ՈՒ­ՆԵ­ՑԱ­ԾԸ ԵՒ ՏՐՈ­ՒԱ­ԾԸ

Ի՞նչ է ձեր կար­ծի­քը, սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ։ Կա­րե­ւո­րը եւ կա­րե­ւո­րին ար­ժէք տուո­ղը՝ «ու­նե­ցած»ին քա­նա­կին վրա՞յ է, հա­պա՝ «տրուած»ին քա­նա­կին վրա՛յ։ Ա­ւե­լի պարզ ը­սենք. ո՞ր մէ­կը ար­ժէք կը ներ­կա­յաց­նէ՝ ո­րե­ւէ բան ու­նե­նա՞լ, թէ ու­նե­ցա­ծը տալ՝ բաժ­նել ու­րիշ­նե­րու հետ։ Եւ ե­թէ «բա­րիք» ը­սուա­ծը ու­րի­շին օգ­տա­կար ըլ­լալ կը նշա­նա­կէ, ա­պա ու­րեմն կա­րե­ւո­րը ո՛չ թէ ու­նե­նալ, այլ՝ տա՛լն է։ Եւ ճիշդ այս պատ­ճա­ռով է որ «տա­լը ա­ւե­լի եր­ջան­կա­բեր է, քան՝ առ­նե­լը, այ­սինքն՝ ու­նե­նա­լը»։ Եւ ե­թէ բա­րի­քը կը ծնի սէ­րէն, ու­րեմն սէրն ալ «տալ»ու մէջ է, զո­հո­ղու­թեան մէջ՝ ա­ռանց փո­խա­դարձ բան մը սպա­սե­լու, այ­սինքն՝ առ­նե­լու, ու­նե­նա­լու, տի­րա­նա­լու…։ Ու­րեմն «տա­լը միշտ եր­ջան­կա­բեր է» զո­հե­լը եւ զո­հուի­լը՝ ազ­նուու­թի՛ւն։

Դուք մի նա­յիք, որ մար­դիկ ընդ­հան­րա­պէս ժա­մա­նա­կավ­րէպ կը նկա­տեն այս­պի­սի գա­ղա­փար­ներ՝ շա­հու, նիւ­թա­պաշտ այս աշ­խար­հին վրայ։ Այս մա­սին ո­մանք կ՚ը­սեն, թէ ու­րի­շին հա­մար զո­հուիլ, զո­հո­ղու­թիւն ը­նել, ա­ռանց փո­խա­դարձ բան մը սպա­սե­լու, տալ՝ առ­նուազն «միամ­տու­թիւն» է՝ ե­թէ ո՛չ ան­խել­քու­թի՛ւն…։

Ար­դա­րեւ ամ­բողջ «ար­ժէք»նե­րու եւ ամ­բողջ բա­րիք­նե­րու իս­կա­կան ա­կը բնու­թիւնն է։ Մարդ, ինք ո­րե­ւէ ար­ժէք չի՛ կրնար հնա­րել, չի կրնար ստեղ­ծել. «ար­ժէք»ը իր ծա­ծուկ տե­ղին մէջ կը գտնէ եւ կը գոր­ծա­ծէ միա՛յն, եւ այդ­քան…։

Աշ­խար­հի վրայ՝ սկիզբէն մին­չեւ ար­դիա­կան ար­ժէք­նե­րը՝ ո­րոնք գոր­ծա­ծած ու օգ­տա­գոր­ծած է մարդ, եւ կը շա­րու­նա­կէ ու պի­տի շա­րու­նա­կէ օգ­տա­գոր­ծել, բնու­թեան պար­գեւ­ներն են՝ մար­դուն շնոր­հուած։ Մարդ ի­րեն տրուածն է միայն որ կը գոր­ծա­ծէ եւ թե­րեւս կը ձե­ւա­փո­խէ, բայց ըստ էու­թեան՝ բնու­թեան կող­մէ տրուած ար­ժէ՛քն է այն։

Պահ մը դի­տենք մեր շուր­ջը սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ. ի՞նչ պի­տի տես­նէք։ Զոր օ­րի­նակ, հո­ղը, ջու­րը, օ­դը եւ ար­դի ժա­մա­նակ­նե­րու մէջ՝ շէն­քեր, շո­գի, ե­լեկտ­րա­կա­նու­թիւն, ջեր­մուժ, հիւ­լէա­կան տար­րա­բե­կում, եւ այս բնա­կան ե­րե­ւոյթ­նե­րու նման բազ­մա­թիւ էու­թիւն­ներ՝ ո­րոնք բնու­թեան մէջ գտած է մարդ եւ ը­սած է «գի՛ւտ»։ Ուս­տի «գիւտ» կը նշա­նա­կէ ծա­ծուկ բան մը գտնել, այ­սինքն գո­յու­թիւն ու­նե­ցած բայց չգիտ­ցուած բան մը, ար­ժէք մը մէջ­տեղ բե­րել, յայտ­նել, ներ­կա­յաց­նել։

Ու­րեմն մարդ ո­չին­չէն բան մը, ար­ժէք մը չի ստեղ­ծեր, այլ ար­դէն գո­յու­թիւն ու­նե­ցա­ծը կը բա­ցա­յայ­տէ։

Բնու­թեան ար­ժէք­նե­րը կ՚օգ­տա­գոր­ծէ մարդ նպա­տա­կի մը, եւ կամ բազ­մա­զան նպա­տակ­նե­րու ծա­ռա­յեց­նե­լու հա­մար։ Եւ այս կ՚ը­նէ հնա­րամ­տու­թեամբ։

Մարդ հնա­րամ­տու­թեամբ կը մաս­նակ­ցի ար­ժէք­նե­րու գոր­ծա­ծու­թեան։ Մարդ, ու­րեմն իր մտա­յին կա­րո­ղու­թեամբ եւ բա­նա­կա­նու­թեամբ կեան­քի կը վե­րա­ծէ այն՝ ի՛նչ որ գաղտ­նի մնա­ցած է բնու­թեան մէջ։

Ուս­տի ա­մէն «ար­ժէք» իր ժա­մա­նա­կին եւ տե­ղին մէջ մե՛ծ է, կա­րե­ւոր է, անհ­րա­ժեշտ է, եւ ազ­դակ մը՝ մարդ­կա­յին յա­ռաջ­դի­մու­թեան եւ զար­գաց­ման։

Ար­ժէ­քը՝ «ար­ժէք» է, զոր նոյն աղ­բիւ­րը կը հայ­թայ­թէ ա­մէ­նու­րեք եւ ա­մէն ժա­մա­նակ, բաղ­դա­տա­բար եր­բեմն տկար, իսկ հետզ­հե­տէ շատ ա­ւե­լի զօ­րա­ւո՛ր։

Բնու­թեան ար­ժէք­նե­րը երբ միա­նան մար­դուն բա­նա­կա­նու­թեան հետ՝ գոր­ծակ­ցին, որպէս­զի զօ­րու­թեան մթերք մը կա­րե­նեն օգ­տա­գոր­ծել շի­նա­րար նպա­տա­կի մը հա­մար, կը ստեղ­ծուի հիա­նա­լի՜ խմբա­ւո­րում մը, միա­ւո­րում մը՝ որ կա­րող կ՚ըլ­լայ յաղ­թա­հա­րել, նուա­ճել ա­մէն դժուա­րու­թիւն եւ ար­գելք ու կնճռոտ խնդիր։

Եւ այս պար­զու­թեան մէջ՝ պարզ միա­ւոր­ման մէջ ո՜ր­քան խելք ու գե­ղեց­կու­թիւն կայ. բնու­թեան ար­ժէ­քը եւ մար­դուն հմտու­թիւ­նը։

Հոս ո՞րն է տի­րա­կա­նը. բնու­թի՞ւ­նը թէ մար­դը։

Ար­դա­րեւ կայ նաեւ թէ՛ բնու­թեան, թէ՛ մար­դուն Ստեղ­ծի­չը՝ որ այս եր­կու­քը բա­րե­կա­մա­ցու­ցեր եւ ներ­դաշ­նա­կեր է՝ միա­տեղ աս­տուա­ծա­յին մեծ ծրա­գի­րը ի­րա­գործ­ման ծա­ռա­յե­ցնելու հա­մար։

Ուս­տի ամ­բողջ տիե­զեր­քը՝ բնու­թիւ­նը եւ մար­դը Աս­տու­ծոյն է, ու­րեմն ե՛ւ եր­կի­րը եւ այն բո­լոր ար­ժէք­նե­րը, ու­ժե­րը, զօ­րու­թիւն­նե­րը ո­րոնք բնու­թեան ծո­ցին մէջ պա­հուած կը մնան, եւ եր­կիր ու եր­կինք Աս­տու­ծոյ փառ­քը կը պատ­մեն ու կ՚եր­գեն։

Պահ մը խոր­հինք սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ. մար­դո՞ւն կը վե­րա­բե­րի այդ փառ­քը սե­փա­կա­նաց­նե­լու եւ սոն­քա­լու ամ­բար­տա­ւա­նօ­րէն, ան­պատ­կա­ռօ­րէն, իբր թէ ինք ե­ղած ըլ­լար «աս­տուած» մը…։ Ու­րեմն ինչ­պէս ը­սինք, կա­րե­ւո­րը ու­նե­նալը չէ՛, այլ ու­նե­ցա­ծը կա­րե­նալ օգ­տա­գոր­ծել՝ թէ՛ ի­րեն, թէ՛ ու­րիշ­նե­րուն օգ­տին հա­մար, այ­սինքն «տալ»ու ազ­նուու­թիւ­նը ու­նե­նալ, ինք­զինք զո­հե­լու աս­տի­ճան ա­րիա­սիրտ ըլ­լալ եւ գիտ­նալ թէ՝ մարդ կո­չուած է ի­րե­րօգ­նու­թեան։

Մար­դուս հա­մար ա­մե­նա­կա­րե­ւոր յատ­կու­թիւնն է՝ ինք­նա­ճա­նա­չու­թիւ­նը։ Ու­րեմն մարդ երբ անդ­րա­դառ­նայ իր կո­չու­մին, իր ստեղծ­ման պատ­ճա­ռին ու նպա­տա­կին, ապ­րած կեան­քին ի­մաս­տին, ա­հա­ւա­սիկ այն ժա­մա­նակ փաստ կու տայ, կ՚ա­պա­ցու­ցա­նէ, թէ ինք­զինք կը ճանչ­նայ, երբ զԱս­տուած կը ճանչ­նայ, եւ ա­նոր փառ­քին առ­ջեւ կը խո­նար­հի, որ­պէս ծա­ռայ մը՝ իր տի­րոջ առ­ջեւ…։

Ա­պա ու­րեմն կա­րե­ւո­րը ու­նե­նա՞լն է, թէ ու­նե­ցա­ծը օգ­տա­գոր­ծե­լու պատ­րաս­տա­կա­մու­թիւ­նը։

Այն որ ու­նի, եւ չ՚օգ­տա­գոր­ծեր, այդ կը նշա­նա­կէ որ չու­նի՛։ Ան­գործ, չաշ­խա­տող ո­րե­ւէ գոր­ծիք ո՛­չինչ ար­ժէք ու­նի, ո՛չ մէկ բա­նի կը ծա­ռա­յէ երբ ան պա­հուած է։ Ու­րեմն մար­դուս ու­նե­ցա­ծին քա­նա­կը եւ ո­րա­կը ո­րե­ւէ ար­ժէք չի՛ ներ­կա­յաց­ներ, մին­չեւ որ ան չգոր­ծա­ծուի, չօգ­տա­գոր­ծուի, աշ­խա­տու­թեան չվե­րա­ծուի։ Կա­յուն, ան­գործ ար­ժէ­քը «ար­ժէք» չէ, բայց ա­նոր «գործ»ը, ար­տադ­րու­թիւ­նը։

Պատ­ճա­ռը կա­րե­ւոր չէ. ի­րո­ղու­թիւնն է կա­րե­ւո­րը։ Եւ  ի­րո­ղու­թիւ­նը ա՛յն է, որ ո­մանք լման են, ո­մանք կի­սո­վի լե­ցուն, եւ կամ քիչ մը ա­ւե­լի պա­կաս։

Բայց ըլ­լայ լման, ըլ­լայ կի­սո­վի լե­ցուն, ըլ­լայ ա­ւե­լի նուազ պա­րու­նա­կու­թիւ­նը միշտ նո՛յնն է։

Հոս կայ քա­նա­կի եւ ո­րա­կի հարց մըն ալ, թէ ո՞րն է կա­րե­ւո­րը՝ քա­նա՞­կը թէ ո­րա­կը։ Այ­սինքն օգ­տա­կար բա­նի մը քա­նա­կը այդ­քան կա­րե­ւոր չէ, այլ ո­րա­կը, այ­սինքն օգ­տա­կար ըլ­լա­լը կամ ա­նօ­գուտ։ Ու­րեմն մարդ ե­թէ բան մը ու­նի, ու­նե­ցա­ծին քա­նա­կը՝ քիչ թէ շատ կա­րե­ւոր չէ, այլ ա­նոր ո­րա­կը՝ օգ­տա­կա՞ր թէ վնա­սա­կար։ Ե­թէ լաւ ու բա­րի նպա­տա­կով կը գոր­ծա­ծուի, կը տրուի ու­րիշ­նե­րուն ծա­ռա­յու­թեան, ա­պա ու­րեմն ան լա՛ւ է՝ բա­րի եւ օգ­տա­կար, օգ­տա­գոր­ծե­լի։ Ու­րեմն տա­լը միշտ ո­րա­կա­ւոր, ազ­նիւ, ա­ռա­քի­նի մար­դու գործ է…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մարտ 22, 2016, Իս­թան­պուլ