Հրաժեշտ ակադեմիկոսին

Հայ­կա­կան գի­տա­կան աշ­խար­հը վեր­ջին օ­րե­րուն ու­նե­ցաւ ծանր կո­րուստ մը. ոչ եւս է ա­կա­դե­մի­կոս Վլա­տի­միր Բար­խու­դա­րեան։ 90 տա­րե­կան հա­սա­կին վախ­ճա­նե­ցաւ ա­կա­նա­ւոր պատ­մա­բան Փրոֆ. Վլա­տի­միր Բար­խու­դա­րեան, ո­րուն յու­ղար­կա­ւո­րու­թիւ­նը տե­ղի ու­նե­ցաւ ան­ցեալ շա­բա­թա­վեր­ջին։ Իր կեն­սագ­րու­թիւ­նը դժուար թէ կա­րե­լի ըլ­լայ ամ­փո­փել սահ­մա­նա­փակ սիւ­նա­կի մը մէջ։

Վլա­տի­միր Բար­խու­դա­րեան 1927 թուա­կա­նին ծնած էր Վրաս­տա­նի Մար­նէու­լի շրջա­նի հայ­կա­կան գիւ­ղե­րէն մէ­կուն մէջ։ Բարձ­րա­գոյն ու­սու­մը ստա­ցած էր Ե­րե­ւա­նի Պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նէն ներս։ Սո­վե­տա­կան շրջա­նին ան­փո­խա­րի­նե­լի մաս­նակ­ցու­թիւն մը բե­րած էր Հա­յաս­տա­նի գի­տա­կան կեան­քին՝ իր ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րով, գլխա­ւո­րած հե­տա­զօ­տու­թիւն­նե­րով եւ հաս­ցու­ցած ու­սա­նող­նե­րով։ Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խա­նա­լէն վերջ եւս գի­տա­կան կեան­քէն ներս կ՚ըն­դու­նուէր որ­պէս հե­ղի­նա­կու­թիւն։ Մաս­նա­ւո­րա­պէս ան­կա­խու­թե­նէն վերջ դպրոց­նե­րու պատ­մու­թեան դա­սա­գիր­քե­րու պատ­րաս­տու­թեան ուղ­ղու­թեամբ մեծ գործ տե­սած էր։ Հասկ­նա­լի պատ­ճառ­նե­րով անհ­նար դար­ձած էր նախ­կին դա­սա­գիր­քե­րով հա­յոց պատ­մու­թեան դա­սա­ւան­դու­մը։ Ուս­տի, իր խմբագ­րու­թեամբ լոյս տե­սած էին չորս դա­սա­գիր­քեր, ո­րոնք կ՚ընդգր­կէին հայ ժո­ղո­վուր­դի ամ­բող­ջա­կան պատ­մու­թիւ­նը։ Ա­ւե­լի քան չորս տաս­նեակ ան շատ պա­տաս­խա­նա­տու դիր­քե­րու վրայ գտնուած էր Հա­յաս­տա­նի գի­տա­կան հաս­տա­տու­թիւն­նե­րէն ներս։ Ե­ղած էր Գի­տու­թիւն­նե­րու ազ­գա­յին ա­կա­դե­միոյ ա­կա­դե­մի­կոս-քար­տու­ղա­րը եւ փոխ-նա­խա­գա­հը։ Տի­րա­կան դէմք մը ե­ղած էր՝ իր ծա­ւա­լած գի­տա­կան-կազ­մա­կերպ­չա­կան աշ­խոյժ գոր­ծու­նէու­թեամբ։ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան եւ Մայր Ա­թոռ Սուրբ Էջ­միած­նի կող­մէ պար­գե­ւատ­րուած էր ա­մե­նա­բարձր շքան­շան­նե­րով։

1990-ա­կան­նե­րու կէ­սե­րուն, երբ իմ ա­ռա­ջին այ­ցե­լու­թիւն­ներս կու տա­յի Ե­րե­ւան, մեծ եր­կիւ­ղա­ծու­թեամբ կ՚այ­ցե­լէի երկ­րի գի­տակր­թա­կան օ­ճախ­նե­րը. Ա­կա­դե­միա, Մա­տե­նա­դա­րան, Պե­տա­կան հա­մալ­սա­րան, Ազ­գա­յին գրա­դա­րան եւ այլն։ Այդ այ­ցե­լու­թիւն­նե­րուն ժա­մա­նակ ընդ­հան­րա­պէս ին­ծի կ՚ու­ղեկ­ցէր հայ­կա­կան գի­տա­կան աշ­խար­հի ե­րախ­տա­շատ ու ան­մո­ռա­նա­լի ա­նուն­նե­րէն մին՝ Փրոֆ. Պա­րոյր Մու­րա­դեան։ Ե­զա­կի հնա­րա­ւո­րու­թիւն մըն էր իր հետ այդ այ­ցե­լու­թիւն­նե­րը, ո­րով­հե­տեւ նախ­քան տուեալ յար­կէն մուտք գոր­ծե­լը ան խտա­ցեալ բա­ցատ­րու­թիւն­ներ կու տար այդ կա­ռոյ­ցի նշա­նա­կու­թեան մա­սին։ Իր բա­ցատ­րու­թիւն­նե­րով պայ­մա­նա­ւո­րուած տրա­մադ­րու­թեամբ մուտք կը գոր­ծէի այդ յար­կե­րէն ներս եւ ա­մէն ան­գամ պա­տի­ւը կ՚ու­նե­նա­յի ճանչ­նա­լու այն­պի­սի մար­դիկ, ո­րոնք թրծուած էին գի­տու­թեամբ։

Նման պայ­ման­նե­րով ծա­նօ­թա­ցած էի նաեւ ա­կա­դե­մի­կոս Վլա­տի­միր Բար­խու­դա­րեա­նին հետ։ Պա­րոյր Մու­րա­դեա­նին հետ մեզ ըն­դու­նած էր իր աշ­խա­տա­սե­նեա­կին մէջ։ Ծայր աս­տի­ճան հա­ղոր­դա­կան անձ­նա­ւո­րու­թիւն մըն էր։ Այդ ժա­մա­նա­կուան ե­րի­տա­սարդ խմբա­գի­րէս շատ ա­ւե­լի խո­րա­թա­փանց տե­ղեակ էր ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ օ­րա­թեր­թի պատ­մու­թեան ու ծա­ւա­լած գոր­ծու­նէու­թեան նշա­նա­կու­թեան։ Ին­ծի նուի­րած էր երկ­հա­տոր մը՝ իր իսկ գրա­դա­րա­նէն։ «Այս գոր­ծը հի­մա դար­ձած է անգ­տա­նե­լի։ Ես ու­նիմ օ­րի­նակ մը։ Քու խմբագ­րած թեր­թով՝ քե­զի ի­րա­ւունք կը վի­ճա­կի զայն ու­նե­նա­լու գրա­դա­րա­նիդ մէջ», ը­սած էր Վլա­տի­միր Բար­խու­դա­րեան՝ իր գրա­դա­րա­նի կա­նաչ կազ­մով երկ­հա­տո­րեա­կը յանձ­նե­լով ին­ծի։ Հա­յաս­տա­նեան բա­նա­ձե­ւու­մով՝ զգա­ցած էի շո­յուած։ Վեր­ջին շրջան­նե­րուն Վլա­տի­միր Բար­խու­դա­րեա­նի հետ ընդ­հան­րա­պէս կը հան­դի­պէինք Մայր Ա­թոռ Սուրբ Էջ­միած­նի մէջ, քա­նի որ ան Գե­րա­գոյն հո­գե­ւոր խոր­հուր­դի աշ­խար­հա­կան ան­դամ­նե­րէն մին էր։ Միշտ նոյն եր­կիւ­ղով ու յար­գան­քով կը մօ­տե­նա­յի ի­րեն եւ ան ալ կը փո­խա­դար­ձէր միշտ նոյն հա­մակ­րան­քով ու իրեն բնորոշ վե­հու­թեամբ։ Դժբախ­տա­բար Նա­խախ­նա­մու­թեան ան­խու­սա­փե­լի տնօ­րի­նու­թեամբ ան յա­ւերժ հրա­ժեշտ ա­ռած է մեզ­մէ։ Ի­րեն կող­մէ ին­ծի նուի­րուած գիր­քին ար­ժէքն ու այդ նուէ­րին առ­թած պա­տի­ւը ան­շուշտ զգա­ցա­կան այս պա­հուն բազ­մա­պատ­կուած են ինք­նա­բե­րա­բար։

Բի՜ւր յար­գանք ա­կա­դե­մի­կոս Վլա­տի­միր Բար­խու­դա­րեա­նի ան­թա­ռամ յի­շա­տա­կին։

ԱՐԱ ԳՕՉՈՒՆԵԱՆ