ՏԷ ՄԻՍԹՈՒՐԱ ՎԵՐՋԱԿԷՏ ԴՐԱՒ ԱՆՈՐՈՇՈՒԹԵԱՆ. ՍՈՒՐԻԱԿԱՆ ԴԱՇՏԸ ՆՈՐ ԿԱՐԳԱՎԻՃԱԿԻ ՄԸ ԿԸ ՍՊԱՍԷ

Սու­րիոյ հար­ցե­րով ՄԱԿ-ի յա­տուկ բա­նագ­նաց Սթե­ֆան տէ Միս­թու­րա Չո­րեք­շաբ­թի օր վեր­ջա­կէտ մը դրաւ Ժը­նե­ւի մէջ տի­րող ընդ­հա­նուր ա­նո­րո­շու­թեան: Տէ Միս­թու­րա իր ը­րած յայ­տա­րա­րու­թեամբ դի­տել տուաւ, որ Ժը­նե­ւի ժո­ղո­վը սկիզբ պի­տի առ­նէ յա­ռա­ջի­կայ 25 Փետ­րուա­րին: Մինչ այս յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը կը կա­տա­րուէր, Սու­րիոյ բա­նա­կը կա­րե­ւոր յա­ռաջ­խա­ղաց­ներ կ՚ար­ձա­նագ­րէր մաս­նա­ւո­րա­պէս Հա­լէ­պի հիւ­սի­սա­յին հա­տուած­նե­րուն մէջ: Օ­րեր ա­ռաջ ժը­նե­ւեան ժո­ղո­վին Սու­րիոյ պատուի­րա­կու­թեան գլխա­ւոր ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Պե­շար Ալ Ժաա­ֆա­րի դի­պուկ խօս­քով մը հան­դէս գա­լով ը­սած էր, որ ներ­կայ հանգ­րուա­նին տե­ղի ու­նե­ցա­ծը ո՛չ թէ բա­նակ­ցու­թիւն է, այլ՝ ներ­սու­րիա­կան երկ­խօ­սու­թիւն: Այս խօս­քի բո­վան­դա­կու­թեան մէջ տար­բեր շեշ­տեր կան այն ա­ռու­մով, որ ժո­ղո­վին մաս­նա­կից ըն­դդի­մա­դիր կող­մե­րը գետ­նի վրայ փո­փո­խու­թիւն­ներ կամ ը­սենք առ­նուե­լիք ո­րո­շում­նե­րու գոր­ծադ­րու­թիւ­նը ան­կա­րող են ա­պա­հո­վել: Խնդի­րը ներ­կա­յիս կը գտնուի ընդ­դի­մա­դիր հա­տ-ւած­նե­րուն մօտ, ո­րոնց­մէ իւ­րա­քան­չիւ­րը կը փոր­ձէ իր «պա­տուի­րա­տու կող­մ»ին կամ­քը պար­տադ­րել: Այս պա­րա­նաձ­գու­թեան մէջ կայ նաեւ բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն քրդա­կան կող­մին մաս­նակ­ցու­թեան խնդի­րը, որ Մոս­կուա­յի հա­մար այ­սօր ա­ւե­լի քան ո­րե­ւէ ժա­մա­նակ դար­ձած է ա­ռաջ­նա­հերթ խնդիր: Այս մա­սին կա­րե­ւոր խօսք ը­սած է ռուս բարձ­րաս­տի­ճան պա­տաս­խա­նա­տու մը՝ յայտ­նե­լով, թէ նախ­քան «Ժը­նեւ-3»ի կա­յա­ցու­մը, քիւր­տե­րու հար­ցին շուրջ խմո­րում­նե­րը եւ վերջ­նա­կան հա­մա­ձայ­նու­թեան մը գա­լը կրնայ տե­ւել վեց ա­միս: Թրքա­կան ո­չին դի­մաց ռու­սա­կան կող­մին բարձր մա­կար­դա­կի ճնշու­մը կրնայ ա­ւե­լիով դժուա­րաց­նել կող­մե­րը ի­րար մօտ բե­րե­լու Տէ Միս­թու­րա­յի ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը: Բա­նակ­ցա­յին հար­թա­կէն դուրս ե­րե­ւե­լի զար­գա­ցում­ներ կը գրան­ցուին զի­նուո­րա­կան գետ­նի վրայ ու զար­մա­նա­լի չէ, որ մա­նա­ւանդ Հա­լէ­պի մէջ ընդ­դի­մու­թեան տար­բեր ջո­կատ­նե­րը տրա­մա­թիք ան­կում­ներ ապ­րին: Թէ ինչ­քա­նո՛վ ձեռն­տու է Ժը­նե­ւի հան­դի­պում­նե­րը յե­տաձ­գել մաս­նա­ւո­րա­պէս Ռիա­տի եւ Ան­գա­րա­յի հա­մար, այդ մէ­կը ե­րե­ւան պի­տի գայ յա­ռա­ջի­կայ շա­բաթ­նե­րուն: Իսկ մինչ այդ ե­թէ բա­նա­կին յա­ռա­ջըն­թա­ցը ա­ռանց մեծ խա­փա­նում­նե­րու այս հու­նով ըն­թա­նայ, այն ա­տեն սիւն­նի աշ­խար­հի եր­կու կա­րե­ւոր եւ ո­րո­շիչ դրօ­շա­կիր­նե­րը՝ Ռիատ եւ Ան­գա­րա կրնան կորսնց­նել Սու­րիոյ մէջ վեր­ջին ե­րեք տա­րի­նե­րուն ի­րենց շա­հած բո­լոր խա­ղա­թուղ­թե­րը:

Խօ­սե­լով զի­նուո­րա­կան գետ­նի վրայ տե­ղի ու­նե­ցող զար­գա­ցում­նե­րուն մա­սին՝ հարկ է նշել, որ Սու­րիոյ բա­նա­կը նա­խըն­թաց Չո­րեք­շաբ­թի յա­ջո­ղե­ցաւ մուտք գոր­ծել անց­նող ե­րեք տա­րի­նե­րուն պա­շար­ման օ­ղա­կի տակ առ­նուած Նըպ­պոլ եւ Ալ Զահ­րաա ա­ւան­նե­րը: Հա­լէ­պի հա­տուա­ծին մէջ ե­ղող այս ա­ւան­նե­րու բնակ­չու­թեան մեծ տո­կո­սը կը բաղ­կա­նայ շիի բնա­կիչ­նե­րէ: Լրա­տուա­կան աղ­բիւր­ներ կը խօ­սին լի­բա­նա­նեան «Հիզ­պուլ­լահ» կազ­մա­կեր­պու­թեան զի­նեալ­նե­րուն այս գոր­ծո­ղու­թեան մէջ ու­նե­ցած կա­րե­ւոր դե­րա­կա­տա­րու­թեան մա­սին: Բա­ցի գետ­նի վրայ ի­րա­կա­նա­ցուած զի­նուո­րա­կան յա­ռաջ­խա­ղաց­էն, տար­բեր աղ­բիւր­ներ կը շեշ­տեն, որ այս քայ­լով բա­նա­կը կա­րո­ղա­ցաւ մե­կու­սաց­նել այդ շրջա­նին մէջ ե­ղող ընդ­դի­մա­դիր ջո­կատ­նե­րը: Յա­ռա­ջի­կայ հանգ­րուա­նը կը թուի բա­ւա­կան բարդ ըլ­լալ մաս­նա­ւո­րա­պէս «Ալ Նըս­րա» ճա­կա­տին հա­մար, որ ինչ­պէս վե­րը նշե­ցի, անց­նող ե­րեք տա­րի­նե­րուն իր տի­րա­պե­տու­թեան տակ կը պա­հէր այդ տա­րածք­նե­րը: Այս զար­գա­ցու­մով «Ալ Նըս­րա»ն եւ ա­նոր շուրջ գո­յա­ւո­րուած զի­նեալ ջո­կատ­ներ նոյն­պէս պա­րէ­նի խնդիր­ներ պի­տի ու­նե­նան Հա­լէ­պի ներ­քին շրջան­նե­րուն մէջ: Ռու­սա­կան ծրա­գիր­նե­րով շար­ժող սու­րիա­կան բա­նա­կին հա­մար այ­սօր գծուած ճա­նա­պար­հը մէկ նպա­տակ ու­նի՝ վերջ­նա­կա­նա­պէս կղզիաց­ման մատ­նել Հա­լէ­պի շրջան­նե­րու զի­նե­ալ­նե­րը, ո­րոնք կրնան մէկ օ­րէն միւ­սը բա­ւա­կան տրա­մա­թիք վի­ճակ­նե­րու մէջ յայտ­նուիլ: Ա­մէն պա­րա­գա­յի յստակ է, որ Մոս­կուա վճռած է իր ար­շա­ւը շա­րու­նա­կել ա­ռանց ար­ժէք տա­լու Ժը­նե­ւի մէջ գրանցուող քա­ղա­քա­կան-բա­նակ­ցա­յին օ­րա­կար­գե­րուն: Այս նոր դրու­թեան առ­ջեւ բնա­կան է նաեւ, որ Հա­լէ­պի հայ­կա­կան շրջան­նե­րը պի­տի ապ­րին ա­ւե­լի խա­ղաղ եւ ա­պա­հով օ­րեր: Մեծ ծրագ­րին վրայ նոր հանգ­րուան մը պի­տի բա­ցուի Հա­լէ­պին հա­մար: Հե­ռու մնա­լով վեր­լու­ծում­ներ կա­տա­րե­լու մօ­տե­ցու­մէն՝ ըն­թա­ցող գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը նոր փուլ մը պի­տի գծեն վեր­ջին տա­րի­նե­րուն Սու­րիոյ պա­տե­րազ­մին ա­մե­նէն սեւ օ­րե­րը ապ­րած հայ­կա­կան Հա­լէ­պին հա­մար:

Տագ­նա­պին ընդ­հա­նուր ու­րուա­գի­ծը ներ­կա­յաց­նե­լու հա­մար պէտք է նաեւ յի­շել քիւր­տե­րու ժը­նե­ւեան բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն մասն­կա­ցու­թեան հար­ցը, որ մին­չեւ վեր­ջին պա­հը մնաց կող­մե­րուն մի­ջեւ, որ­պէս շա­հար­կու­մի գլխա­ւոր նիւթ: ՓԵՏ-ի յա­ռա­ջա­տար դէմ­քե­րէն Սա­լէհ Մուս­լէ­մի ան­ցեալ շա­բաթ կա­տա­րած յայ­տա­տա­րու­թիւն­նե­րէն բա­ցի մա­մու­լին մէջ տեղ գտան տե­ղե­կու­թիւն­ներ այն մա­սին, թէ քրդա­կան կող­մը սպա­սող աչ­քե­րով կը նա­յի 11 Փետրուա­րին Միւ­նի­խի մէջ կա­յա­ցուե­լիք հա­մա­ժո­ղո­վին, ո­րուն մաս­նա­կից­նե­րը պի­տի ըլ­լան Սու­րիոյ շնոր­հա­տու հա­մա­րուող եր­կիր­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը: Ա­ռա­ւե­լա­բար ՆԱ­ԹՕ-ի հո­վա­նո­ցին տակ նա­խա­տե­սուած միւ­նի­խեան հան­դի­պու­մին է, որ կրնայ վճռուիլ քիւրտ պա­տուի­րա­կու­թեան մը վերջ­նա­կան ձե­ւա­չա­փը: Ա­մէն պա­րա­գա­յի ինչ որ ալ ըլ­լան հան­գա­մանք­նե­րը, այ­սօր Սու­րիոյ տա­րած­քով մէկ քրդա­կան ու­ժե­րը առ­նուազն ի­րենց տի­րած շրջան­նե­րուն մէջ նա­խա­ձեռ­նու­թիւն վերց­նե­լու ու­ժը ու­նին, ու ա­տոր հա­մար է, որ թէ՛ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ եւ թէ մա­նա­ւանդ Ռու­սաս­տան մտա­դիր չեն հո­գե­բա­նա­կան ապ­տակ մը տալ «Ի­րաք-Շա­մի իս­լա­մա­կան պե­տու­թիւն»ի (Ի­ՇԻՊ) դէմ պա­տե­րա­զմա­կան մի քա­նի ռաունտ յաղ­թած քիւր­տե­րուն:

Այս բո­լոր ժո­ղով­նե­րը, ըլ­լան ա­նոնք մար­դա­սի­րա­կան կամ բա­նակ­ցա­յին, ներ­կայ հանգ­րուա­նին նոր ճա­նա­պարհ­ներ բա­նա­լու հե­ռան­կար­ներ չու­նին: Սիւն­նի­նե­րուն հա­մար Ժը­նե­ւի ժո­ղո­վը ան­բաղ­ձա­լի կը հա­մա­րուէր, ու այդ պատ­ճա­ռով էր նաեւ, որ այդ ժո­ղո­վը չս­­տա­ցաւ պէտք ե­ղած նե­ցու­կը ու տա­պա­լե­ցաւ:

Բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը ա­մե­նէն ա­ւե­լի անհ­րա­ժեշտ են Սու­րիոյ մէջ փո­փո­խու­թիւն պա­հան­ջող կող­մե­րուն ու մաս­նա­ւո­րա­պէս Ռիա­տին հա­մար, որ մին­չեւ այս պա­հը հա­մալ­րող ծրա­գիր չու­նի:

Ներ­կայ հանգ­րուա­նին բո­լո­րը կը գի­տակ­ցին, որ սու­րիա­կան օ­րագ­րու­թեան մէջ ե­րե­ւե­լի եւ կտրուկ փո­փո­խու­թիւն­ներ տե­ղի կ­­՚ու­նեան: Այդ փո­փո­խու­թիւն­նե­րուն դի­մաց մաս­նա­ւո­րա­պէս սիւն­նի ընդ­դի­մա­դիր­նե­րը եւ զա­նոնք հո­վա­նա­ւո­րող ու­ժե­րը պէտք է հասկնան, թէ յե­տայ­սու հին պա­հանջ­նե­րով ճամ­բայ իյ­նա­լը տեղ մը պի­տի չհասց­նէ:

Կայ նաեւ ատ­կէ շատ ա­ւե­լի վատ բե­մագ­րու­թիւ­նը եւ այդ մէ­կը կա­պուած է Սու­րիոյ ընդ­դի­մու­թեան կրե­լիք շատ ա­նակն­կալ եւ տրա­մա­թիք ան­կում­նե­րուն հետ:

Այս հանգ­րուա­նին այն կող­մը, որ գետ­նի վրայ տե­ղի ու­նե­ցող ա­րագ փո­փո­խու­թիւն­նե­րը հա­շուի չառ­նէ, վա­ղուան օ­րը կրնայ իր ե­րե­ւա­կա­յա­ծէն շատ ա­ւե­լի մեծ գին վճա­րել բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն լիար­ժէք սե­ղա­նին առ­ջեւ:

Ու­րեմն ներ­կայ հանգ­րուա­նը սպա­սում­նե­րու հանգ­րուան մըն է: Փո­փո­խու­թիւն­ներ կրնան գրան­ցուիլ. ա­ռա­ջին առ­թիւ՝ երբ բա­նակ­ցա­կա­յին գոր­ծըն­թա­ցին դէմ ե­ղող Ռիա­տի ընդ­դի­մա­դիր թե­ւե­րը զի­ջին սե­ղա­ն նս­տիլ, եւ երկ­րորդ՝ երբ Սու­րիոյ բա­նա­կը, միշտ ա­պաւ­ի­նե­լով ռու­սա­կան օ­դա­յին կրա­կէ օ­ղա­կին, զի­նուո­րա­կան մեծ նուա­ճում­ներ կա­տա­րէ եւ նոր կար­գա­վի­ճակ (սթա­թիւ­քօ) մը ստեղ­ծէ:

Այդ կար­գա­վի­ճա­կը Սու­րիոյ տագ­նա­պին քա­ղա­քա­կան լու­ծում­նե­րու նոր հանգ­րուա­նը պի­տի բա­նայ:

Այս բո­լո­րը կրնան յա­ռաջ մղուիլ հո­վա­նա­ւո­րու­թեամբ այն կող­մին, որ շրջա­նին մէջ իր կամ­քը պար­տադ­րե­լու բո­լոր հիմ­նա­կան բա­նա­լի­նե­րը ու­նի եւ այդ կող­մը գե­րա­զան­ցօ­րէն՝ Մոս­կուան է:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան