ՁԱՅՆԵՐՈՒ ՏԵՍԱԿՆԵՐ - Դ -

Կը շարունակենք ներկայացնել «ձայնի տեսակներ»ը՝ տեսնելու համար լեզուի մը հարստութիւնը եւ ճոխութիւնը։

Սակարանի ձայն = ժխոր, վժվժուք։

Սառի (ճեղքուելու) ձայն = ճայթիւն. ճայթիլ։

Սարեկի ձայն = ճճուում. ճճուել։ (Սարեկ = սարեակ = կեռնեխ = երգիչ թռչուն մը)։

Սաւառնակի ձայն = վռվռոց։

Սիրամարգի ձայն = գոչում. գոչել։

Սիրտի ձայն = բաբախում, տրոփում. բաբախել, տրոփել։

Սկիւռի ձայն = գանչիւն. գանչել։

Սղոցի ձայն = կռնչիւն. կռնչել։

Սոխակի ձայն = գեղգեղանք, դայլայլանք. գեղգեղել, դայլայլել։

Սուլիչի ձայն = սոյլ, սուլում, շչում. սուլել։

Սուրի (գետինը քսուելու) ձայն = շխշխոց։

Ստամոքսային կազերու ձայն = ձգեռտ, քեքուրտ, զգայռում. զգայռիլ։

Վագրի ձայն = մռնչիւն. մռնչել։

Վահաններու ձայն = կոփիւն։

Վայրաշարժի ձայն = սոյլ, սուլում, շչում. սուլել։ (Վայրաշարժ = կառախումբը քաշող շոգեշարժ մեքենայ, շոգեկառք. «լոքոմոթիւ»)։

Վիշտի ձայն = հառաչ. հառաչել։

Տախտակներու (վրան կոխուած) ձայն = գարգափք։ (Տախտակներու կամ ցաթքըռտելու ձայն - պարի մէջ ցաթքըռտել)։

Տապկոցի ձայն = ղժժոց. ղժժել։ (Տապկելու ատեն ելած ձայնը)։

Տառի, բարի, խօսքի վրայ դրուած ձայն = շեշտ. շեշտել։

Տեղատարափի ձայն = շառաչ, շարաչիւն. շառաչել։

Տերեւներու (կանաչ) ձայն = սօսափիւն, խարշափ. սօսափել, խօշափել։

Տերեւներու (չոր) ձայն = խշրտուք. խօշիւն։

Տոփելու ձայն = տոփիւն։ (Տոփել = թակով ծեծել, թակել, տոփանել։ Թակ = կունտ գլուխով փայտ, ուռնակ, դռթակ, դռնահար)։

Տռտռուքի ձայն = կնչիւն, քրթմնջիւն. քրթմնջել։ (Տռտռուք = դժգոհանք. տռտռալ = շարունակ խօսելով դժգոհութիւն յայտնել, մրմռալ, տրտնջալ)։

Ցինի ձայն = ճռճռոց. ճռճռալ։ (Ցին = գիշակեր թռչուն մը. ուրուր)։

Ցիռի ձայն = խանչիւն, բոհբոհիւն, գրդիւն։ (Ցիռ = վայրի էշ, իշավայրի, ցռէշ)։

Ցուլի ձայն = բառաչիւն, բչիւն. բառաչել։ (Ցուլ = ամորձիքը չհանուած եզ. մատաղը = զուարակ, ընջուղ, մոզի, բուզ, հորթ)։

Փայտի (ճեղքուելու) ձայն = ճղրտիւն։

Փայտի (վառող) ձայն = ճարճատում. ճարճատիլ։

Փիղի ձայն = Թառանչիւն, գոչում։

Փլուզումի ձայն = ճարճատում. ճարճատիլ։

Փոխադարձուած ձայն = արձագանգ. արձագանգել։

Փողի ձայն = հնչիւն. հնչել։ (Փող = դրամ)։

Փռնգտալու ձայն = փռնգտուք, փռնչիւն. փռնքտալ։

Փքոցի ձայն = շռինչ։ (Փքոց = կրակը արծարծելու գործիք. փուք)։

Քարուրագի ձայն = զնգիւն. զնգալ։ (Քարուրագ = քարհատի մուրճ, քարամուրճ, քարհատ)։

Քար տաշելու ձայն = կոփիւն. կոփել։

Քիթին տակէն երգելու ձայն = մրմնջիւն. մրմնջել։

Քիթին տակէն խօսելու ձայն = մրմռուք, տռտռուք. մրմռալ, տռտռալ։

Քիթին տակէն կարդալու ձայն = թաչիւն, լփռտուք. լփռտել, թաչել։

Քնարի լարերու ձայն = թրթռում. թրթռալ։

Օգնութեան ձայն = կոչ, ճիչ, աղաղակ. կոչել, ճչալ, աղաղակել։

Ձայնը կեանքի մէջ կարեւոր եզր մը, երեւոյթ մըն է, քանի որ ամէն ինչ իր ձայնով կը ճանչցուի, եւ ձայնը ինքնութեան, անձնաւորութեան արտայայտիչ բնական երեւոյթ մըն է, զոր օրինակ, երբ դրան զանգակը լսուի, «ո՞վ է» հարցումին կը պատասխանուի ընդհանրապէս «ե՛ս եմ»ով եւ եթէ եկողը նախապէս ծանօթ մէկն է, առանց տեսնելու, ձայնէն կը ճանչցուի։ Նոյնն է պարագան հեռաձայնի վրայ խօսակցութեան մէջ. շատ անգամ, «ալօ»ի ձայնով մը կարելի է ճանչնալ հեռաձայնողը՝ առանց տեսնելու։ Նաեւ, մարդիկ իրենց յատուկ ձայնի երանգ մը ունին եւ ձայնի մը իր նմանին հետ ունեցած այդ տարբերութեամբ մարդիկ կարելի է ճանչնալ։ Ուրեմն ձայնը, կերպով մը, մարդոց «անձնագիր»ն է. զայն ճանչցնող՝ վաւերացնող, անձնաւորող ազդա՛կ մը։ Ձայնը ստուգանիշ մըն է մարդկային փոխյարաբերութիւներուն մէջ եւ անո՛ւն մը ունի։

Չէ՞ որ երբեմն, մարդ՝ ձայնովը չճանչցուելու համար բերանը արգելքով մը կը գոցէ եւ կամ «ձայն կը փոխէ»։ Ձայնը անձին անբաժան եւ անմիջական մէկ արժէքն է, եւ ո՛չ միայն մարդուն, այլ ամէն կենդանի եւ անկենդան էակներուն…։

Սկզբնաղբիւր.- «Հայոց լեզուի նոր բառարան» Արտաշէս Տէր-Խաչատուրեան, Հրանդ Գանգրունի, Փարամազ Կ. Տօնիկեան, Պէյրութ, 1968, «Հայերէն բացատրական բառարան» Ստ. Մալխասեանց, Երեւան, 1944, «Նոր բառագիրք հայերէն լեզ-ւի», Սիմոն Գաբամաճեան, Կ. Պոլիս, 1909։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Դեկետմբեր 9, 2020, Իսթանպուլ

Շաբաթ, Դեկտեմբեր 19, 2020