ՏԱՆԸԼՏ ԹՐԱՄՓ ԳՈՐԾԻ՞ ԿԱՄ ԽՕՍՔԻ ՂԵԿԱՎԱՐ Է

Աֆ­ղա­նիս­տա­նի Ի­ՇԻՊ-ի ղե­կա­վար­նե­րէն Ա­պու Օ­մար Ալ Խո­րա­սա­նի իր գո­հու­նա­կու­թիւ­նը յայտ­նած է, որ Տա­նըլտ Թրամ­փ հա­սաւ Սպի­տակ տուն: Ար­մա­տա­կան ա­ռաջ­նոր­դը ը­սած է, որ այդ ընտ­րու­թեամբ ա­մե­րի­կա­ցիք «ի­րենց գե­րեզ­ման­նե­րը պի­տի փո­րեն եւ կը սպա­սենք, որ մեծ թի­ւով ճի­հա­տա­կան­ներ վերս­տին միա­նան մեր շար­քե­րու­ն»:

Այս խօս­քե­րը ա­ռիթ կը հան­դի­սա­նան, որ­պէս­զի Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու «նոր ղե­կա­վա­րու­թիւ­ն­»ը վե­րա­տե­սու­թեան են­թար­կէ իր ար­տա­քին ընդ­հա­նուր քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը:

Բայց խնդի­րը միայն այս կէտին վրայ չէ: Այ­սօր դրուած կա­րե­ւոր հար­ցադ­րու­մը հե­տե­ւեալն է, թէ ար­դեօք Թրամփ տէ­րը պի­տի ըլ­լա՞յ նա­խընտ­րա­կան շրջա­նի կա­տա­րած իր բուռն յայ­տա­րա­րու­թիւ­նե­րուն եւ իս­լա­մա­մէտ­նե­րուն մօ­տե­նալ հաս­կա­ցո­ղու­թեան:

Աշ­խար­հի բնակ­չու­թեան 23 առ հա­րիւ­րը իս­լամ­ներ են: Մէկ պի­լիո­նէ ա­ւե­լի իս­լամ­նե­րը սոսկ բնակ­չու­թիւն չեն, այլ ա­նոնք ու­նին քա­ղա­քա­կան ազ­դակ դառ­նա­լու բո­լոր յե­նա­րան­նե­րը:

Ա­րեւ­մուտք-Ա­րե­ւելք բա­խում­նե­րու ընդ­հա­նուր ու­ղե­ծի­րին վրայ ալ ա­ռա­ջին ան­գա­մը չէ որ Ա­րեւ­մուտ­քի ու յատ­կա­պէս ԱՄՆ-ի որ­դեգ­րած սխալ մօ­տե­ցում­նե­րը ընդ­հա­նուր քաո­սա­յին վի­ճակ­ներ ստեղ­ծած են այդ շրջան­նե­րուն մէջ, ուր իս­լա­մը կա­րե­ւոր գոր­ծօն է:

Վեր­ջին ա­միս­նե­րուն շատ կը խօ­սուի Ի­րաք-Սու­րիա սահ­մա­նա­յին գօ­տիին մէջ սիւն­նի տէ­րու­թիւն մը ստեղ­ծե­լու մա­սին: Այս ա­ռա­ջա­րկին հե­ղի­նա­կը ա­մե­րի­կա­ցի դի­ւա­նա­գէտ Ճոն Պոլ­թընն է, ո­րուն այս տե­սու­թիւ­նը սկսած է գե­տին շա­հիլ: Սիւն­նիա­կան նոր տէ­րու­թիւն մը ստեղ­ծե­լու գա­ղա­փա­րը կը նպա­տա­կադ­րէ յա­գուրդ տալ այն սա­լա­ֆիստ շար­ժում­նե­րուն, ո­րոնց խոր­քե­րուն ու «խո­հա­նո­ց»­նե­րուն մէջ կազ­մուած են «Էլ Քա­ի­տէ»ն, որ ա­ւե­լի ուշ վե­րա­փո­խուե­ցաւ եւ դար­ձաւ Ի­ՇԻՊ: Բայց, թէ ինչ­քա­նով կրնայ նման  ա­ռա­ջարկ մը յա­ջո­ղիլ՝ ցարդ յստակ չէ: Յստակ է նաեւ, որ Թրամփ, ո­րուն վար­չա­կար­գի գլխա­ւոր «ար­ծի­ւ»­նե­րուն ա­նուն­նե­րը ցարդ յըս-տակ չեն, եր­կար շունչ մը պի­տի քա­շէ նախ­քան նման ճա­կա­տագ­րա­կան ա­ռա­ջարկ­նե­րու նե­ցուկ կանգ­նի­լը:

Գա­լով ա­րա­բա­կան կող­մին՝ յստա­կօ­րէն ե­րե­ւե­լի է, որ շրջա­նի սիւն­նի­նե­րը բա­ւա­կան «շո­քա­յի­ն» ի­րա­վի­ճակ մը ապ­րե­ցան, լսե­լէ ետք Թրամ­փի նա­խա­գահ ընտ­րուե­լու լու­րը: Օ­րի­նակ՝ սէուտ­ցի մի­լիա­ռա­տէր Շէյխ Ո­ւա­լիտ Պըն Թա­լալ, որ Թրամ­փի նա­խընտ­րա­կան ար­շաւ­նե­րու ա­տեն ե­ղած հա­կաիս­լա­մա­կան  խօս­քե­րուն հա­կազ­դե­լով մտա­դիր էր վեր­ջի­նիս դէմ դատ բա­նալ։ Բայց եւ այն­պէս, Թրամ­փի նա­խա­գահ ընտ­րուե­լու «ա­ւե­տի­ս­»ը առ­նե­լէ ետք «թուիթ»ով մը շնոր­հա­ւո­րած էր զայն եւ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան կոչ ը­րած:

Չմոռ­մանք, որ Թրամփ բա­ւա­կան խիստ գնա­հա­տա­կան­ներ ը­նե­լով խոս­տա­ցած էր ար­գելք դնել իս­լամ­նե­րու Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ մուտք գոր­ծե­լուն մա­սին, այդ­պէ­սով հրահ­րե­լով նա­խընտ­րա­կան ընդ­հա­նուր դրու­թիւ­նը եւ յա­գուրդ տա­լով իս­լամ­նե­րու դէմ լա­ր-ւած իր ընտ­րա­զան­գուած­նե­րուն:

Այ­սօր սա­կայն այդ հանգ­րուա­նը մեր ե­տին է: Թրամփ պի­տի շա­րու­նա­կէ՞ իր նա­խընտ­րա­կան մօ­տե­ցում­նե­րուն տէ­րը դառ­նա­լով «սրբա­զան պա­տե­րազ­մ» յայ­տա­րա­րել իս­լամ­նե­րուն դէմ, կամ բա­ւա­րա­րուիլ «հա­կաիս­լա­մ» ի­մա­ժով եւ իշ­խէ «խօս­քը ու­րիշ, գոր­ծը ու­րի­շ» սկզբուն­քով:

Ա­մե­րի­կեան քա­ղա­քա­գի­տա­կան ընդ­հա­նուր դրու­թեան ա­մե­նէն բնո­րոշ գի­ծը՝ փ­­րակ­մա­թիզմն է: Ու այդ մօ­տե­ցու­մին վրայ հիմ­նուե­լով Տա­նըլտ Թրամփ կրնայ «խա­ղա­ղեց­նե­լ» մտա­հոգ հա­յեացք­նե­րով իր քայ­լե­րուն ու­շա­դրու­թեամբ հե­տե­ւող սէուտ­ցի­նե­րը:

Ա­մե­րի­կեան «նոր կե­ցուած­ք­»ին յստա-­կե­ցու­մը, բնա­կա­նա­բար, ժա­մա­նա­կի կը կա­րօ­տի, սա­կայն յստակ է նաեւ, որ այդ «կայս­րու­թեա­ն» ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան ընդ­հա­նուր կէ­տե­րը չեն կրնար մէկ ան­ձի ո­րո­շում­նե­րուն կամ տե­սա­կէտ­նե­րուն մե­նաշ­նոր­հը դառ­նալ:

Բա­ցի այդ, յստակ է նաեւ, որ անվս­տա­հու­թեան մեծ վիհ մը կայ մէկ կող­մէ Ռիա­տի ղե­կա­վա­րու­թեան եւ միւս կող­մէ ա­մե­րի­կեան գե­րա­տես­չու­թեան մի­ջեւ:

Այդ մէ­կը ան­շուշտ պայ­մա­նա­ւո­րուած է Ի­րա­նի հետ կնքուած կո­րի­զա­յին հա­մա­ձայ­նագ­րով, որ ան­կիւ­նա­դար­ձա­յին «հա­րուա­ծ» մը հաս­ցուց եր­կար տա­րի­ներ «սի­րա­բա­նու­թեա­ն» հանգ­րուա­նը բո­լո­րած Ռիատ-Ո­ւա­շինկ­թըն յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն:

Այլ պա­տու­հան մը բա­նա­լով պէտք է կա­րե­ւո­րել Մոս­կուա­յի օ­ր ըս­տ օ­րէ ա­ճող դե­րը Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ: Այդ դե­րը քա­նի մը օ­րե­րու հա­մար չէ, այլ ար­դիւնք է բա­ւա­կան եր­կար խմո­րում­նե­րու: Մոս­կուա­յի դե­րին մա­սին կա­րե­ւոր շեշ­տադ­րում­ներ կա­տա­րած է Ա­մե­րի­կեան CIA-ի տնօ­րէն 75-ա­մեայ Ճէյմս Քլա­փըր: Քլա­փըր, որ օ­րեր ա­ռաջ հրա­ժա­րա­կան կու տար գոնկ­րէ­սա­կան­նե­րու են­թա­յանձ­նա­խում­բի ան­դամ­նե­րուն հետ հարց ու փորձ ու­նե­նա­լու ըն­թաց­քին՝ յայտ­նած է, թէ «ռու­սե­րը նպա­տակ ու­նին Սու­րիոյ մէջ ի­րենց ոտ­քե­րը ա­ւե­լի ամ­րաց­նել եւ ազ­դե­ցու­թեան կա­րե­ւոր գօ­տի­ներ ստեղ­ծել նաեւ Թար­թու­սէն դուրս»։ Ան մէկ խօս­քով կը զգուշաց­նէր Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու տա­կա­ւին նոր վար­չա­կազ­մը՝ նկա­տել տա­լով, որ «ե­թէ Թրամփ այ­սօր Մոս­կուա­յի հետ չհա­մա­ձայ­նի, ա­պա կա­ցու­թիւ­նը վա­ղը ա­ւե­լի վատ պի­տի դառ­նա­յ»:

Այս ծի­րին մէջ պէտք է լաւ ըն­թեր­ցել հա­մաա­րա­բա­կան կե­ցուած­քը Մոս­կուա­յի եւ մաս­նա­ւո­րա­բար Ռու­սաս­տա­նի Նա­խա­գահ Վլա­տի­միր Փու­թի­նի կա­տա­րած քայ­լե­րուն վե­րա­բե­րեալ:

Սիւն­նի­նե­րը հա­կա­ռակ ի­րենց հո­վա­նա­ւո­րու­թեան տակ ե­ղող զի­նեալ խմբա-­ւո­րում­նե­րու (յատ­կա­պէս Հա­լէպ եւ Հոմս) դե­րի նօս­րա­ցու­մին ու մաս­նա­կի «պար­տու­թեա­ն», ա­ռա­ջուան յար­գան­քը չու­նին ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րու խօս­քին հան­դէպ: Ըն­թա­ցող զար­գա­ցում­նե­րը նոյն­պէս ցոյց տուին, որ մինչ ԱՄՆ կը գո­հա­նայ «սուր յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­ր» ը­նե­լով, ան­դին ռու­սա­կան բա­նա­կը ա­մէն գնով կը շա­րու­նա­կէ հա­րուա­ծել ար­մա­տա­կան խմբա­ւո­րում­նե­րու կեդ­րո­նա­տե­ղի­նե­րը: Նոյ­նը պէտք է ը­սել Ի­ՇԻՊ-ի մա­սին: Ու հա­կա­ռակ ԱՄՆ-ի այդ խմբա­ւոր­ման դէմ կազ­մած մի­ջազ­գա­յին դա­շին­քին, անց­նող մէկ տա­րուան ըն­թաց­քին ար­դէն պարզ դար­ձաւ, որ այդ դա­շին­քը ու­նի քա­րոզ­չա­կան բնոյթ քան՝ գործ­նա­կան եւ լուրջ մօ­տե­ցում:

Ինչ որ ռու­սա­կան բա­նա­կը կա­տա­րեց Սու­րիա­յէ ներս մէկ տա­րուան ըն­թաց­քին, բա­ցո­րոշ է, որ դաշ­նա­կից­նե­րը չը­րին եր­կու­քու­կէս տա­րուան մէջ:

Չը­րին, հա­ւա­նա­բար այն պատ­ճա­ռով, որ կա­րե­ւոր էր տար­բեր հան­գա­մանք­նե­րով Ի­ՇԻՊ-ի ներ­կա­յու­թեան շա­րու­նա­կուի­լը։ Կա­րե­ւոր էր կռիւ մղե­լու հա­մար Պե­շար Է­սա­տի, ի­րա­նեան խմբա­ւո­րում­նե­րուն եւ լի­բա­նա­նեան «Հիզ­պուլ­լա­հ»ին դէմ: Չը­րին, ո­րով­հե­տեւ են­թադ­րե­ցին, որ ար­մա­տա­կան զի­նեալ­ներն ու յատ­կա­պէս Ի­ՇԻՊ-ը պի­տի կա­րո­ղա­նան դառ­նայ «խա­ղի հիմ­նա­կան տէ­ր» ու այդ­պէ­սով «ղե­կա­վա­րե­լ» Սու­րիոյ մէջ ծա­ւա­լած պայ­քա­րը:

Բայց այդ­պէս չե­ղաւ:

Ի­ՇԻՊ դար­ձաւ հրէշ եւ ա­նոր թե­ւե­րը եր­կա­րե­ցան մին­չեւ Փա­րիզ ու Պրիւք­սել, ա­նոնց կա­տա­րած ա­հա­բեկ­չա­կան գրոհ­նե­րը ստեղ­ծե­ցին հա­կաիս­լա­մա­կան այն­պի­սի մթնո­լորտ, որ ցայ­սօր ալ «պահուած ու­ժա­նա­կ­»ի թե­լադ­րա­կա­նու­թիւն ու­նի: Այ­սինքն եւ­րո­պա­կան ա­փե­րուն վրայ Ի­ՇԻՊ-ի կա­տա­րած յար­ձա­կում­նե­րը դար­ձան հիմք իս­լամ-քրիս­տո­նեայ ներ­քին եւ լուռ ա­տե­լու­թեան մը, որ ո­րե­ւէ պա­հու Եւ­րո­պան «բաց հա­կա­մար­տու­թեա­ն» թա­տե­րա­բե­մը դառ­նա­լու հա­ւա­նա­կա­նու­թիւ­նը կը բարձ­րաց­նէ:

Այս բո­լո­րէն ան­դին անց­նե­լով՝ Թրամփ իր աչ­քին առ­ջեւ կրնայ ու­նե­նալ Ռու­սաս­տա­նի իս­լա­մա­մէտ­նե­րուն դէմ տա­րած յաղ­թա­նա­կը, մաս­նա­ւո­րա­պէս Սու­րիոյ մէջ։ Այդ մէ­կը կրնայ ա­պա­հո­վա­բար դառ­նալ ա­մե­րի­կա­ցի նա­խա­գա­հին Մոս­կուա­յի ու մաս­նա­ւո­րա­բար Նա­խա­գահ Փու­թի­նին հետ ամ­բող­ջա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան մը եր­թա­լու գլխա­ւոր հիմ­նա­քա­րը:

Հա­կա­ռակ վար­կա­ծով մը՝ Սպի­տակ տան իս­լամ­նե­րուն ու ար­մա­տա­կան­նե­րուն դէմ ա­ռան­ձինն կռուե­լու ո­րո­շու­մը կրնայ ոչ միայն նոր պա­տե­րազմ­նե­րու դու­ռ բա­նալ, այլ ուղ­ղա­կի վտան­գի մատ­նել ա­ռանց ա­նոր ալ յոգ­նա­ծու­թեան նշան­ներ ցոյց տուող Ա­մե­րի­կան:

Այս ջրբա­ժա­նին առ­ջեւ կանգ­նած է ԱՄՆ-ի նոր նա­խա­գա­հը ու ե­րե­ւե­լի է նաեւ, որ երկ­րի ընդ­հա­նուր ի­րա­վի­ճա­կը այ­սօր նման է 2001-ի վի­ճա­կին: Այդ օ­րե­րուն էր, որ Ճորճ Պուշ իս­լա­մու­թեան դէմ յստակ եւ բա­ցա­յայտ ա­տե­լու­թեան կո­չե­րով հան­դէս ե­կաւ ու հաս­աւ նա­խա­գա­հա­կան ա­թոռ, նոյն տա­րուան Յու­նուա­րին, իսկ Սեպ­տեմ­բե­րի 9-11 թուա­կան­նե­րուն տե­ղի ու­նե­ցաւ ԱՄՆ-ի ար­դի պատ­մու­թեան ա­մե­նէն զար­հու­րե­լի հա­մա­րուող ա­հա­բեկ­չու­թիւ­նը:

Իսկ ա­յսօր հար­ցադ­րու­մը այն է, որ ար­դեօք Թրամփ նոր պա­տե­րազմ­նե­րու պի­տի եր­թա՞յ, այդ­պէ­սով վտան­գե­լով ա­մե­նէն «ա­պա­հո­վուա­ծ» հա­մա­րուող ԱՄՆ-ի ո­րոշ­ման կեդ­րոն­նե­րը:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

 Ե­րե­ւան