ԱՆԹԻԼԻԱՍԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ՔԱՅԼԻՆ ՎԵՐԱԳՐՈՒԱԾ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹԵԱՆ ԼՈՅՍԻՆ ՏԱԿ…

Մե­ծի Տանն Կի­լի­կիոյ Տ.Տ. Ա­րամ Ա. Կա­թո­ղի­կո­սը Փա­րի­զի մէջ շեշ­տեց, որ Ան­թի­լիա­սի կող­մէ Թուր­քիոյ Սահ­մա­նադ­րա­կան ա­տեա­նին մօտ բա­ցուած դա­տը ու­նի քա­ղա­քա­կան բնոյթ։ Ան­թի­լիա­սի դի­մու­մը թէեւ ա­ռա­ջին հեր­թին կը վե­րա­բե­րի Սի­սի եր­բեմ­նի կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նի սե­փա­կա­նու­թեան ի­րա­ւուն­քի վե­րա­ձեռք­բեր­ման, սա­կայն ան այս­քա­նով սահ­մա­նա­փակ չի հա­մա­րեր իր նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը։ Կի­լի­կեան Ա­թո­ռը այս դա­տը լոկ օ­րի­նակ մըն ալ չի հա­մա­րեր ա­պա­գայ ու­րիշ նման դի­մում­նե­րու հա­մար, ե­կե­ղե­ցա­կան կամ ազ­գա­յին կալուած­նե­րու պա­րա­գա­յին, թէեւ այս մա­սին կ՚ըլ­լան յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ։ Բայց քա­նի որ Նո­րին Սրբու­թեան իսկ խօս­քե­րով՝ շատ ա­ւե­լի մեծ քա­ղա­քա­կան նշա­նա­կու­թիւն մը կը վե­րագ­րուի այս դա­տա­կան հայ­ցին, ու­րեմն նիւ­թը ինք­նա­բե­րա­բար կը ճիւ­ղա­ւո­րուի այս կէ­տէն սկսեալ։ Ար­դա­րեւ, գոր­ծը կը սա­հի դէ­պի հայ-թրքա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու դաշ­տը։ Տար­բեր մեկ­նա­բա­նու­թիւն մը դժուար թէ կա­տա­րուի այս ա­ռու­մով ու վստա­հա­բար թրքա­կան կող­մին մօտ եւս ստեղ­ծուած ըլ­լայ նոյն տպա­ւո­րու­թիւ­նը։ Եւ քա­նի որ առ­կայ քա­ղա­քա­կան փա­կու­ղին շրջան­ցե­լու հա­մար յա­ռաջ կը տա­րուի քա­ղա­քա­ցիա­կան երկ­խօ­սու­թիւն ը­սուա­ծը, Ան­թի­լիա­սի քայ­լը ան­կա­րե­լի է դա­սել նաեւ այդ ծի­րին մէջ, ո­րով­հե­տեւ Ա­րամ Ա. Կա­թո­ղի­կո­սին բա­նա­ձե­ւում­նե­րը կ՚ա­ռըն­չուին շատ ա­ւե­լի մաք­րօ քա­ղա­քա­կան հար­թու­թեան։ Փոր­ձենք ամ­փոփ գի­ծե­րու մէջ դան­դա­ղիլ հար­ցի զա­նա­զան ե­րե­սակ­նե­րուն վրայ։

Ան­թի­լիա­սի մօ­տե­ցու­մը ի­րա­տես է, որ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան խնդրին շուրջ ճա­նա­չումն ու հա­տու­ցու­մը պէտք է ըմբռ­նուին զու­գա­հեռ։ Մետայ­լի միւս ե­րե­սա­կին՝ թրքա­կան կող­մի մտայ­նու­թեան կամ պատ­կե­րա­ցում­նե­րուն մէջ եւս այս եր­կու­քը կ՚ա­ռըն­չուին ի­րա­րու հետ։ Հա­յոց դիր­քո­րոշ­ման հա­կադ­րուե­լու ժա­մա­նակ, Թուր­քիան ալ մէկ կող­մէ կը ջա­նայ ճա­նա­չու­մը կա­սեց­նե­լու հա­մար ջրել ա­նոնց տե­սա­կէտ­նե­րը, իսկ միւս կող­մէ ալ՝ այս­պէ­սով կան­խել­ հա­տուց­ման հե­ռան­կար­նե­րը։ Բայց նոյն­քան ի­րա­տես ըլ­լալ չեն թուիր Կի­լի­կեան Ա­թո­ռի այն մօ­տե­ցում­նե­րը, թէ պէտք է ճա­նա­չու­մէն անց­նիլ դէ­պի հա­տու­ցում։ Այս կար­գա­խօ­սը կը ստեղ­ծէ այն տպա­ւո­րու­թիւ­նը, թէ ա­ւար­տած է ճա­նաչ­ման փու­լը ու կը սկսի հա­տուց­ման հանգրուա­նը։ Այդ­պէ՞ս է մի­թէ… Հայ­կա­կան կող­մը որ­քան որ ալ ձեռք­բե­րում­ներ ա­պա­հո­ված ըլ­լայ, ան­կա­րե­լի է ճա­նաչ­ման փու­լը հա­մա­րել ա­ւար­տած։ Կրնայ ըլ­լալ, որ տաս­նա­մեակ­նե­րու եր­կար պայ­քա­րէ մը վերջ հայ­կա­կան կող­մը կը ձգտի նոր չա­փում մը տալ իր աշ­խա­տան­քին, սա­կայն այս ալ բա­ւա­րար հիմ­նա­ւո­րում մը չէ ճա­նաչ­ման փու­լը եզ­րա­փա­կուած նկա­տե­լու հա­մար։ Ե­թէ ճա­նա­չու­մը ա­ւար­տած պի­տի հա­մա­րուի եր­րորդ կող­մե­րու դիր­քո­րո­շու­մով, ա­պա մի­ջազ­գա­յին ու­ժե­րու յա­րա­բե­րակցու­թեան մէջ Թուր­քիան ալ տա­կա­ւին ու­նի իր յե­նա­րան­նե­րը եւ ինք­զին­քը չի զգար հա­րիւր տո­կո­սով մե­կու­սա­ցած։ Իսկ ե­թէ ճա­նա­չու­մը կա­խում ու­նի Թուր­քիոյ պաշ­տօ­նա­կա՛ն վե­րա­բեր­մուն­քէն, ա­պա այդ հա­ւա­նա­կա­նու­թիւ­նը չա­փա­զանց նուազ է ներ­կայ դրու­թեամբ։ Ա­ռանց կող­մե­րէն մէ­կուն հա­մակ­րե­լու կամ ա­ռանց ա­նոնց­մէ մէ­կը ար­դա­րաց­նե­լու մտադ­րու­թեան՝ այս հաշուար­կը պէտք է կա­տա­րուի ա­ռար­կա­յա­կա­նօ­րէն։

Հե­տե­ւա­բար, Սի­սի եր­բեմ­նի կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նի պա­րա­գա­յին բա­ցուած դա­տին ե­թէ կը վե­րագ­րուի քա­ղա­քա­կան բնոյթ, ա­պա ան­խու­սա­փե­լիօ­րէն ան մաս պի­տի կազ­մէ Թուր­քիա-Հա­յաս­տան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու բնա­կա­նո­նաց­ման գոր­ծըն­թա­ցի շրջագ­ծին։ Ո­րով­հե­տեւ, միայն այս հար­թու­թեան վրայ է, որ տե­սա­կա­նօ­րէն խո­շո­րա­ցոյ­ցի տակ կրնան բե­րուիլ ճա­նաչ­ման ու հա­տուց­ման հար­ցե­րը՝ ի­րա­րու ա­ծան­ցուած ձե­ւով։ Իսկ այ­սօր ան­տե­սա­նե­լի է եր­կա­րա­շունչ ու համ­բե­րա­տար այս գոր­ծըն­թա­ցին ա­պա­գան, ե­թէ չպա­տա­հին աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ար­տա­սո­վոր ի­րա­դար­ձու­թիւն­ներ։

Ցե­ղաս­պա­նու­թեան հար­ցին շուրջ ըն­դու­նուած նոյ­նիսկ հա­յա­մէտ, թրքա­կան կող­մի բո­ղո­քին տե­ղի տուած եր­րորդ կող­մե­րու բա­նա­ձե­ւե­րը եւս կը ցո­լաց­նեն հա­մա­պա­տաս­խան տրա­մա­բա­նու­թիւն։ Յի­շենք, օ­րի­նակ, Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նի ըն­դունած վեր­ջին բա­նա­ձե­ւի պա­րա­գան։ Այդ­պի­սի ո­րո­շում­նե­րը քա­ղա­քա­կան են, ո­րով­հե­տեւ առ­նուած են քա­ղա­քա­կան մար­մին­նե­րու կող­մէ։ Իսկ ե­թէ Մե­ծի Տանն Կի­լի­կիոյ Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան դա­տա­կան քայլն ալ ու­նի քա­ղա­քա­կան բնոյթ, ա­պա հա­շուարկ­նե­րուն մէջ ան­կա­րե­լի է, որ նկա­տի չառ­նուին նոյն քա­ղա­քա­կան մօ­տե­ցում­նե­րը։ Վեր­ջին հա­շուով ի՞նչ կոչ կը բո­վան­դա­կեն այդ բա­նա­ձե­ւե­րը։ Ի՞նչ է ա­նոնց պա­րու­նա­կած պատ­գա­մը, ո­րով կը բիւ­րե­ղա­նան մի­ջազ­գա­յին ըն­տա­նի­քին սպա­սում­նե­րը։ Մէկ կող­մէ կոչ կ՚ուղ­ղուի Թուր­քիոյ, որ­պէս­զի ա­ռե­րե­սուի իր պատ­մու­թեան հետ, կամ ճանչ­նայ պատ­մա­կան ճշմար­տու­թիւ­նը, իսկ միւս կող­մէ ալ բնակ­անոն յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ հաս­տա­տէ Հա­յաս­տա­նի հետ։ Այ­սինքն, լռե­լեայն ձե­ւով, ը­սուա­ծը կամ ակ­նար­կուա­ծը այն է, որ ցե­ղաս­պա­նու­թեան հար­ցին լու­ծու­մը կը դի­տար­կուի Թուր­քիա-Հա­յաս­տան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու բնա­կա­նո­նաց­ման պրիս­մա­կէն։ Ե­կուր-տե՛ս, որ իր վա­ղե­մի չկա­մու­թիւ­նով հան­դերձ, այդ բա­նա­ձե­ւե­րու պա­րա­գա­յին թրքա­կան կող­մը կը հա­կազ­դէ միայն ա­ռե­րես­ման կամ ճա­նաչ­ման կո­չե­րուն դէմ եւ չ՚անդ­րա­դառ­նար միւս խնդրին։ Թուր­քիա ընդ­հան­րա­պէս ու­րիշ գե­տին­նե­րու վրայ կը կրկնէ իր նա­խա­պայ­ման­նե­րը Հա­յաս­տա­նի հետ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու բնա­կա­նո­նաց­ման ճա­նա­պար­հին։ Այս բո­լո­րի լոյ­սին տակ, իր դա­տա­կան քայ­լը նման ե­ռան­դով մը քա­ղա­քա­կա­նաց­նե­լու ժա­մա­նակ՝ Ան­թի­լիաս պէտք է հասկ­նայ, որ խնդի­րը ան­խու­սա­փե­լիօ­րէն կ՚ա­ռըն­չուի Թուր­քիա-Հա­յաս­տան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու բնա­կա­նո­նաց­ման գոր­ծըն­թա­ցին­ հետ, հա­կա­ռակ ան­կան­խա­տե­սե­լի ժա­մէտ­նե­րուն։

Մեր հա­մեստ հա­մոզ­մամբ, ընդ­հան­րա­պէս շատ ա­ւե­լի նպա­տա­կա­յար­մար է, որ ցե­ղաս­պա­նու­թեան հար­ցը մաս կազ­մէ Թուր­քիա-Հա­յաս­տան օ­րա­կար­գին եւ պե­տա­կան հար­թու­թեան վրայ քննարկուին ու լու­ծուին նիւ­թին ա­ռըն­չուած բո­լոր խնդիր­նե­րը։ Ե­թէ ա­մէն ինչ ձեռք առ­նուի քոմ­փաքթ ձե­ւով, ա­պա պե­տու­թիւն­նե­րը կրնան գտնել ի­րենց յանձ­նա­ռու­թիւն­նե­րուն եւ ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւն­նե­րուն հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թեան մէջ շա­հա­պաշտ լու­ծում մը։ Այ­լա­պէս, մնա­ցեա­լը ար­դէն կը հաս­նի վե­րա­ցա­կա­նու­թեան ճա­նա­պար­հին սկիզ­բը՝ առ­կայ ի­րա­վի­ճա­կին մէջ։

Կարճ խօս­քով, Կի­լի­կեան Ա­թո­ռի քայ­լը ե­թէ պի­տի ծա­ռա­յէ կէտ նպա­տա­կի մը, ա­պա ճար­տար կա­տա­րե­լա­գոր­ծում­նե­րով պէտք է դուրս բե­րուի մաս­նա­կի գոր­ծի մը սահ­ման­նե­րէն ու դառ­նայ շատ ա­ւե­լի հա­մա­պար­փակ օ­րա­կար­գի մը բա­ղադ­րի­չը։

​ԱՐԱ ԳՕՉՈՒՆԵԱՆ

(շար. 3)