ՀՈԳԻԻՆ ԵՂԱՆԱԿՆԵՐԸ

Մարդ­կա­յին հո­գին ալ ի­րեն յա­տուկ ե­ղա­նակ­նե­րը ու­նի։

Ա­ռա­ջին ակ­նար­կով թե­րեւս տա­րօ­րի­նակ թուի հո­գիին ե­ղա­նակ­ներ ու­նե­նա­լու ի­րո­ղու­թիւ­նը, բայց ու­նի՛, կեան­քի ընդ­հա­նուր ըն­թաց­քին մէջ մարդ­կա­յին հո­գին «ե­ղա­նակ»ներ կ՚ապ­րի՝ եր­բեմն զուարթ գա­րուն, եր­բեմն ջերմ ու ե­ռան­դուն ա­մառ, եր­բեմն տխուր եւ տրտում ա­շուն եւ եր­բեմն ալ խստա­շունչ եւ յու­սա­բե­կիչ ձմեռ…։

Ո՜վ չէ ապ­րած իր կեան­քին մէջ այս չորս ե­ղա­նակ­նե­րը ա­տեն ա­տեն, նոյն մար­դը, նոյն հո­գին տար­բեր տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րով, տար­բեր ե­ղա­նակ­նե­րով։

Մարդ­կա­յին հո­գիին ե­ղա­նակ­նե­րը ա­նոր հո­գե­վի­ճակ­ներն են՝ տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րը, որ կը պայ­մա­նա­ւո­րուին այն ըն­կե­րա­յին մի­ջա­վայ­րէն՝ ո­րուն մէջ կ՚ապ­րին, ա­ւե­լի տե­ղին է ը­սել՝ ապ­րե­լու կը ստի­պուին։ Եւ մարդ մե­ծա­պէս ազ­դուե­լով իր մի­ջա­վայ­րէն կ՚ապ­րի «ե­ղա­նակ»ներ, տար­բեր հո­գե­վի­ճակ­ներ, տար­բեր կեան­քի պայ­ման­ներ։

Բայց այս չորս «ե­ղա­նակ»նե­րուն, չորս տար­բեր հո­գե­վի­ճակ­նե­րուն մէջ հա­սա­րա­կաց գոր­ծա­կից մը, մաս­նա­կից մը կայ, որ ա­մէն տրա­մադ­րու­թեան մէջ մար­դուս կ՚ըն­կե­րա­նայ, եր­բեմն կ՚ո­գե­ւո­րէ, եր­բեմն կը տրտմեց­նէ զայն, բայց հա­ւա­տար­մօ­րէն կը շա­րու­նա­կէ իր ըն­կե­րակ­ցու­թիւ­նը մարդ­կա­յին կեան­քին հետ։

Կա­րօտ­նե՜ր, ակն­կա­լու­թիւն­նե՜ր, բաղ­ձանք­նե՜ր եւ բո­լոր զգա­ցում­նե­րուն կ՚ըն­կե­րա­նայ հա­ւա­տա­րիմ ըն­կեր մը՝ կը զօ­րաց­նէ կա­րօ­տը, բաղ­ձան­քը, ու­րա­խու­թիւ­նը, կը խան­դա­վա­ռէ կամ կը տրտմեց­նէ մար­դը մի­ջա­վայ­րին հա­մե­մատ՝ այդ պա­հուն տրա­մադ­րու­թեա­նը հա­մա­ձայն, հո­գիին «ե­ղա­նակ»ին հա­մա­պա­տաս­խան կեր­պով։ Սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ, ո՜վ իր ո­րե­ւէ ու­րախ կամ տրտում վի­ճա­կին մէջ չէ դի­մած եր­գի մը մխի­թա­րիչ, մեղմ եւ ո­գե­ւո­րիչ ձայ­նին։

Ա­յո՛, ա­մէն «ե­ղա­նակ» ու­նի իր եր­գը, ա­մէն ե­ղա­նա­կի կ՚ըն­կե­րա­ցի ան, հա­ւա­տար­մօ­րէն եւ ըստ հո­գե­վի­ճա­կին, միշտ մարդ­կա­յին հո­գիին մօտ՝ կը քա­ջա­լե­րէ զայն իր ու­րա­խու­թեան կամ տրտմու­թեան պա­հե­րուն։ Եր­գը միայն գար­նան յա­տուկ չէ՛, այլ՝ ձմրան հա­մար ալ ըն­կե­րա­կից մը, մաս­նա­կից մըն է։ Չէ՞ որ եր­գեր կան ու­րա­խու­թիւն, զուար­թու­թիւն, կեն­սու­նա­կու­թիւն կը ներշն­չեն, եւ եր­գեր ալ կան՝ տրտմու­թիւն, թա­խիծ կը տա­րա­ծեն հո­գի­նե­րու մէջ։

Եր­գը ա­ռա­ւել եւս «կա­րօ­տի ձայն»ն է՝ եր­գը կա­րօտ­նե­րու, կա­րօ­տու­թեան զգա­ցումն է, որ կը միա­նայ մար­դուս զգա­ցում­նե­րուն, կը զօ­րաց­նէ, կ՚ամ­րապն­դէ եւ կը հաս­տա­տէ զա­նոնք։ Զգա­ցում­նե­րուն ար­մա­տը կը զօ­րա­նայ եր­գով, քա­նի որ եր­գը ա­ւի՛շն է զգա­ցում­նե­րուն։ Զգա­ցում­նե­րը կ՚ա­ճին, կը զար­գա­նան եւ կ՚ապ­րին եր­գով, որ անհ­րա­ժեշտ սնո՛ւնդն է հո­գիին։

Եւ մար­դիկ ու­նին ընդ­հան­րա­պէս «հա­սա­րա­կաց կա­րօտ» մը։ Եր­գել, մի՜շտ եր­գել, ա­մէն ե­ղա­նա­կի եր­գել, ա­մէն հո­գե­վի­ճա­կի հա­մե­մատ երգ մը ու­նե­նալ, եր­գով ա­ւելց­նել ի­րենց ու­րա­խու­թիւ­նը, եր­գով ա­ւե­լի եւս խո­րա­նալ ի­րենց տրտմու­թեա­նը մէջ՝ ա­ւե­լի զօ­րա­ւոր զգա­լու եւ ապ­րե­լու հա­մար զա­նոնք։

Եւ մար­դիկ կ՚ու­զեն եր­գել նաեւ ձմրան ե­ղա­նա­կին՝ հո­գիին ձմրան մէ՛ջ, քա­նի որ ինչ­պէս բնու­թիւ­նը ու­նի իր ձմեռ ե­ղա­նա­կը, հո­գին եւս ու­նի իր ձմեռ­նե­րը՝ ո­րոնք կու գան ու կ՚անց­նին՝ յե­տոյ դար­ձեալ կու գան ու կ՚անց­նին՝ դար­ձեալ վեր­ա­դառ­նա­լու, դար­ձեալ տպա­ւո­րե­լու հա­մար մար­դը եւ հո­գիին ձմեռ­նե­րը յա­ճախ շատ ա­ւե­լի եր­կար, ա­ւե­լի ցուրտ, ա­ւե­լի խոր կ՚ըլ­լան քան բնու­թեան ձմե­ռը։

Հո­գիին ձմե­ռը շա՜տ ա­ւե­լի ցուրտ է եւ մո՛ւթ։

Հո­գիին ձմե­ռը շատ ա­ւե­լի խո՛ր կը տպա­ւո­րէ եւ կ՚ազ­դէ մար­դուն՝ քա­նի որ հոն կայ չա­րիք, չա­րա­գոր­ծու­թիւն, ան­վերջ պատ­րանք, խա­բէու­թիւն, յա­րա­տեւ տա­ռա­պանք՝ որ կը ճնշեն ան­մեղ ու բա­րի հո­գի­նե­րու վրայ։ Եւ այս բո­լո­րը կը պատ­րաս­տեն այդ հո­գի­նե­րուն ձմրան ցուրտ ե­ղա­նա­կը՝ որ եր­բեմն կը տե­ւէ շա՜տ ա­ւե­լի եր­կար քան բնու­թեան ձմե­ռը։ Եւ այդ չա­րու­թեան մի­ջա­վայ­րին մէջ կը վխտան չա­րեր, վա­տեր նեն­գա­միտ­ներ, ստա­խօս­ներ, բամ­բա­սող­ներ, զրպար­տիչ­ներ, չա­րա­խօս­ներ եւ ա­մէն տե­սակ մո­լո­րուն նկա­րագ­րի տէր մար­դիկ, ո­րոնք կ՚ազ­դեն մար­դուս «գա­րուն» ե­ղա­նա­կին, լաւ տրա­մադ­րու­թեան վրայ եւ հո­գին կը խռո­վեն՝ ուր կը սկսին ձմրան ցուրտ հո­վե­րը։

Եւ այդ ե­ղա­նա­կին մէջ կ՚ե­րե­ւին Յու­դա­ներ՝ ո­րոնք կ՚օգ­տա­գոր­ծեն ձմրան ցուր­տէն ար­դէն մո­լո­րած մար­դը եւ կ՚ա­ւելց­նեն ձմրան ցուր­տը ան­մեղ մար­դոց հո­գիին մէջ։ Յու­դա­ներ՝ ո­րոնք ա­ւե­լի՛ կը սի­րեն քիչ մը ար­ծա­թը քան թէ պա­տի­ւը, ազ­նուու­թիւ­նը, ճշմար­տու­թիւ­նը, բա­րե­կա­մու­թիւ­նը, բա­րի­քը։ Եւ Յու­դա­ներ, մարդ­կա­յին կեան­քի ձմրան, ցուրտ ու մութ ե­ղա­նա­կին գուժ­կան­ներն են։

Կարճ խօս­քով՝ «չար աշ­խարհ»ի մը մէջ կ՚ապ­րին մար­դիկ, ուր ձմրան ե­ղա­նա­կը եր­կար ժա­մա­նակ կը տե­ւէ, ցուր­տը եւ մու­թը չի պակ­սիր, եր­գե­րը միշտ տրտմա­լի են եւ վրդո­վիչ։ Ուս­տի մարդ ա­ւե­լի ան­մեղ ու եր­ջա­նիկ կրնայ մնալ ինք իր մէջ, ա­ռան­ձին, քան՝ բազ­մու­թեան մէջ, ուր կան ա­մէն տե­սակ նկա­րա­գիր­ներ, ո­րոնք պատ­րա՛ստ կը սպա­սեն գա­րու­նը վե­րա­ծե­լու ձմրան, լոյ­սը՝ խա­ւա­րի, բա­րի­քը՝ չա­րի­քի եւ ու­ղի­ղը՝ մո­լո­րու­թեան։

Ձմե­ռը մութ է, իսկ հո­գիին ձմե­ռը շատ ա­ւե­լի թանձր, խա­ւար՝ ուր լոյ­սի ճա­ռա­գայթ­նե­րը չեն տես­նուիր, մինչ­դեռ ա­նոնք պատ­րա՛ստ են ձմե­ռը փո­խե­լու գա­րուն ե­ղա­նա­կի, փա­րա­տել, ցրուել խա­ւա­րը, բայց ո՜ր­քան դժուար է մութ միտ­քե­րը լու­սա­ւո­րել եւ խա­ւար հո­գի­նե­րը պայ­ծա­ռաց­նել։ Ձմե­ռը պէտք չէ՛ ըլ­լայ մար­դուն նպա­տա­կը, այլ՝ ձմե­ռէն անց­նիլ գա­րուն ե­ղա­նա­կի՝ կեան­քի, եր­ջան­կու­թեա՜ն…։

Ու­րեմն ե­թէ մար­դուս շուր­ջը «ձմեռ» կը խոս­տա­նայ, ա­պա ու­րեմն ան պէտք է «գա­րուն»ը պատ­րաս­տէ իր մէջ՝ իր հո­գիին եւ մտքին մէջ եւ ապ­րի իր եր­ջա­նիկ գա­րու­նը՝ ուր չե՛ն կրնար մտնել չա­րեր՝ ձմրան ցուրտ հո­վեր, մութ ու խա­ւար։ Մարդ պէտք է ինք իր մէջ ստեղ­ծէ գա­րուն ե­ղա­նա­կը, հոն՝ նե­րաշ­խար­հին մէջ ապ­րե­լու հա­մար եր­ջա­նիկ եւ վա­յե­լե­լու իր իսկ ստեղ­ծած գա­րու­նը։

Ար­տաք­նա­պէս ար­դար, բայց ներք­նա­պէս կեղ­ծա­ւո­րու­թեամբ եւ ա­նօ­րէ­նու­թեամբ լե­ցուն մար­դիկ գա­րուն ե­ղա­նա­կին ձմե­ռը ապ­րող­նե­րու կը նմա­նին, իսկ ան­կեղծ մար­դիկ, օ­րի­նա­պահ մար­դիկ, ար­դար եւ ուղ­ղա­միտ մար­դիկ միշտ կ՚ապ­րին գա­րու­նը, մին­չեւ իսկ ձմրան ցուր­տին եւ մու­թին մէջ ա­նոնք ջերմ ու լու­սա­ւոր կեանք մը կը վա­րեն։

Եւ ա­նոնք, որ գի­տեն միշտ գա­րու­նը ապ­րիլ, իր իս­կա­կան ի­մաս­տով, չա­րէն չեն յաղ­թուիր, այ­սինքն՝ բա­րու­թիւ­նը ա­նա­ռիկ եւ անվ­թար կը պա­հեն երբ չա­րու­թեան հետ դի­մա­ւո­րուին եւ չա­րե­րու մէջ մնան։ Ուս­տի գա­րու­նը իր հո­գիին մէջ ապ­րող մէ­կը եր­բեք չ՚ազ­դուիր իր շուր­ջը զինք շրջա­պա­տող չար ու նեն­գա­միտ հո­գի­նե­րէ՝ ա­նո­ղորմ, ան­հա­ւա­տա­րիմ եւ ա­նար­դար մար­դոց­մէ։ Ար­դա­րեւ իր հո­գիին մէջ գա­րու­նը ապ­րո­ղը՝ ար­դար է, ո­ղո­րմած է եւ հա­ւա­տա­րի՛մ է։ Ար­դա՛ր ըլ­լա­լու է, որ­պէս­զի ար­դա­րու­թիւն տի­րէ, թէեւ ու­րիշ­ներ՝ շուր­ջը ա­նար­դար ըլ­լան։ Մար­դուն հո­գիին տէ­րը եւ կա­ռա­վա­րի­չը ի՛նքն է, այ­սինքն իր նկա­րագ­րին, սկզբունք­նե­րուն տէ­րը եւ պաշտ­պա­նը, իր հո­գիին ե­ղա­նա­կը մարդ ի՛նք կ՚ո­րո­շէ եւ պէ՛տք է ո­րո­շէ՝ ան­կախ եւ ա­զատ զինք շրջա­պա­տող «խստա­շունչ ձմեռ»էն…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Ապ­րիլ 3, 2017, Իս­թան­պուլ