«12-ՐԴ ԱՆԿՈՂԻՆԻՆ ՄԱՀԸ»

Սիրելի՛ Ահմէտ,

Մասնաւորաբար քեզ ընտրեցի այս նամակին համար, պատճառով մը, որ կրնայ յիմարական թուիլ, սակայն, երէկուընէ սկսեալ մտածումներուս կեդրոնն էր: Մասնաւորաբար քեզ ընտերեցի, որովհետեւ երբ երէկ գիշեր տեսայ զինք, որ կը մահանայ սպիտակ բարձր անկողինին վրայ, յիշեցի, թէ ինչքա՜ն շատ կը գործածէիր մահ բառը, ցոյց տալու համար ծայրայեղութիւն մը: Քեզմէ յաճախ լսած եմ նմանատիպ նախադասութիւններ. «Խնդալէն պիտի մեռնէր». «Մահուան չափ յոգնած եմ». «Մահը չի՛ կրնար իմ սէրս լռեցնել», եւ այլն: Ճիշդ էր, որ բոլորս կը գործածէինք այս բառերը, սակայն դուն բոլորէն շատ աւելի կը գործածէիր: Այսպիսով, յիշեցի քեզ, երբ կը տեսնէի, թէ ինչպէս կը կծկուէր իր անկողինին մէջ, իր եկար ու նիհար մատները կը քաշէր անկողինին ծածկոցին վրայ եւ ապա կը թուլնար եւ ինծի կը նայէր մեռած աչքերով:

Ինչո՞ւ համար պատմութիւնը սկիզբէն չեմ պատմեր քեզի: Դուն անպայման գիտես, որ այս հիւանդանոցին մէջ երկրորդ ամիսս է, որ կ՚անցընեմ: Աղիքներու խոց ունիմ. վիրաբոյժը միայն ծակ մը գոցէ այնտեղ, գլուխիս մէջ նոր ծակ մը կը բացուի, որու մասին վիրաբոյժը ոչինչ կ՚իմանար: Հաւատայ Ահմէտ, ուղեղի «խոցը» շատ աւելի դաժան է քան ստամոքսի խոցը: Սենեակիս դուռը ներքին հիւանդութիւններու բաժինին կեդրոնական միջանցքին կը նայէր, իսկ պատուհանը՝ դէպի հիւանդանոցին փոքրիկ պարտէզը: Այսպիսով, բարձիս կռթնած ըլլալով, կրնամ նկատել այն հիւանդները, որոնք անընդհատ դրանս առջեւէն կ՚անցնին, թռչունները որոնք անընդհատ կը թռչին պատուհանիս առջեւէն: Մարդոց այս եռուզեռին մէջ, որոնք այստեղ կու գան՝ մեռնելու համար վիրակապի հանգստութեան տակ, եւ անոնք՝ զորս կը տեսնեմ, թէ իրենց ոտքերով կու գան, սակայն մի քանի օր ետք, կամ մի քանի ժամ ետք կը հեռանան մեռելի կարգին վրայ՝ փաթթուած ճերմակ սփռոցով: Այս եռուզեռին մէջ անկարող եմ դադրեցնելու հարցումներուն տարափը, որ անողորմաբար կը մռնչէ…:

Մի քանի օր ետք դուրս պիտի գամ հիւանդանոցէն. աղիքներս ինչքան կրնային կարկտեցին արդէն: Հիմա տգեղ պառաւ բուժքոյրին ձեռքին կռթնելով, ինչպէս նաեւ հետաքրքրութենէս մղուելով կրնամ քալել: Հիւանդանոցը ուրիշ բան չըրաւ, եթէ ոչ խոցին աղիքներէս դէպի ուղեղս տեղափոխելը: Բժշկութիւնը այստեղ,- ինչպէս տգեղ պառաւին ըսի-, կրնայ աղիքներուն մէջ խոց մը գոցել, բայց ան երբե՛ք չի կրնար պատասխաններ գտնել՝ գոցելու համար մտածումին յառաջացուցած բացերը: Այդ օր պառաւը իր պակաս ու սեւ ակռաներով խնդաց եւ զիս հանդարտութեամբ դէպի կշիռք առաջնորդեց: 

Ամէն պարագային ի՞նչ պէտք է մեզի այս խօսակցութիւնը. ես կ՚ուզեմ մահուան մասին խօսիլ, մահուան՝ որ առջեւդ կը կատարուի եւ ո՛չ թէ այն՝ որու մասին կը լսել: Մահուան այս երկու տեսակներուն միջեւ եղող տարբերութիւնը շա՜տ մեծ է եւ զայն կը հասկնայ միայն անիկա, որ կը դիտէ, թէ ինչպէս մարդ մը կը բռնուի իր անկողինին ծածկոցին՝ իր դողացող մատներուն մէջ եղող ամբողջ զօրութեամբ, որպէսզի դիմադրէ ահաւոր սայթաքում մը դէպի անէութիւն, կարծես այդ ծածկոցը կրնայ քաշել զինք այն ահաւորէն, որ իր աչքերէն կամաց-կամաց կը քաշէ այս կեանքը, որու մասին ո՛չինչ գիտենք:

Մինչ ան կը ցնցուէր եւ իր չորս կողմը եղած բժիշկները կը սպասէին, ձեռք առի տոմսը, որ կախուած էր անկողինի վերջաւորութեան: Սենեակէս գաղտագողի եկած էի ու կանգնած էի այդտեղ, իսկ բժիշկները չէին նկատած զիս, որովհետեւ զբաղած էին յուսահատ փորձեր կատարելով՝ մեռելը փրկելու համար: Կարդացի. «Անուն. Մուհամմէտ Ալի Աքպար: Տարիք. 25 տարեկան: Քաղաքացիութիւն. Օմանցի»: Տոմսը դարձուցի եւ կարդացի. «Արեան մէջ քաղցկեղ»: Դարձեալ նայեցայ թուխ նիհար դէմքին, սարսափած լայն աչքերուն, շրթունքներուն՝ որոնք մանիշակագոյն ջուրերէն դողացող ծովի նման կը դողային: Աչքերը դարձան-դարձան մինչեւ յառեցան վրայ եւ ինծի թուեցաւ, թէ օգնութեանս կը դիմէ: Ինչո՞ւ. կրնա՞յ ըլլալ, որովհետեւ ամէն առաւօտ կը բարեւէի իրեն, կամ տեսաւ դէմքիս վրայ սարսափի գիտակցութիւնը, որ ինք հիմա կը կրէր: Այդպէս շարունակեց նայիլ ինծի: Ապա, պարզապէս մեռաւ…:

Միայն այն ատեն բժիշկը յայտնաբերեց զիս եւ բարկացած զիս քաշեց ու տարաւ սենեակս, սակայն չկրցաւ հեռացնել զիս այն տեսարանէն, որ ուղեղիս մէջ ներկայացած էր: Անկողին մտայ եւ լսեցի բուժեղբօր ձայնը, որ կողքի դրան մօտ կանգնած՝ պարզութեամբ կ՚ըսէր.

-Թիւ 12 անկողինը մահացաւ:

Ես ինծի ըսի. «Մուհամմէտ Ալի Աքպարը կորսնցո՞ւց իր անունը. հիմա թիւ 12 անկողի՞նն է»: Սակայն, ի՞նչ իմաստ ունի հիմա, երբ կը խօսիմ մարդու մը մասին, որու անունը Մուհամմէտ Ալի Աքպար էր եւ իր ի՞նչ հոգը եթէ տակաւին կը պահէր իր անունը, կամ այդ անունը փոխարինուած ըլլար թիւով մը: Այդ վայրկեանին յիշեցի, թէ ան ինչպէս կը մերժէր որեւէ մէկ բան ջնջել այդ անունէն, երբ կը կանչէին զինք: Բուժքոյրը ամէն առտու կը հարցնէր անոր.

-Ինչպէ՞ս ես Մուհամմէտ Ալի:

Մուհամմատը չէր պատասխաներ, որովհետեւ իրեն համար իր անունը Մուհամմէտ Ալի Աքպար էր, այսպէս՝ ամբողջութեամբ, եւ թէ այդ Մուհամմէտ Ալին, որու մասին կը հարցնէր բուժքոյրը, ուրիշ մարդ մըն էր:

Բուժաշխատողները անունին համար այս յամառութեան մէջ կատակելու եզր մը կը գտնէին. սակայն, Մուհամմէտ Ալի Աքպարը երբեք իր լրջութիւնը չէր կորսնցներ այս հարցին շուրջ: Թերեւս կը կարծէր, թէ ամբողջական անունի իր իրաւունքը, իր յամառութիւնն էր որեւէ մէկ բան ունենալու…: Աղքատ էր, շա՜տ աղքատ, աւելի աղքատ քան դուն քու ամբողջ երեւակայութեամբդ՝ որ կը պտտի սրճարանին մէջ, կրնայ պատկերացնել: Աղքատութիւնը իր դէմքին, ձեռքերուն, կուրծքին, ուտելու ձեւին, զինք շրջապատող բոլոր բաներուն վրայ փորագրուած էր:

Կարկտան ընելու գործողութենէն ետք երբ առաջին անգամ յաջողեցայ ոտքերուս վրայ քալել, անոր անկողինին վերի մասը բարձրացած էր եւ տարօրինակ ցրուածութեամբ մը նստած էր: Անոր անկողինի մէկ ծայրը նստայ պահ մը, եւ փոխանակեցինք ամփոփ ու ձանձրացուցիչ խօսակցութիւն մը: Նկատեցի, թէ ան իր բարձին կողքին դրած էր հին փայտէ սնտուկ մը, որու վրայ իր անունը փորագրուած էր կիսապարսկական բառերով, ամրօրէն կապուած էր կանեփի թելով: Ատկէ զատ ուրիշ ոչինչ ունէր բացի իր հագուստները, որոնք հիւանդանոցի իր պահարանին մէջ պահուած էին: Կը յիշեմ, այդ օրը բուժքոյրին հարցուցի.

-Ի՞նչ կայ այս հին սնտուկին մէջ:

Բուժքոյրը խնդալով ըսաւ.

-Ո՛չ ոք գիտէ: Ան կը մերժէ մէկ վայրկեան իսկ ձգել այս սնտուկը:

Ապա մօտեցաւ ինծի ու փսփսաց.

-Աղքատի տեսք ունեցող նմանատիպ մարդիկը, որոշ գանձ մը պահած կ՚ըլլան. եւ ասիկա կրնայ ըլլալ իր գա՛նձն է:

Հիւանդանոց կեցութեանս ընթացքին ո՛չ ոք այցելեց իրեն, ո՛չ մէկը կը ճանչնար: Այսպէս, անոր կը ղրկէի քիչ մը քաղցրաւենիք, երբ այցելուներս կը շռայլէին ինծի: Ամէն ինչ առանց ոգեւորութեան կ՚ընդունէր: Շնորհակալութիւն ըսել ալ չէր գիտեր, եւ այդ վերաբերմունքը մօտս որոշ անցողակի դժգոհութիւն կը յառաջացնէր: 

Հանելուկ սնտուկին ուշադրութիւն չդարձուցի: Մուհամմէտ Ալի Աքպարին վիճակը շարունակականօրէն կը վատանար, հակառակ ատոր սակայն, անոր կեցուածքը իր սնտուկին նկատմամբ՝ չէր փոխուեր, ինչը պատճառ դարձաւ որ բուժքոյրը ըսէ ինծի, թէ եթէ սնտուկին մէջ հարստութիւն ըլլար չէ՞ր բաժներ զայն կամ չէ՞ր կտակեր զայն, այնքան ատեն որ ան այս արագութեամբ դէպի մահ կ՚ընթանայ: Այդ օր փոքրիկ իմաստուններուն նման խնդացի՝ ես ինծի ըսելով, թէ այս տիկնոջ յիմարութիւնը չափ ու սահման չունի. ինչպէ՞ս կ՚ուզէ Մուհամմէտ Ալի Աքպարէն, որ ինքն իր մասին վկայութիւնը տայ, թէ ինք ամէն պարագայի պիտի մահանայ եւ թէ ո՛չ մէկ յոյս կայ իր ազատումին: Իր յամառութիւնը այդ սնտուկը պահելուն համազօր է յամառելու այն յոյսին, որով ինք պիտի ազատի եւ վերդառնայ իր սնտուկին եւ սնտուկն ալ իրեն: 

Երբ Մուհամմէտ Ալի Աքպարը մեռաւ, սնտուկը տեսայ իր կողքին՝ ինչպէս միշտ: Միտքէս անցաւ, որ մենք պարտաւոր ենք առանց սնտուկը բանալու զայն ալ իր հետ թաղել, սակայն այս մտածումը ո՛չ մէկ առնչութիւն ունէր կատարուածին հետ: Վերադարձայ սենեակս. այդ գիշերը չքնացայ: Մուհամմէտ Ալի Աքպարը տակաւին դիահերձարանն էր՝ սպիտակ ծածկոցով մը փաթթուած, սակայն՝ միաժամանակ, սենեակս նստած էր եւ ինծի կը նայէր, հիւանդանոցին միջանցքներէն կ՚անցնէր, իր անկողինը կը ստուգէր եւ գրեթէ կը լսէի անոր շնչառութիւնը՝ նախքան իր քնանալը: Իսկ երբ առաւօտը բացուեցաւ հիւանդանոցի ծառերուն վրայ, արդէն անոր մասին կատարեալ պատմութիւն մը կազմած էի:

ՎԱՐԱՆԴ ՔՈՐԹՄՈՍԵԱՆ

•շարունակելի…

Վաղարշապատ