ՄԱՐԴ ՍԽԱԼԱԿԱ՛Ն Է…

Մարդ յաճախ կը սխալի իր դատումներուն եւ որոշումներուն մէջ, քանի որ ան մարդկային թերութիւններ եւ տկարութիւններ ունի, այսինքն «կատարեալ» չէ։ Եւ մանաւանդ կ՚ըսուի, թէ՝ շատ գիտցողը շատ կը սխալի։ Մասամբ ճիշդ է այս նկատումը, քանի որ շատ գիտցողին սխալելու հաւանականութիւնը աւելի շատ է բաղդատմամբ քիչ բան գիտցողին։ Արդեօք այս պատճառո՞վ է որ ըսուած է «անգիտութիւնը երջանկութի՛ւն է…»։ Արդարեւ շատ գիտցողին, շատ բաներու մասին տեղեկութիւն ունեցողին մտային հորիզոնը լայն է եւ սխալելու հաւանակութիւնը նո՛յնքան աւելի։ Կարեւորը գիտութիւնը լաւ գործածելն է. թէ՛ գործելակերպին մէջ, թէ՛ նպատակին յարմար, չափաւոր, տեղին գործածելու հմտութիւնը ունենալ։

Առածը կ՚ըսէ արդարեւ. «Գիտուն աղուէսը երկու ոտքով թակարդ կ՚իյնայ»։

Այս կը նշանակէ՝ թէ իմաստուն կամ շատ բան գիտցող մարդը աւելի կը սխալի, ան ալ կը սխալի եւ նեղութեան կը մատնուի, դժուարութիւններու կը հանդիպի։ Ինչպէս նաեւ խելացի, հմուտ մարդն ալ կրնայ սխալիլ։ Եւ մանաւանդ երբ մարդու մը ինքնավստահութիւնը կը չափազանցուի եւ կը հասնի  ինքնահաւանութեան՝ ան շա՜տ աւելի կը սխալի եւ կրնայ ձախողիլ փոխանակ յաջողելու։

Այս ուղղութեամբ, կարելի է մտածել, թէ հարցը գիտնալու կամ չգիտնալու մէջ չէ, այլ՝ ինքնավստահութեան չափազանցութեան եւ ինքնահաւանութեան հարց։

Արդարեւ, ինքնահաւան մարդը կը մերժէ ամէն քննադատութիւն եւ այդ իսկ պատճառով չ՚անդրադառնար իր սխալին եւ չի սրբագրեր իր սխալը եւ կը շարունակէ սխալանքի մէջ։ Գիտութիւնը երբ կը միանայ իմաստութեան, այն ատեն է որ արժէք կը ստանայ գիտութիւնը եւ գոնէ մասամբ, կը նուազի սխալանքի հաւանականութիւնը։ Բոլորովին «անսխալ» ըլլալ կարելի՞ է։ Կեանքի ընդհանուր փորձառութիւնը ցոյց կու տայ, թէ ասիկա շատ դժուար է, եթէ ոչ անկարելի, քանի որ մարդուս բանականութեան յատկութիւնն ալ ի վերջոյ սահմանաւոր է, եւ կը հասնի կէտի մը՝ ուր անկարող կը մնայ մարդկային միտքը։

Բայց այն որ գիտութիւնը կը գործածէ իմաստութեամբ, գիտնալով իր չափը եւ սահմանը, մանաւանդ կ՚օգտուի իր եւ իր շուրջիններուն ներկայ եւ անցեալի փորձառութիւններէն, անոր սխալելու հաւանականութիւնը կը նուազի, եթէ ոչ բոլորովին կ՚ոչնչանայ։

Արդարեւ ինչպէս գիտութիւնը, իմաստութիւնն ալ Աստուծոյ պարգե՛ւն է մարդուն։

Աշխարհի եւ մարդուն ծագումին մասին խորհիլ՝ առարկան է եղած բազմաթիւ հետազօտութիւններու, որոնք շքեղօրէն ճոխացուցած են մարդուս ճանաչումները։ Այս գիւտերը եւ գիտելիքները կը հրաւիրեն մարդս դեռ աւելի՛ հիանալու Արարչին մեծութեան վրայ եւ անդրադառնալու իր էութեան, իր կարողութիւններուն, իր յատկութիւններուն վրայ՝ որոնք ունին որոշ չափ մը եւ սահման մը։ Արդարեւ, մարդ որքան շատ գիտնայ, ա՛յնքան կ՚անդրադառնայ իր տգիտութեան եւ կ՚ընդունի իր վիճակը։ Իսկ այն որ քիչ բան գիտէ՝ կը կարծէ թէ ամէն բան գիտէ, քանի որ անոր մտային հորիզոնը նեղ է եւ իրեն այնպէս կը թուի, թէ իր գիտցածը ամբողջ գիտութիւնն է. եւ անշուշտ կը սխալի…։ Իսկ շատ գիտցողը՝ որուն հորիզոնը բաւական լայնատարած է, դարձեալ կը սխալի այդ լայնածաւալ հորիզոնին մէջ, բայց այն տարբերութեամբ, որ գիտէ թէ պիտի սխալի, գիտէ որ միշտ սխալելու հաւանականութիւնը կա՛յ։

Մարդ Աստուծոյ փառք տալու է Իր բոլոր գործերուն, նաեւ իմացականութեան եւ իմաստութեան համար, զորս Ան գիտուններուն եւ հետազօտողներուն կու տայ։

Ուստի Սողոմոն Իմաստունի հետ պէտք է գոչեն անոնք. «Ի՛նքն է որ տուաւ ինծի ճշմարիտ գիտութիւնը արարածին մասին. ճանչցուց ինծի աշխարհի կառոյցը, յատկութիւնները տարրերուն, քանի որ որպէս ամէն բանի ճարտարապետ՝ Իմաստութիւնը Ի՛նք սորվեցուց ինծի» (ԻՄԱՍՏ. Է 17-21)։ Արդարեւ, մեծ շահեկանութիւնը որ վերապահուած է այս հետազօտութիւններուն, զօրեղապէս խթանուած է ուրիշ կարգի հարցով մը՝ որ կը գերազանցէ բնական գիտութիւններուն յատուկ մարզը։ Հարց չէ՛ միայն գիտնալ, այլ նախընտրաբար գտնել, թէ՛ ի՛նչ է իմաստը կեանքին. արդեօք ան կառավարուած է պատահմունքի մը կոյր «ճակատագրի՞» մը, անանուն «անհրաժեշտութեան» մը կողմէ, կամ արդեօք Աստուած կոչուած իմացական, իմաստուն եւ բարի գերակայ Էակի մը կողմէ, թէ՛ ի՛նչու «կեանք» ըսուած ժամանակաւոր շրջան մը տրուած է մարդուն՝ որ սկիզբէն արդէն կոչուած է յաւիտենականութեան՝ անժամանակ կեա՛նքի։ Իսկ եթէ աշխարհը առաջ կու գայ Աստուծոյ իմաստութենէն եւ բարութենէն, ինչո՞ւ համար է «չար»ը։ Ան ո՞ւրկէ է։ Ո՞վ է անոր պատասխանատուն։ Կա՞յ ազատագրում «չար»էն։

Ահաւասիկ, գիտութեան վերաբերող հարցեր, որոնց մասին որքան ալ տեղեկութիւն ունենալ կարծէ մարդ, դատապարտուած կը մնայ միշտ սխալելու՝ այնքան ատեն որ չունենայ աստուածային իմաստութիւն։ Եւ ո՛վ որ կ՚ըսէ. «Ես գիտե՛մ», արդէն ընդունած կ՚ըլլայ ըսել նաեւ. «Կը սխալի՛մ»։

Պէտք չէ ստորագնահատել մարդուն իմացականութիւնը գիտութեան հարցին, պատասխան գտնելու զանազան հարցումներու կարողութիւնը անշուշտ ունի ան։ Ասոր համար, ինչպէս կ՚ըսէ Սուրբ Օգոստինոս Աւրելիոս, գիտնալու համար պէտք է հաւատալ եւ հաւատալու համար պէտք է գիտնալ։ «Հաւատքով մենք կը հասկնանք, թէ աշխարհ ստեղծուեցաւ Աստուծոյ մէկ խօսքով, այնպէս որ ի՛նչ որ կը տեսնենք, յառաջ կու գայ անտեսանելիէն» (ԵԲՐ. ԺԱ 3)։ Արարչագործութեան ճշմարտութիւնը մարդկային ամբողջ կեանքին համար ա՛յնքան կարեւոր է, որ Աստուած Իր բարութեամբ եւ գթութեամբ, ուզեց յայտնել Իր ժողովուրդին ամէն ինչ որ փրկարար է եւ օգտակար գիտնալ՝ այս աշխարհի վրայ շատ մը նիւթերու մասին։ Աստուած, սակայն աստիճանաբար կը յայտնէ ճշմարտութիւնը եւ այդ իսկ պատճառով մարդ, ամբողջովին գիտնալ կարծելով կարգ մը ճշմարտութիւններ, կը սխալի, քանի որ տակաւին թերի է իր գիտութիւնը այդ մասին։

Ահաւասիկ, այս կէտին է որ մարդ պէտք է ըլլայ համեստ իր գիտութեան մասին եւ ո՛չ՝ ինքնահաւան։

Արդարեւ, ինքնահաւանութիւնը՝ յոյսին դէմ գործուող մեղք մըն է։ Կայ երկու տեսակ «ինքնահաւանութիւն»։ Մարդ կա՛մ յանձնապաստան կ՚ըլլայ իր կարողութիւններուն ե՛ւ գիտութեան վրայ, յուսալով կարենալ ինքնաբաւ ըլլալ առանց ի վերուստ օգնութեան, կա՛մ հաշիւ կ՚ընէ աստուածային ամենակարողութեան եւ ողորմածութեան վրայ՝ յուսալով իր ներումը ընդունիլ առանց ապաշխարելու, առանց դարձի, փառքն ալ՝ առանց արժանիքի։

Ուրեմն իմաստո՛ւն է այն մարդը՝ որ գիտէ իր գիտութեան սահմանները, գիտէ որ իր գիտութիւնը ամբողջ ճշմարտութեան միայն փոքր մէկ մասն է եւ կրնայ միշտ սխալիլ իր գիտութեան մէջ, ան երբեք ինքնահաւան մօտեցում չունենար գիտութեան մասին, թէեւ ինքնավստահ կրնայ ըլլալ, բայց ո՛չ երբեք ինքնահաւան։ Արդարեւ, որքան օգտակար է ինքնավստահութիւնը մարդուս համար, ա՛յնքան եւ աւելի վնասակար՝ ինքնահաւանութիւնը…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Հոկտեմբեր 27, 2019, Իսթանպուլ