ՄԱՄՈՒԼԻՆ ԵՒ ԳՐՈՂԻՆ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐԸ

Ամէն սերունդ իր կարգին բարձրաձայնած է մամուլի ունեցած դժուարութիւններն ու իր ձեւերով փորձած է մեր ժողովուրդին ցոյց տալ, որ մամուլը դէպի անդունդ կ՚առաջնորդուի։ Այդ կոչերէն քանի՞ն իրապէս լուրջ ձեւով ընկալուած ու մտահոգութեան նիւթ դարձած է՝ չենք գիտեր: Սակայն անցեալի նոյն ահազանգները կրկնապատկուելով այսօր եւս ձայն կը բարձրացնեն, որովհետեւ դէպի անդունդ առաջնորդուող մամուլը իր հաստատ քայլերը կը շարունակէ ուղղել դէպի կործանում: 

Ինչպէս ըսինք, ամէն ժամանակ ունեցած է իր ահազանգը եւ բազմաթիւ մտաւորականներ փորձած են ուշադրութեան առարկայ դարձնել մամուլի կործանման դժբախտ երեւոյթը. անոնցմէ մէկն է սփիւռքահայ մտաւորական ու բանաստեղծ Մուշեղ Իշխան, որ մեր թուականէն 42 տարիներ առաջ՝ 1983 թուականին Լիբանանի մէջ լոյս տեսնող «Բագին» ամսագիրին մէջ կը հրատարակէր «Մշակոյթի պահակներ» անունով թատերախաղ մը: Մեծ բանաստեղծը իր այս թատերախաղով կը փորձ հայ լեզուին եւ հայ մամուլին դժբախտ վիճակը ներկայացնել: Թատերգութիւնը ունի տարբեր բաժիններ, որոնք կը խօսին նաեւ հայ մտաւորականին դժբախտ կեանքին մասին: 

Մուշեղ Իշխան կը ներկայացնէ մտաւորական մը, որ հրատարակած է իր վերջին աշխատութիւնը. հեղինակը՝ Հայկունի տպարանին ծախսերը հոգալու համար կը փորձէ իր գիրքը ծախել, սակայն երկու շաբաթ ետք կը նկատէ, որ իր մօտէն կրցած է բաժնել ընդամէնը հարիւր գիրք եւ բոլորն ալ նուէր: Այս երեւոյթէն զարմացած Հայկունի կը հարցնէ, թէ արդեօք բաւարա՞ր է յիսուն օրինակ Ամերիկայի համար թէ ոչ. իր մօտ գտնուող խմբագիրը կը պատասխանէ, որ շա՜տ է նոյնիսկ եւ կ՚առաջարկէ Ֆրանսա 25 օրինակէն աւելի չղրկել։ Անշուշտ, խմբագիրը այդ մէկը սեփական փորձի վրայ հիմնուելով է, որ կը նշէ ու դառնալով գիրքի հեղինակին կ՚ըսէ. «Կը զարմանամ խելքիդ… Սփիւռք ըսածդ ափ մը ժողովուրդ է. անոր մէկ մասը հայերէն չի կարդար»: Հայկունի խօսակցութեան ընթացքին կ՚անդրադառնայ նաեւ գիրքին մէջ տեղ գտած տպագրական սխալներուն՝ խմբագիրը կը պատասխանէ. «Կարեւորութիւն մի տար. ո՞վ է հասկցողը: Էականը այն է, որ գիրքդ մէջտեղ եկաւ»: 

Մուշեղ Իշխանի այս կարճ բացատրութիւնը շատ բան կ՚ըսէ մեզի. 

Ա.- Մեր մէջ կը պակսին գիրք կարդացողները եւ անոնք, որոնք գիրք մը կը ստանան նուէր՝ մէկ կողմ կը դնեն. մտաւորականը չի՛ յաջողիր իր գաղափարներու ծնունդը եղող գիրքը վաճառել ու օրապահիկ մը ապահովել. սփիւռքի մէջ՝ Ամերիկա, Ֆրանսա հայերէն գիտցողներու թիւը կամաց կամաց կը նուազի: Կարդալու եւ սորվելու հետաքրքրութիւնը կը հեռանայ մարդոցմէ: Մուշեղ Իշխան իր այս գրութեամբ կ՚ուզէր ահազանգել, որ կամաց կամաց մեր մէջ պիտի պակսի մտաւորականներու, գիրք հրատարակողներու թիւը, որովհետեւ մարդիկ պիտի հեռանան գիրքէն, պիտի հեռանան ընթերցումէն: 

Անշուշտ, գրողներու պակասի դժբախտ երեւոյթը ի յայտ կու գայ թատերգութեան երկրորդ բաժնով։ Ներս կը մտնէ գրաշարը եւ խմբագիրին կը յայտնէ, թէ թերթի երրորդ էջին համար մէկուկէս սիւնակ նիւթ կը պակսի։ Հայկունի կ՚առաջարկէ իր գիրքին յայտարարութիւնը դնել՝ այն յոյսով, որ գիրքը «յաճախորդ» մը ունենայ, սակայն գրաշարը կը յայտնէ, թէ գիրքին յայտարարութիւնը արդէն իսկ դրած է եւ տակաւին մէկուկէս սիւնակ նիւթ կը պակսի: Խմբագիրը առիթը օգտագործելով կը խնդրէ Հայկունիէն, որպէսզի մէկուկէս սիւնակ նիւթ մը գրէ եւ փրկէ կացութիւնը։ Հայկունի շփոթած կ՚ուզէ մերժել. «Ես ի՞նչ գրեմ, գլուխս խառն է…» կ՚ըսէ, սակայն, չի կրնար ազատիլ։ Յաղթուած գրաշարէն կը խնդրէ, որ զինք մինակ ձգէ եւ կէս ժամ, առաւելագոյնը մէկ ժամ ետք գայ եւ նիւթը վերցնէ: Գրաշարը կ՚ըսէ, որ գոնէ էջ մը տայ Հայկունի եւ անոնք անցնին գործի՝ մինչեւ միւս մասը գրէ ան։ Հայկունի ժամանակ կը պահանջէ նիւթի մը մասին մտածելու: Գրաշարը սրտնեղած կ՚ըսէ. «Օհօ՜, երկար պիտի տեւէ ուրեմն… մեր պարոնը չի մտածեր, մէկ անգամէն կը գրէ»: 

Անշուշտ, այս երկրորդ արարը եւս շատ բան ունի ըսելիք. շատ անգամ մամուլի ներկայացուցիչներուն համար նիւթը եւ որակը այնքան կարեւոր չեն՝ ինչքան գրութեան մը տարողութիւնը՝ որ էջ լեցնելու կը ծառայէ: «Մեր պարոնը չի մտածեր», որովհետեւ իրեն համար այնքան ալ կարեւոր չէ, թէ ի՛նչ գրուած է, որովհետեւ ան եւս գիտէ, որ թերթը կարդացող չկայ. առ այդ, սիւնակը լեցնելը աւելի կարեւոր է՝ քան գրութեան մը որակը: Անշուշտ, նիւթի պակասութիւնը կը մատնանշէ գրողներու նուազումը. այսօր ամէն խմբագիր այսպէս կամ այնպէս ունի գրող գտնելու դժուարութիւնը, որովհետեւ թուղթի վրայ գրողներ շատ կան՝ սակայն Գրողներ քիչ: 

Մուշեղ Իշխան այս բոլորը գրած է քիչ մը երգիծական ոճով եւ փորձած է դժբախտութիւնը ներկայացնել իր ամենէն պարզ ու հարազատ վիճակին մէջ. այսօր՝ 42 տարիներ ետք այդ բոլոր խնդիրները բազմապատկուած են եւ ստացած մերօրեայ վիճակը: 

ՀԱՐՑ՝ ԱՐՀԵՍՏԱԿԱՆ ԲԱՆԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ

Հարցում. Մամուլը տակաւին քանի՞ տարի պիտի յաջողի գոյատեւել:

Պատասխան. Մամուլը այսօր կը գտնուի դժուարին մարտահրաւէրներու դիմաց: Թերթերն ու ամսագիրները կը գտնուին ընթերցողի նուազեցման եւ հետաքրքրութեան մեծ պակասի դիմաց, ինչ որ եկամուտներու լուրջ վտանգ մը կը ստեղծէ: Բայց հակառակ այս բոլորին, մամուլը տակաւին պիտի յաջողի գոյատեւել՝ նոր պայմաններու յարմարուելով: Եթէ մամուլը արագ եւ ճկուն ձեւով դուրս գայ իր աւանդական վիճակէն եւ նորարար մեթոտներով վերահաստատէ իր վստահելիութիւնը, կրնայ պահել իր գոյութիւնը:

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Երեւան