ԿԱՂԱՆԴԻ ԳՐՈՒԹՒՆՆԵՐ. ԽՈՀՈՒՆ ԵՒ ՄՏԱԾԿՈՏ

Կաղանդի նիւթը եւ Կաղանդ պապայի կերպարը տեղ գտած են հայ գրողներէն ոմանց գրութիւններուն մէջ: Այսօր ժպիտներ պարգեւող եւ առատաձեռն Կաղանդ պապաները անցեալին միշտ չէ, որ անհոգութիւն եւ երջանկութիւն բերած են: Դժուար մանկութեան տխուր վերյուշերը արեւմտահայ գրողներու Կաղանդի նիւթով գրութիւններուն մէջ լաւագոյն կերպով արտացոլուած են, ուր կը տեսնենք նաեւ հոգեկան ցաւալի փլուզումներ, կեանքի տխուր դիպուածներ: Յակոբ Օշականի Կաղանդի գրութիւններուն մէջ այս ամէն ապրումներուն զուգահեռ կայ նաեւ բնութեան գեղեցկութիւններու տպաւորիչ պատկերներ: Օշական այլաբանական իմաստ դրած է «Կաղանդ պապան» պատմուածքին մէջ, իսկ «Կաղանդը» գրութիւնը Օշականի պզտիկ պատմուածքի լաւագոյն գործերէն է, ուր ճշգրիտ կերպով արտացոլուած է հայ գիւղի կեանքը, որ մեր գրականութեան մէջ անսպառ նիւթ եղած է:

ԿԱՂԱՆԴ ՊԱՊԱՆ

Հո՛վ։ Բայց՝ ո՛չ խելօք, որ ճիւղերուն հետ կը սիրէ գզուիլ, ու վախ տալ քիչ մը գետնի ծաղիկներուն։ Հո՜վ, պոռացող, որ ճամբադ կը տարտղնէ ոտքերուդ ներքեւ ու տանիքի եզրէն ալիւր կը մաղէ։

Ու ձի՛ւն։ Ամէն դի, հաստ ու մաս-մաքուր, գոցելով տուներուն փառքն ու նոյն ատեն անոնց գորշութիւնը, ու լեռներուն՝ մութ ու կանանչ վախը։ Որ պզտիկ նոճիները քօղով հարս կ՚ընէ, ու եղեւնիներու մանրիկ ոստերուն՝ սեղան կը բանայ։

Ու ցո՛ւրտ։ Ճերմկցած ու փոշի դարձած ցուրտը աղքատին։

Շրթունքս դրած մամայիս ծոծրակին, մենք կ՚անցնինք արագ։ Գոցուած է ճամբան, որ մեր հիւղակէն մեծ շէնքը կ՚երթայ։

Մեր ետեւէն հովը, հազար կտորով։ Ու ալանկին մէջ ան կը խենթանայ ու մեզ կը ծեծէ։ Ու ցաւէս, հակառակ դողիս, ակռաս սեղմելով՝ կը ճզմեմ փաթիլները, որոնք թեւ կը դնեն մազերուս, քիթիս կամուրջին։

Ու ցուրտ։ Ականջէդ, աչքէդ ու բաց թեւերէդ ներսդ արշաւող հազար ասեղով մեղո՛ւ։ Ու կը մտմտամ լերան նեղ ճամբուն, ուրկէ, այս գիշեր, պիտի գայ, կ՚ըսեն, Կաղանդ պապո՛ւկը, ա՛ն՝ որ կօշիկ ու շաքար կը բերէ պզտիկ մանչերուն, ու աղջիկներուն՝ աղուոր պուպրիկներ։ Ու կը մտմտամ, իմ ալ պապայիս, որ շատոնց գնաց ու պիտի դառնայ, այս գիշեր մեզի, Կաղանդին հետ նոյն ճամբաներէն։

Ու հո՜վ։ Ու ձի՜ւն։ Ու ցո՛ւրտ։ Ու մտքիս առջեւ երկու պապաները երբ լեռնէն կ՚իջնեն։

***

Տաքո՜ւկ։ Հոտով ու լոյսով լուացուած պահ։

Տուի իմ կարմիր ու ջուրոտ թաթիկներս մեծ վառարանին։ Մատիկ կը նետեմ՝ առանց վախենալու, փայլուն ակօսներուն, որոնք, ամէն ուղղութեամբ, կը հերկեն անոր դուրսի պատերը: Ի՜նչ խելօք կրակ։

Ճակտին՝ սեղանը, մեծ իր ծառովը։ Ամաններ, խոշոր ու պզտիկ, բոլորն ալ լեցուն։ Կը տաքնամ ու աչքիս տակէն, ատեն կը գտնեմ չափելու անոնց ձեւերը, -կլորը, Սիմոնին քարէ տախտակին պէս անկիւնաւորը, տանձի վիզին պէս դէպի վեր նեղցողները, որոնց բերանէն ծաղի՛կ, ծաղի՜կ, ամէն գոյներով։

Աթոռին վրայ` Սիրենան։ Տունին աղջի՛կը, որ աչք կը նետէ ատոնց ամէնքին, ու, կը դառնայ ետ, ժպտուն ու բարի՝ դեղին ու կարմիր իմ ալ երեսին։

Ու եկողներ, էրիկ-կնիկով կամ երիտասարդ։

Ու զա՛րկը սրտիս, ամէն անգամ, որ զանգակին ժանգոտ ձայնը կը դողայ դուրսէն։

Դարձեալ եկողներ, տղայ կամ աղջիկ, ծերուկ կամ պառաւ։

Ու մտքիս առջեւ երկու ճամբորդները՝ որոնք կ՚ուշանան։

***

-Ո՞ւր են հիմա։

Չի պատասխաներ։ Մեր շուրջը ամէնքը կը խօսին, առանց կենալու։ Այնքան շատ է մարդերուն ըսելիքը։ Ու ականջ կու տամ, -շուկան ու ձիւնը, մետաքսն ու խոզակը, անուշներն ու գինին, ու հիւանդներն ու մեռնողները, ու դեռ ի՜նչ գիտնամ։ Ու կը զայրանամ, -ո՛չ մէկը, որ մտահոգուի ձիւնին մնացած խեղճ պապաներով։

-Ինչո՞ւ կ՚ուշանան։

Դուք գիտէք, որ անիկա աղջիկն է մեծ էֆէնտիին, անո՛ր՝ որուն համար ամէն առաւօտ փայթոն կը լծուի, խոշոր ախոռէն։ Բայց դուք գիտէ՞ք, որ անիկա ճերմակ է, շատ ճերմակ, ամէն առաւօտ, երբ սենեակէն, պատուհանի սեւ խորքին վրայ կը բացուի այդպէս։ Ու դուք չէք գիտեր, թէ անիկա կու գայ մեզի, մինչեւ հիւղակը, իրենց պարտէզին հեռու մէկ անկիւնը ու ինծի կը բերէ շաքար ու գուլպայ ու կ՚ըսէ ինծի անուշիկ բաներ։

Մե՞նք:

-Բայց բանուոր ենք մենք։ Մամաս կ՚աշխատի ամէն, ամէն օր, գիշերը կէսէն մինչեւ մութերուն, մանարանին մէջ մետաքս քաշելով։ Միքայէլը, որ շուկայ կ՚երթայ՝ երկաթ ծեծելու։ Սիմոնը, որ ցուրտէն լալով, շրթները խածած՝ կը դառնայ դուրսէն, հեռու դպրոցէն։ Հօրքուրս, որ աչքերը կապ, անկիւնը կը պահէ ու կու լայ նորէն։ Ու հայրս, որ դաշտերը կ՚երթար, բահով-բրիչով ու չկայ հիմա։ Ան գնաց, ձիւներուն սկիզբը, սեւ սնտուկի մէջ ու պիտի գայ, պիտի գայ կ՚ըսեն, մամաս, Սիրենան, Կաղանդ գիշերով։

Ու կը մտմտամ։

-Ինչո՞ւ կ՚ուշանայ։

***

Վառարանին տակ նստեր եմ մինակ։ Սիրենան կը խօսի ու բան կը պատմէ սեղանին շուրջը հաւաքուողներուն։

Ներսի կրակը կը մեծնայ քիչ-քիչ ու ոսկի կ՚ըլլայ, որ չ՚այրեր դէմքն ու… ձիւն կը դառնայ։

…Ու ճերմա՜կ, ճերմակ։ Ամէն կողմ ծառեր, մեծ փունջերու պէս, խելօք կը սպասեն։ Ու ձեւե՜ր, ձեւե՜ր, ձիւնէն քիչ մը վեր, երկար ու քիչ լայն, որոնք կը ճմռկին երեսը դաշտին։ Ու ձեւեր, ոտքի կամ ծռած, ձիւնէն կուրցած, երկաթէ ձողերու կլոր ցանցէն ներս։

Ինչպէ՜ս մինակ եմ։ Ու հով ալ չկայ։ Ու երկինք չկայ։ Ոչ տուն, ոչ ալ մարդ։

Մէկէն ձիւնը կը ծալուի ու… սեւ սնտուկը։ Ա՜խ, ի՛նչ կը դողամ։ Որքան եմ մինակ։

Ու կը բացուի ան, առանց որ դպիմ։

Հայրս է։ Ամէն օրուան պէս մեղմ իր ժպիտով։ Կը բռնէ ձեռքէս։

Կը քալենք հանդարտ, ճիշդ այնպէս՝ ինչպէս կ՚ընէինք, ժամանակ առաջ, երբ մանարանէն դուրս խանութ կ՚երթայինք պանիր առնելու։

Պաղ է իր ձեռքը։ Աս ձիւնի՜ն. Ինչո՞ւ չի խօսիր։ Ու մենք կը քալենք։

Շշուկ ու սարսուռ։ Մսկոտ է պապաս։

-Պապա, մաման չուխայ կարեց քեզի։

Ինչո՞ւ կը յիշեմ, ամիսներ առաջ կարուած այս չուխան։

Կը նայի ինծի, մեծ ու ծայր չունեցող նոր իր նայուածքով։ Բայց ձիւն, ձիւն, անոր բերանին։

-Պապա, ինչո՞ւ ուշացար։

-Կը նայի ինծի, աչքերը փակուած, ճակտէն ու յօնքէն։ Ծառեր, ծառեր ձիւներով շինուած, ու օդին դիզուած իրարու ետեւէն։

-Պապա, ինչո՞ւ մինակ ես։ Ո՞ւր է Կաղանդը։

Կը նայի ինծի, աչքերը բացած, պատանի երեսով։ Ու լուռ է չորս դին։ Ու ձիւնը ամուր։

Ինչո՞ւ չի խօսիր։ Քէ՞ն է ինծի հետ:

Ու կը քալենք մենք։

Շշուկ ու սարսուռ, իմ ակռաներէն, իր ակռաներէն։

Ու կը պատմեմ իրեն բեռնով ածուխէն։ Սիրենան բերաւ առջի առաւօտ։ Ու կը դառնամ փնտռելու անոր ուսէն վեր աչքերը, որ եկած են հիմա։ Ու կը պատմեմ անոր մեր լաւ սեղանէն, առանց մեծ ծառի, բայց՝ ոսպով-սիսեռով։ Ու լուբիա։ Ու ձիթապտուղ։ Ընկուզ ու չամիչ:

-Ո՞վ բերաւ ատոնք։

Որո՞ւնն էր ձայնը։ Ինչո՞ւ այդքան չոր ու ինչո՞ւ սառած։

Ու կը նայինք իրարու։

Ա՜խ, հայրս է նորէն, հին օրերուն պէս, երբ բահին ծայրէն հացին ու ոսպին թաշկինակը կախ՝ կը կենար յոգնած, մեր հող հիւղակին առջեւ ու զիս կը կանչէր…

Ու ալ կը խօսինք։

Անիկա գիտէ, թէ Կաղանդ է օրը։

Թէ՝ ես, ձիւնին տակէն շալակով գացած եմ Սիրենենց տունը, թէ՛ մեծ սեղան մը կայ հոն, մեծ պնակներով։ Թէ՛ իրեն կը սպասեն։

-Ո՞վ։

Կը կենամ յանկարծ։ Ու տաք-տաք՝

-Ես, Հօրքուրը, Միքէն, Սիմոնը, մաման… ու Սիրենը…

Կը նայի ինծի, կարծես կը ժպտի։ Ի՜նչ անուշ է ան, այդպէս նոր հագուած, վերէն վար ճերմակ, երեսը հանդարտ, առանց գիծերու ու առանց հազի…

Ահա մանարանը։ Ձիւնին մէջ կեցած խոշոր ու խոշոր։ Ու ահա անոնց տունը, որուն պատուհաններուն ոսկեջուր են թափեր, ինչպէս կ՚ըլլար ատիկա իր մէկ հեքիաթին մէջ։ Ու ձայնը անոնց, ուրախ ու լեցուն։

Դուռը։ Անոր աջին՝ մեծ քարը։ Ու վրան՝ կոկոզիկ մամաս։ Սեւ, սեփ-սեւ, մազերը երեսին։ Ու լացը կամաց, ձիւնին պէս անձայն, անոր պէս երկար։

-Մամա՛։

… Աչքերս կը բանամ։ Տաքուկ, տաքուկ է վառարանը։ Ու բոցը կը լսէ նորէն ներքին պատերը։ Սեղանի ծառէն մոմեր կը վառին։ Ու ծերունի մը, տոպրակը ուսին, կուրծքին լայն մօրուք, կեցած է գլխուս։

Անոր մէկ ձեռքը կը դողայ իր գաւազանին։ Միւսէն կօշիկներ կ՚օրուին։

Ու կու տայ ինծի։

-Ո՞վ ես դուն։

-Կաղանդ պապան։

Կը տաքնամ մէկէն։

-Ո՞ւր է Հայրիկը։

Ու կը կանչեմ, լացով ու բարակ

-Պապա՛։

Չկայ։ Կը նայիմ նեղուած սանդուխի դուռին ու կ՚ելլեմ ոտքի։

Չկայ։ Ծերունին կը ձգէ գաւազանը ու ձեռքը կը դնէ ուսիս։ Միւսին գուլպայ կայ հիմա ու կ՚երկնցնէ։

-Պապա՜։

Տոպրակը վարն է ա՛լ։ Ու ժամացոյց, ու զինուոր, ու ձի, ու կառքեր…

-Առ։

-Պապա՜։

Գրեթէ կը գրկէ զիս։ Ի՜նչ ճերմակ ձեռքեր։ Ի՜նչ ալ կակուղ։ Ինծի կու գայ, թէ կը ճանչնամ այդ միսերը։ Բայց մէկէն.

-Պապա՜, պապա՜։

Խեղդուած ու լեղի այս լացը, որ վարէն կու գայ արիւնի պէս դուրս ու գլխուս կը ժողվէ մեծերն ու պզտիկները։ Անոնք չեն խօսիր։ Չի խօսիր նորէն Կաղանդ պապան։

Անդիէն, սանդուխին գլուխէն մամաս, մեծ, լայն իր լացովը։

-Ա՜յ իմ որբուկս։ Ու կը նետուի ներս։

Բայց Կաղանդ պապան ինկած է կուշտիս։ Չկայ անոր սուր քիւլահը ու թափեր է մօրուքը։ Ու կու լայ, կու լայ, ինձմէ աւելի։

-Սիրենան…

Սիրտս կը ծակեն։ Անոնք չեն գիտեր, թէ վարն է պապաս, մեծ դուռին առջեւ։

Դէմէս կիներ բռնած են մամաս, բայց չեն կեցուցած մեծ ու որբ լացը։

Ու վախցած, ու յուզուած, ու դառնալով դէպի ետ, դէպի երազը, բայց աւելի կամաց։

-Պապա՜, պապա՜։

-Որբին արցունքը։ Ո՛վ մտիկ ըրաւ։

Բայց Կաղանդ պապան կ՚առնէ զիս գիրկը։ Ու կը ծածկէ կուրծքին իմ աչքերը։ Ու մատները կը դնէ բերնիս, մոռցնող շաքարի մը պէս։

Տաքուկ է գիրկը։ Ու ա՛լ չեմ խօսիլ։ Պապաս, վարը, սրտիս մէջ, կը մնայ անձայն։ Ու չի բարձրանար։

Մամաս կը տանին ու զիս կը յանձնեն ճերմակ Սիրենին… Ու ալ չեկաւ անիկա, շատ կանուխ գացող խեղճ իմ հայրիկը։

ԿԱՂԱՆԴԸ

Ու կու գար անիկա։

Ճամբա՞ն։

-Բայց ո՞վ չէր գիտեր։ Ձիւներուն տակէն ատանկ արթնցող ու դէպի գեղը շտկող ծերուկը երկու հատ չունէր։ Լերան ճամբայէ՞ն, որ ատ օրերուն ինքնիրմէն կ՚ելլէր ու ճերմակ, մեծ բան մը կը դառնար։

Մարդուկը հագած կ՚ըլլար կարմիր պատմուճան, վրան ոսկիով, մէջն ալ արծաթով ու գլխին ունէր սուր կոնով գդակը, ա՛ն՝ որուն ծայրին ներկուած հաւկիթ մը կ՚օրօրուէր աղաւնիի։

Մօրո՞ւքը։

-Ճիշդ ճինի մօրուք, որ հասակ կ՚առնէր երբեմն, եօթը բարտիի չափ։ Ու կը պզտիկնար մանկան մը ափին պէս։

Անոր պէտք ունէր դանդաղ ծերունին, ճամբան աւլելու, ճամբան բանալու համար։ Ճերմակ այդ ճամբան, ուր ձիւնը կ՚իյնար եօթը եղեւին թաղելու աստիճան։

Բերածնե՜րը։

-Քիչ բան: Մեր տունը դուրս կը մնար անոր հետեւած գիծէն, խեղճ ու մենաւոր մեր տունը։ Ու ես սորված էի, այդքան կանուխէն, թէ աշխարհի բոլոր մարդերուն նման Կաղանդ պապան ալ երես չէր տար մեզիպէսներուն։

Ես պզտիկ էի, քիչ մը շատ պզտիկ, ապրելով մինակ հօրքուրիս հետ, մեր հին տունին մէջ։ Բայց օրեր առաջ, մենք լուր ունէինք ծերուկին վրայ։ Ս. Յակոբին անիկա կը սկսէր արդէն սանտրել մօրուքը ու թօթուել կամաց-կամաց։ Ու կը պատրաստէր՝ տարի մը լման պառկած, քալելը մոռցած իր ոտքերը։

Ու կը սպասէի։ Խաբուա՞ծ։

-Անշուշտ։ Անիկա նոյն մարդն է միշտ, նոյն մսկոտ ծերուկը, որ չ՚ախորժիր նիհար կրակէն ու կ՚երթայ չուխան հանելու, գօտին պարպելու տաքուկ, աղուոր տուներուն։

Բայց քանի մը գունտ հաց։ Կէս սափոր իւղ։ Ու եօթը պնակ կերակուր։ Ասոնք կը բերէր-հօրքուրս կ՚ըսէ, ես չէի տեսած։ Ու քիչ բան չէր ասիկա մեզի համար։ Ուրիշ օրերու սեղան չէր դրուեր մեր տունը։

Ասկից զատ, ան կը քակէր բերանները մեր զոյգ գուբերուն, որոնց տակը սեւ ռուբը կը փայլէր սեւ հայելիի պէս։ Ու կը փրցնէր կնիքը սակառներէն, որոնց մէջ չորեղէնները թոռմած, խաւ կապած կ՚ըլլային։

Ուրի՞շ։

Երբեմն, անիկա կը բերէր մամաս ու աղբարներս հեռու քաղաքէն։ Կամ՝ տաքուկ չուխայ մը։ Կամ այնքան սպասուած զոյգը կօշիկներուն, որոնք պագնելէն չէի կշտանար։

Պզտիկ օրերուս աղուո՜ր Կաղանդը։

***

Կու գար անիկա, լերան ճամբայէն։ Բայց մի շփոթէք։ Անիկա տարբեր էր մեր գեղի ճամբայէն։

Ա՛լ տղայ էի։ Բայց միշտ կ՚ուզէի, որ գար անիկա նոյն պատմուճանով։ Մօրուքը աւլէր նորէն ձիւները, ճերմակ-ճերմակ ճամբաներէն։ Ու ատանկ ալ էր։

Բայց հոս, քաղաքին մէջ, անոր կռնակին միշտ ալ կու տային կաշի տոպրակը, ծանր, շատ ծանր։ Ո՜վ գիտէ ինչպէս կը տքար։ Ես չէի լսած, աղջիկները կ՚ըսէին։ Ու անիկա թափած կ՚ըլլար նորէն իր բարիքները, զինուորները, կառքերը, ձին, հրացանները, բուներն ու կատուները ու դեռ հազարով բաներ։

-Մեզի՞։

-Ոչ անշուշտ։ Կաղանդը նոյն մարդուկն է միշտ։ Անիկա համ կ՚առնէ խոշոր տուներէ, մա՛նաւանդ աղուոր աղջիկներէ։

Բայց ես կը ստիպէի մամաս, թեւէն բռնելով, փախչիլ մեր սառուցիկ հիւղակէն ու մուտք ունենալ աղային մեծ սրահը։ (Այդ տարիներուն մենք բանուոր էինք մեծ գործարանի մը մէջ)։ Աշխարհով մարդ կ՚ըլլար հոն։ Իմ ինչո՞ւն պէտք։ Ես միջոցը կը գտնէի երթալ կենալու ինծի տարեկից աղջկան մօտիկ, որ աւելի ճերմակ էր, քան նոյնիսկ Կաղանդին մօրուքը ու դուրսի ձիւնը։ Ու նայելով անոր հասակին, դեղին մազերուն, ես կծկուած, խեղճ, բայց առանց նախանձի՝ կը սպասէի Կաղանդին մուտքին։

… Ես տղայ էի, ա՛լ անցած տասնէն։ Ու չէի նախատեր Կաղանդը, որ ատանկ մուշտակներ, ատանկ մատնիներ, ատանկ մանեակներ կը սիրէր ճարել։ Անշուշտ ոչ ինծի։ Աղջիկ չէի ես։

Ու հաշտ աչքերով ես կ՚երկննայի ծերուկին պատկերին, երբ կը նստէր ատանկ եղեւինի կատարին ճիշդ ճինի մը պէս, ճինի մօրուքովը։ Ու ինծի չէր նայեր։ Ու տարօրինակ էր, որ իրաւունք կու տայի կախարդ ծերուկին։

-Երբ աղուոր աղջիկները կան, երբ հարուստ աղջիկները…

Այո։ Ատ օրերուն ալ Կաղանդը կու գար նոյն ճամբաներէն…

Ինծի բերա՞ծը։

-Բայց անուն չունի անիկա։ Անիկա ձեւն էր, երազն էր, այդպէս ոսկի հագուած ու աղջիկ դարձած։ Որուն սպասել կը սորվին տղաքը շատ կանուխէն, որ տեսիլքի մորենիին պէս կ՚այրի ու բոց կը թափէ, բայց անուշ, բայց պաղշտկող։

***

Ու անկէ յետոյ անիկա եկաւ շատ, շատ անգամներ։

Ո՞վ զբաղէր պիտի ալ անոր ճամբաներովը։ Ու պատանի չեղած՝ ես մոռցայ մօրուքին կախարդ աւելը, ոսկեջրուած ծերունին։

Ու չեմ կրնար յիշել հիմա այդ տարիներէն, ոչ իսկ մէկ հատը իր նուէրներուն։ Կաղանդը նոյն մարդուկն է միշտ։ Ու մեր տունը, գեղը թէ քաղաքը, դուրս պիտի մնար անոր ուղիէն։

Բայց դեռ կը յիշեմ. ատ օրերուն ինծի սորվեցուցին ուրիշ դրուագ մը ծերուկին պատմութենէն։

Աւանդութիւն մը, որ ընդհանուր չէ առաջինին չափ, կ՚ուզէ, որ Կաղանդ պապուկին ետեւէն ուրիշ ծերունի մըն ալ պտըտի։ Ասիկա տրտում ու կոտրած, առանց մօրուքի ու մինակ ոսկոր։ Ա՛ն՝ որ պիտի դնէ ատ տարուան համար, անտես կնիքը բոլոր սեմերուն, որոնցմէ մահը ներս պիտի անցնի։ Ու պիտի թափէ քիչ մը մոխիր ան դուռներուն առջեւ, ուրկէ Տառապանքը պիտի մտնէ…։

Ու տարօրինակ է, որ երբ տարիները ջնջեցին քիչ-քիչ առջի ծերուկին դիմագիծերը իմ մէջէս ու, ինչպէս հինցած գաճէ արձանի մը, առին վրայէն ինչ որ ունեցած էր ան աղուոր ու բարի, միւսը, երկրորդ ծերուկը տակաւ թանձրացաւ, ոսկորները մեծցուց ու ամէն Կաղանդի չմոռցաւ մեզ։

Իր բերածնե՞րը։

-Անհուն, անսփոփ պատրանք։

Իր բերածնե՞րը։

-Շատ շատերուն մէջէն՝ հիւանդ աղջնակ մը, իմ պատանութեանս հեռու օրերէն։

… Ու գիշերը լուռ՝

Որ կը փորուի հիմա մտքէս վար, ինչպէս հորի մը յատակը, որ լայննար մէկէն ու անակ մը դառնար, պզտիկ սենեակովը։

Պիտի չխօսիմ ձեզի դուրսի ձիւնէն, որ անհուն իր պատանքը մտնէ։ Աղջկան հօրմէն, որ բոլոր հայրերուն պէս այցի է գացած մեռել-տուներուն։

Բայց տեսէք զիս, ատանկ մենաւոր, ատանկ գիծէ դուրս տունի մը մէջ։ Ու օճախի սեմին, կաշի ոտքերը գոցեն սառելով՝ հիւանդ աղջիկը։ Հիւանդ, բարակով հիւանդ։ Նշանը՝ կոտրած։ Չէին սպասած նոյնիսկ մեռնելուն ու կարգած անոր նշանածը։ Բարակով հիւանդ աղջիկները հարսի քօղին տեղ պատանք կը ստանան ճակատագրէն։

Ճերմակ է աղջնակը, բայց առանց գոյնի։ Ու մուշտակ ունի, բայց ցուրտի մը դէմ, որ արդէն, բռնկած արիւնէն կը բխի ըսեր կու գայ։ Ու պիտի չկոտրի, մինչեւ որ չթափի հողին։ Ու անոր ալ վիզէն կախ է ոսկիով մանեակը, որ մահուան դեղին կնիքը կը դնէ անոր կուրծքին ու կը թրթռայ ամէն մէկ հազի։

Օճախի սեմին, կը հսկենք անոր, մայրիկը ու ես։ Անոր աչքերը ողջ են ու կ՚այրին ու անոր շունչը կը նմանի ակի մը եռքին, որ մօտ է ցամքելու…

Ատ պատկե՞րը՝ փլող երազին։

Անիկա մտաւ հոգեվարքին մէջ, հայրը դեռ չդարձած իր մեռել-տունին։

***

Կաղանդի գիշեր։

Ինչպէ՞ս եւ ինչո՞ւ քովէ քով կու գան սա զոյգ աղջիկները իմ ալ մտքիս մեռել-տունին մէջ։ Ու տարօրինակ է, որ այդ հեռուներէն անոնք այնքան նման ըլլան իրարու: Մէկը՝ իր թարմութեամբը, գեղեցկութեամբը, միւսը՝ իր փլատակովն ու հոգեվարքովը։

Դուն, Կաղանդի գիշեր, դուն կախարդ շղարշ, որ կը զգեստաւորես բոլոր ձեւերը, սկսողները՝ ինչպէս մարողները։

Ու տարօրինակ է, որ քու պատանքիդ տակ իյնան մեծնալու., աղուորնալու համար՝ միամօր պուպրիկները ու դատապարտուած նշանածները։ Ու սիրուածները՝ ինչպէս մեռելները հագնին քու մեծ գիրքէդ էջ մը, գիշերուան մը սեւ կերպասը, որ զանոնք հարս տանէր յաւիտեանի մը համար։

Կաղանդի գիշեր։

-Ժանգոտած դռնակ դուն ինծի համար։

Քեզմէ կը բերուին

-Երբեմն մայրեր, երբեմն աղջիկներ, երբեմն կօշիկ, երբեմն մեռել…

Ուրի՞շ։

Բայց լաւ է լռել։

Լաւ է մա՛նաւանդ վախնալ հարցումէն։

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ