մին­նե­րուն յայ­տա­րա­րա­ծին պէս չէ:

BBC Arabic կա­յա­նը իր կար­գին կա­րե­ւոր հար­ցադ­րում մը ը­նե­լով յայտ­նած է, որ Մու­սու­լը Ի­ՇԻՊ­-ի լու­ծէն ա­զա­տագ­րե­լու պա­տե­րազ­մը կրնայ ու­շա­նալ ազ­դուե­լով՝ վեր­ջին օ­րե­րուն իր գա­գաթ­նա­կէ­տին հա­սած Պաղ­տատ-Ան­գա­րա սուր լա­րուա­ծու­թե­նէն:

Յի­շեց­նեմ, որ ան­ցեալ շա­բաթ Թուր­քիոյ Նա­խա­գահ Րէ­ճէպ Թա­յյիպ Էր­տո­ղա­նին եւ Ի­րա­քի Վար­չա­պետ Հայ­տար Ի­պա­տիին մի­ջեւ լա­րուա­ծու­թիւ­նը «գլած ան­ցա­ծ» էր բո­լոր հասկ­նա­լի եւ մինչ այդ յար­գե­լի հա­մա­րուած կար­միր գի­ծե­րը:

Մինչ Նա­խա­գահ Էր­տո­ղան Քո­նիա­յի մէջ խօսք առ­նե­լով կը յայ­տա­րա­րէր, որ թրքա­կան ու­ժե­րը ա­մէն գնով պի­տի մաս­նակ­ցին Մու­սու­լը Ի­ՇԻՊ-էն ա­զա­տագ­րե­լու ճա­կա­տա­մար­տին, ան­դին Հայ­տար Ի­պա­տի կը յայ­տա­րա­րէր, որ ա­մէն ճիգ պի­տի ը­նէ թրքա­կան ու­ժե­րուն Մու­սու­լի ա­զա­տագ­րու­թեան մաս­նակ­ցե­լուն դէմ ար­գելք­ներ դնե­լու հա­մար:

Տա­կա­ւին ա­ւե­լին ալ կար. եր­կու եր­կիր­նե­րուն ղե­կա­վար­նե­րը կ­­՚անց­նէին վի­րա­ւո­րա­կան ո­ճով ե­ղած յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րու, ի­րենց վրայ կեդ­րո­նաց­նե­լով շրջա­նա­յին ու­ժե­րու ամ­բողջ ու­շադ­րու­թիւ­նը:

Խոր­քին մէջ ուր­կէ՞ մէջ­տեղ կու գար եւ կ­­՚ա­ճէր այս լա­րուա­ծու­թիւ­նը, մա­նա­ւանդ, որ այս հանգ­րուա­նին հա­մար հիմ­նա­կա­նը Մու­սու­լը ա­զա­տագ­րելն էր:

Հասկ­նա­լու հա­մար Ի­րաք-Ան­գա­րա տա­րա­կար­ծու­թեան ու բա­խու­մի հանգ­րուա­նին հա­սած լա­րուա­ծու­թիւ­նը՝ պէտք է տե­ղեակ ըլ­լալ, որ Թուր­քիա Մու­սու­լի մօտ ե­ղող Պա­շի­քա շրջա­նին մէջ ու­նի զի­նուո­րա­կան զօ­րա­կա­յան մը, ուր ի­րենց պար­տա­կա­նու­թիւ­նը կը կա­տա­րեն թրքա­կան բա­նա­կի 2000 զի­նուոր­ներ: Ան­գա­րա այդ շրջա­նին մէջ ռազ­մա­խա­րիսխ մը հիմ­նած էր ան­սա­լով թէ՛ Պաղ­տա­տի ղե­կա­վա­րու­թեան եւ թէ Հիւ­սի­սա­յին Ի­րա­քի քրդա­կան ղե­կա­վա­րու­թեան կո­չին: Բա­ցի այդ, թրքա­կան ու­ժեր ստանձ­նած էին շրջա­նի սիւն­նի եւ թիւրք­մէն ի­րաք­ցի­նե­րու եւ քիւր­տ փեշ­մեր­կէ­նե­րու ու­ժե­րու վե­րա­պատ­րաս­տու­մը եւ զի­նու­մը:

Էր­տո­ղան այդ հա­մա­յանք­նե­րուն հա­մար էր, որ յայ­տա­րա­րած էր, թէ՝ «Թուրք զի­նեալ ու­ժե­րը պատ­րաստ են իր պար­տա­կա­նու­թիւն­նե­րը կա­տա­րել եւ ա­պա­հո­վել մեր թուրք­մէն հայ­րե­նա­կից­նե­րուն անվտ­ան­գու­թիւ­նը»:

Պաղ­տա­տի մէջ սա­կայն Թուր­քիոյ Մու­սու­լի ճա­կա­տա­մար­տին մաս­նակ­ցե­լու հար­ցին նոյն հա­յեաց­քով չեն նա­յիր: Վար­չա­պետ Հայ­տար Ի­պա­տի եւ իր հա­մա­խոհ­նե­րը թրքա­կան ու­ժե­րուն Ի­րաք գտնուի­լը կը հա­մա­րէին բռնագ­րա­ւում: Ի­րա­քեան խորհր­դա­րա­նը ար­տա­կարգ ժո­ղով մը գու­մա­րե­լով թրքա­կան ու­ժե­րէն կը պա­հան­ջէր ա­րա­գօ­րէն դուրս գալ երկ­րէն: Այլ խօսք, որ այդ օ­րի­նա­գի­ծը գոր­ծադ­րուե­լու ու­ժ չու­նէր, հա­կա­ռակ Պաղ­տա­տի ղե­կա­վա­րու­թեան թրքա­կան ու­ժե­րուն դէմ ու­նե­ցած հա­կակ­րան­քին, թրքա­կան բա­նա­կը կը շա­րու­նա­կէր մնալ Ի­րա­քի մէջ:

 Ե­թէ ճիշդ քննենք ա­ռա­ր­­կա­նե­րը՝ ա­պա պար­զօ­րէն կ­­՚ե­րե­ւի, որ Ի­րա­քի մէջ տե­ղի ու­նե­ցող խմո­րում­նե­րը կապ ու­նին սիւն­նի-շիի ընդ­հա­նուր հա­կա­մար­տու­թեան հետ:

Բա­ւա­կան խոր­քա­յին եւ պատ­մա­կան ար­մատ­ներ ու­նե­ցող ու ա­տե­լու­թեամբ լե­ցուն «լուռ հա­կա­մար­տու­թիւն» մը, որ սկսած է տա­րա­ծուիլ ա­րա­բա­կան բո­լոր եր­կիր­նե­րուն մէջ:

Մու­սու­լի ճա­կա­տա­մար­տին պատ­րաս­տուող կա­րե­ւո­րագ­ոյն կող­մե­րէն մին է «Տի­ֆահ շապ­հի» ա­նու­նը կրող ջո­կա­տը, որ կա­զմուած էր Թեհ­րա­նի ան­մի­ջա­կան նե­ցու­կով եւ օգ­նու­թեամբ: Այս ջո­կատ­նե­րուն դէմ հա­ւա­սա­րա­զօր ուժ ստեղ­ծե­լու մի­տու­մով Թուր­քիա ձեռ­նար­կեց «Տի­ֆահ ուա­թա­նի» ա­նու­նը կրող ջո­կատ­նե­րու ստեղծ­ման: Ան­գա­րա եւ Էր­տո­ղան անձ­նա­պէս տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով այս մա­սին խօ­սե­լով դի­տել տուած էին, որ Ի­րա­քի մէջ ու մաս­նա­ւո­րա­պէս Մու­սու­լի շուրջ կան տար­բեր հա­մայնք­ներ, ո­րոնց ա­մե­նէն կա­րե­ւո­րը շրջա­նի թիւրք­մէն­նե­րն էին:

Մու­սու­լի գրա­ւու­մէն ա­ռաջ եւս Ի­րա­քի թիւրք­մէն հա­մայն­քը կար­ե­ւոր ներ­կա­յու­թիւն ե­ղած է նոյ­նինքն Մու­սու­լի մէջ:

 Այս յստակ եւ օր­կա­նիք պատ­ճառ­նե­րէն ան­դին յստակ էր նաեւ, որ պաշ­տօ­նա­կան Պաղ­տա­տի հա­մար ա­նըն­դու­նե­լի պի­տի ըլ­լար, որ Թուրք զի­նեալ ու­ժե­րը՝ իր ու­նե­ցած ար­դիա­կան հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րով, դառ­նար Մու­սու­լը Ի­ՇԻՊ-էն ա­զա­տագ­րող յա­ռա­ջա­տար ուժ։ Իբր այդ, Ի­րա­քի վար­չա­պետն ու ա­նոր հա­մա­կիր շրջա­նակ­նե­րը ծանր մե­ղադ­րանք­ներ կը հնչեց­նէին Ան­գա­րա­յի դէմ եւ կը պա­հան­ջէին Թուր­քիա­յէն վայր­կեան ա­ռաջ իր ու­ժե­րը հե­ռաց­նել Ի­րա­քէն:

Գա­լով Ի­ՇԻՊ-ին, ինչ­պէս վե­րը նշե­ցի, ան նա­խազ­գա­լով իր դէմ ե­ղած վտան­գը՝ իր յա­ռա­ջա­տար ա­մե­նէն կա­րե­ւոր ա­ռաջ­նորդ­նե­րը հե­ռա­ցու­ցած էր Մու­սու­լէն: Տա­կա­ւին ըստ «Ալ Սա­ֆի­ր» պար­բե­րա­կա­նին, վեր­ջերս Մու­սու­լի մէջ ե­ղած է ներ­քին ապս­տամ­բու­թեան փորձ մը, ո­րուն դէմ դնե­լով Ի­ՇԻՊ ձեր­բա­կա­լած ու ա­պա գլխա­տած է 58 «ընդ­դի­մա­դի­ր»­ներ։

 Ի­ՇԻՊ-ի ա­մե­նա­բարձր օ­ղակ­նե­րուն մէջ սուր տա­րա­կար­ծու­թիւն­ներ կան ու բնա­կան է, երբ ա­նոնք յայտ­նուին գո­յու­թեան վտանգ­ի առ­ջեւ, պի­տի ապ­րին ներ­քին խլրտում­ներ, ո­րոնց ար­դիւն­քով սկիզբ պի­տի առ­նէ ներ­քին ա­րիւ­նա­հո­սու­թեան փուլ մը:

Մու­սուլ քա­ղա­քի մա­սին տե­ղե­կու­թիւն­նե­րու նուա­զու­թեան պատ­ճա­ռով է նաեւ, որ յստակ չէ, թէ ինչ ի­րա­վի­ճակ կը տի­րէ երկ­րի երկ­րորդ մե­ծա­գոյն քա­ղա­քին մէջ, սա­կայն հիմ­նուե­լով հրպա­րա­կուած քիչ տե­ղե­կու­թիւն­նե­րուն վրայ՝ յստակ կը դառ­նայ, որ Ի­ՇԻՊ ու­նի ներ­քին հիմ­նա­հար­ցեր, ո­րոնք ա­ւե­լի պի­տի շեշ­տուին յա­ռա­ջի­կայ օ­րե­րուն:

Ի­ՇԻՊ վճռած է գոր­ծադ­րել յար­ձա­կող ու­ժե­րուն ծանր վնաս­ներ հաս­ցնե­լու զի­նուո­րա­կան մար­տա­վա­րու­թիւն մը: Մինչ ա­նոր զի­նեալ­նե­րը ծանր կո­րուստ­ներ կրե­ցին ի­րա­քեան Ֆա­լու­ժա եւ Ռա­մա­տի քա­ղաք­նե­րուն մէջ, Ի­ՇԻՊ պի­տի ու­զէ ա­մէն գնով պայ­քա­րիլ եւ նոր մե­թոտ­ներ գոր­ծի դնե­լով փոր­ձել սպան­նել մեծ թի­ւով Մու­սուլ մուտք գոր­ծել ու­զող ու­ժե­րու ան­դամ­նե­րը:

Այդ մար­տա­վա­րու­թեան մա­սին խօ­սե­լով պէտք է հասկ­նալ, որ Ի­ՇԻՊ գոր­ծի պի­տի դնէ ան­ձնաս­պա­նա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­ներ եւ ա­կա­նուած ինք­նա­շարժ­ներ օգ­տա­գոր­ծե­լու մար­տա­վա­րու­թիւն մը: Յստակ է նաեւ, որ տար­բեր քա­ղաք­նե­րու մէջ ծանր պար­տու­թիւն կրած ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւո­րու­մը ո­րո­շած է այս փու­լին գոր­ծադ­րել անձ­նաս­պան­նե­րու լե­զուով խօ­սե­լու մար­տա­վա­րու­թիւ­նը:

Մու­սու­լի մէջ տե­ղի ու­նե­նա­լիք ճա­կա­տա­մար­տը նոյն­չափ մեծ կա­րե­ւո­րու­թիւն կը ներ­կա­յաց­նէ Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րուն հա­մար: ԱՄՆ-ի մէ­կէ ա­ւե­լի զի­նուո­րա­կան պա­տաս­խա­նա­տու­ներ յայտ­նած են, որ ի­րենց հա­մար ներ­կա­յիս կա­րե­ւոր ալ չէ, թէ ո՛վ ա­ռա­ջի­նը կը գրա­ւէ Մու­սու­լը, այլ կա­րե­ւո­րը այդ քա­ղա­քին ա­զա­տագ­րումն է: Բա­ցի այս յայ­տա­րա­րու­թե­նէն, յստակ է նաեւ, որ ԱՄՆ-ի հա­մար Ի­րա­քի խա­ղա­քար­տը դար­ձած էր երկ­րոր­դա­կան հարց ու ներ­կա­յիս կա­րե­ւո­րը Սու­րիոյ ու յատ­կա­պէս Հա­լէ­պի ճա­կա­տա­գիրն է:

Այս­տեղ բա­ցա­կայ է նաեւ ռու­սա­կան դե­րը։ Յստակ է, որ Ռու­սաս­տան այս գոր­ծըն­թաց­նե­րուն կը մաս­նակ­ցի ի­րա­նեան պա­տու­հա­նէն: Մինչ Թեհ­րան լռու­թեամբ կը հե­տե­ւի ըն­թա­ցող գոր­ծըն­թաց­նե­րուն, յստակ է նաեւ, որ Թուր­քիոյ եւ Ի­րա­քի մի­ջեւ տե­ղի ու­նե­ցող պա­րա­նաձ­գու­թիւ­նը ու­նի ներ­հա­մայ­նքա­յին հա­կա­մա­ր­­տու­թեան ե­րանգ­ներ:

Ի­րաք­ցի լրագ­րող Խա­լէտ Ալ Քի­սիի կար­ծի­քով՝ «Թուր­քիա պի­տի փոր­ձէ ա­մէն գնով մաս­նակ­ցիլ Մու­սու­լի ճա­կա­տա­մար­տին ու այդ քա­ղա­քը ա­զա­տագ­րել Ի­ՇԻՊ-ի լու­ծէն: Ան­գա­րա­յի հա­մար շատ կա­րե­ւոր է խօ­սիլ հա­մաիս­լա­մա­կան ար­ժէք­նե­րու լե­զուով ու բո­լոր ա­ռիթ­նե­րը օգ­տա­գոր­ծել դառ­նա­լու սիւն­նի աշ­խար­հի հիմ­նա­կան եւ ու­ժե­ղա­գոյն խօս­նա­կը»։ Չէ բա­ցա­ռուած նաեւ, որ Պաղ­տատ-Ան­գա­րա այս սրա­ցու­մին մէջ Թեհ­րան ստանձ­նէ հաշ­տա­րա­րի կա­րե­ւոր դե­րը:

Ի վեր­ջոյ պէտք է նաեւ հասկ­նալ, որ Մու­սու­լի ճա­կա­տա­մար­տը պի­տի բա­նայ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու նոր ձե­ւա­չափ մը, ուր պի­տի ճշդուին Ան­գա­րա­յի եւ Պաղ­տա­տի յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու նոր «սահ­ման­նե­ր­»ը: Թուր­քիա Ի­րա­քի հետ ու­նի 350 քմ. եր­կա­րու­թեամբ սահ­ման մը ու Ան­գա­րա­յի հա­մար կեն­սա­կան է ա­պա­հո­վել այդ սահ­մա­նի ամ­բողջ եր­կայն­քը: Այս բո­լո­րը յստակ պի­տի դառ­նան, ե­թէ Մու­սու­լը ա­զա­տագ­րե­լու պայ­քա­րը սկիզբ առ­նէ, ո­րուն ու­շաց­ման կամ յե­տաձգ­ման տուեալ­նե­րը ա­ւե­լի են, քան Ի­ՇԻՊ-ի դէմ հնչող բո­լոր կող­մե­րուն պա­տե­րազ­մա­կան շե­փոր­նե­րը:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան