ԽԱՂԱՂ ՕՐԵՐՈՒ ԽԱԲԵԲԱՆ ԵՒ ՊԱՏԵՐԱԶՄ ԴԻՄԱԿԱՅՈՂ ՊԱՐԿԵՇՏԸ

Ար­դի ժա­մա­նակ­նե­րուն փտա­ծու­թիւ­նը հա­մա­տա­րած ե­րե­ւոյթ դար­ձած է: Դժբախ­տա­բար կրթա­կան աս­պա­րէզն ալ զերծ չէ մնա­ցած այդ կոր­ծա­նա­րար ախ­տէն: Այն աս­տի­ճան, որ ա­տոր դէմ պայ­քա­րը եր­բեմն երկ­սայ­րի սու­րի կը վե­րածուի: Ա­տոր կող­քին, բա­րե­բախ­տա­բար կան ո­գեշն­չող ե­րե­ւոյթ­ներ, ո­րոնք իս­կա­պէս դաս­տիա­րա­կիչ եւ օ­րի­նա­կե­լի են հա­կա­մար­տու­թիւն­նե­րով հա­րուստ մեր դա­րուն: Կեան­քը միշտ ալ ար­դար չի գտնուիր ու­սում­նա­տենչ­նե­րուն հան­դէպ, սա­կայն ա­նոնք կը դի­մագ­րա­ւեն բո­լոր դժուա­րու­թիւն­նե­րը՝ հաս­նե­լու ի­րենց նպա­տա­կին: «Պի. Պի. Սի.» հրա­պա­րա­կած է ի­րար­մէ ան­ջատ եր­կու յօ­դուած­ներ, ո­րոնց­մէ թարգ­մա­նա­բար կը ներ­կա­յաց­նենք հա­տուած­ներ:

*

ՈՒՍ­ՄԱՆ ՏԵՆ­ՉԸ
Փ­ԼԱ­ՏԱԿ ՀԱ­ԼԷ­ՊԻ ՄԷՋ

Հա­կա­ռակ պա­տե­րազ­մի բո­լոր ան­պա­տե­հու­թիւն­նե­րուն եւ դըժ-ւա­րու­թիւն­նե­րուն՝ Մա­րիամ Համ­մատ  կը փոր­ձէ ու­սա­նիլ Հա­լէ­պի՝ սու­րիա­կան քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազ­մի սեւ սրտին մէջ:

«Իմ քա­ղաքս փլա­տակ­նե­րու վե­րա­ծուած է», կ՚ը­սէ ան: Հա­կա­ռակ մնա­յուն վտան­գի տակ ըլ­լա­լուն, ռմբա­կո­ծում­նե­րու պատ­ճա­ռով բը-նա­կա­րա­նէն պար­տադ­րուած եր­կու ան­գամ տար­հա­նուե­լուն, ա­ռանց ե­լեկտ­րա­կա­նու­թեան հո­սան­քի, կամ ջու­րի ապ­րե­լուն, 22-ա­մեայ այս ե­րի­տա­սար­դու­հին մեր­ժած է ու­սա­նե­լէ հրա­ժա­րիլ:

ՔԱՆ­ԴՈՒՈՂ ՔԱ­ՂԱ­ՔԸ

Չորս տա­րի ա­ռաջ ան ա­ւար­տած է դպրո­ցը եւ սկսած՝ յա­ճա­խել Հա­լէ­պի հա­մալ­սա­րա­նը, ուր իր շուր­ջը տաս­նեակ­նե­րով ու­սա­նող­ներ զո­հ-ւե­ցան ռմբա­կո­ծու­մի պատ­ճա­ռով:

«Ես իմ ըն­կեր­ներս տե­սայ սպան-նըւած եւ մին­չեւ հի­մա չեմ կրնար մոռ­նալ պա­տա­հա­ծը: Ես բազ­մա­թիւ վի­րա­ւոր ու­սա­նող­ներ տե­սայ: Ա­մէն բան սար­սա­փե­լի էր», կ՚ը­սէ Մա­րիամ:

Ա­նոր տան շրջա­նը եւս վտան­գա­ւոր էր: «Ես բազ­մա­թիւ ա­ռիթ­նե­րով մա­հուան շատ մօտ գտնուե­ցայ: Ըն­տա­նի­քիս հետ վար­ձե­ցինք բնա­կա­րան մը, որ միայն 500 մեթր հե­ռու կը գտնուէր ճա­կա­տէն: Բազ­մա­թիւ հրթիռ­ներ ին­կան մեր բնա­կա­րա­նին շրջա­կայ­քը: Դրա­ցի­ներ զո­հուե­ցան: Հրթիռ­ներ եր­կու ան­գամ  հա­րուա­ծե­ցին մեր բնա­կա­րա­նը»:

Ան կը յի­շէ յար­ձա­կու­մի մը ա­տեն քա­լե­լը, փո­շիին եւ մու­թին մէջ, ան­տե­ղեակ՝ շուր­ջը գտնուող­նե­րուն ողջ կամ մե­ռած ըլ­լա­լէն: Մա­րիամ կը խօ­սի Հա­լէ­պի մէջ կեան­քի մա­սին, որ ե­ղած է սար­սա­փի եւ վտան­գի խառ­նուրդ մը:

«Ես շատ կու լա­յի, երբ աչ­քե­րուս առ­ջեւ կը տես­նէի իմ քա­ղա­քիս կոր­ծա­նու­մը», կ՚ը­սէ ան:

ԼԱ­ՒԱ­ՏԵ­ՍՈՒ­ԹԻՒՆ ԸՆՏ­ՐԵ­ԼԸ

Բայց Մա­րիա­մի հա­կազ­դե­ցու­թիւ­նը ե­ղած է յա­մա­ռօ­րէն շա­րու­նա­կել եւ իր ու­սա­նի­լը օգ­տա­գոր­ծել որ­պէս զո­հե­րը մե­ծա­րե­լու ձեւ մը: Ան առ­ցանց ու­սա­նող մը ե­ղաւ պա­տե­րազ­մի գօ­տիին մէջ՝ հե­տե­ւե­լով Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու մէջ գտնուող «Եու­նի­վըր­սի­թի օֆ տը փի­փըլ» հա­մալ­սա­րա­նի դա­սըն­թացք­նե­րուն՝ ո­րո­շե­լով լա­ւա­տես ըլ­լալ եւ վե­րա­կանգ­նու­մի ծրա­գիր­ներ մշա­կել:

«Բայց ա­սի­կա այն­քան ալ դիւ­րին չէ», կ՚ը­սէ ան Սքայ­փի խա­խուտ հա­ղոր­դակ­ցու­թեամբ խօ­սած ա­տեն:

«Ա­մե­նէն դժուար բա­նը Հա­լէ­պի մէջ ու­սա­նող ըլ­լա­լու հա­մար ողջ ըլ­լալն է», կ՚ը­սէ Մա­րիամ:

Տա­կա­ւին պար­բե­րա­բար կ՚իյ­նան հրթիռ­ներ, կ՚ըլ­լան ա­կան­նե­րու պայ­թում­ներ՝ հա­կա­ռակ հաս­տա­տուած զի­նա­դա­դա­րին, բայց նաեւ կան գործ­նա­կան մեծ դժուա­րու­թիւն­ներ, ո­րոնք կրնա­յին յու­սա­հա­տեց­նել նուազ վճռա­կան ու­սա­նող մը:

ՀԵ­ՌԱ­ՁԱՅ­ՆԻ ԲԱՐ­ԴԵ­ՐԸ ԼԻՑ­ՔԱ­ՒՈ­ՐԵԼ

«Մենք եր­կու տա­րիէ ե­լեկտ­րա­կան հո­սանք չու­նինք: Փո­խա­րէ­նը՝ մար­դիկ կա­խեալ են ե­լեկտ­րա­ծին շար­ժակ­նե­րէ, քա­նի մը ժա­մուան հա­մար միայն: Ես կ՚եր­թամ ե­լեկտ­րա­ծին շար­ժակ ու­նե­ցող մօ­տա­կայ խա­նութ մը, ուր բջի­ջա­յին հե­ռա­ձայնս եւ հա­մա­կար­գիչս (լեպ­թոփ) լից­քա­ւո­րե­լը 12 ժամ կը տե­ւէ: Ա­պա կու գամ տուն, որ­պէս­զի դա­սերս պատ­րաս­տեմ», կ՚ը­սէ ան:

Հա­մա­ցան­ցի միա­ցում­նե­րը տկար եւ պար­բե­րա­կան են: Եւ երբ քննու­թիւն մը կը մօ­տե­նայ, հա­մա­ցան­ցը ամ­բող­ջո­վին կ՚ընդ­հա­տուի: Մտա­հո­գուե­լով, որ կրնայ քննու­թեան ձա­խո­ղիլ, Մա­րիամ պատ­րաս­տու­թիւն­ներ տե­սած է Դա­մաս­կոս ճամ­բոր­դե­լու, որ­պէս­զի քննու­թեան մաս­նակ­ցե­լու ձեւ մը գտնէ:

«Նոյ­նիսկ քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազ­մի չա­փա­նիշ­նե­րով, ա­սի­կա շատ վտան­գա­ւոր պի­տի ըլ­լար, բայց բա­րե­կամ­ներ կրցան հա­ղոր­դակ­ցիլ հա­մալ­սա­րա­նին հետ եւ ես կրցայ վե­րա­դա­սա­ւո­րել քննու­թիւ­նը», ը­սաւ Մա­րիամ:

«ԲՆԱ­ԿԱ­ՆՈՆ ՕՐ»

Եր­կա­րա­տեւ կռիւ­ներ տե­ղի ու­նե­ցած են Հա­լէ­պի մէջ՝ կա­ռա­վա­րա­կան ու­ժե­րուն եւ ընդ­դի­մա­դիր­նե­րուն մի­ջեւ, սա­կայն կան նաեւ այս­պէս կո­չուած «Իս­լա­մա­կան պե­տու­թիւն» խմբա­ւոր­ման ու­ժե­րը, ո­րոնք քա­ղա­քէն շատ հե­ռու չեն:

Մա­րիամ կ՚ը­սէ, որ ա­նոնք վեր­ջերս փոր­ձած են քա­ղաք ուղ­ղուող փո­ղոց մը փա­կել, բայց նոյն­պէս կայ գա­ղա­փար­նե­րու պա­տե­րազ­մը եւ ան­շուշտ՝ ու­սա­նե­լու ի­րա­ւուն­քը պահ­պա­նե­լու գա­ղա­փա­րը:

Զի­նեալ­նե­րու ներ­կա­յու­թիւ­նը Մա­րիա­մը նոյ­նիսկ ա­ւե­լի վճռա­կան կը դարձ­նէ շա­րու­նա­կե­լու ու­սու­մը: Մինչ պա­տե­րազ­մի բարձր ար­հես­տա­գի­տու­թիւ­նը տե­ղա­ցած է Սու­րիոյ վրայ, այս ե­րի­տա­սար­դու­հին իր դա­սե­րը պի­տի սոր­վէր մո­մի լոյ­սի տակ:

Բայց ան չի բո­ղո­քեր: Փո­խա­րէ­նը՝ ան կը խօ­սի որ­պէս ու­սա­նող՝ գո­նէ «բնա­կա­նոն օ­րուան» մը շեշ­տուած տեն­չան­քով:

Եւ ի՞նչ պի­տի ը­նէ ան այդ օ­րը: «Ես կ՚ու­զեմ բազ­մա­թիւ բա­ներ ը­նել ա՛յդ օ­րուան ըն­թաց­քին», կ՚ը­սէ ան:

«Ես կ՚ու­զեմ իմ հա­մալ­սա­րանս եր­թալ, ոե­ւէ բնա­կա­նոն ու­սա­նո­ղի մը նման: Կ՚ու­զեմ ըն­կեր­նե­րուս հետ ժա­մա­նակ ան­ցը­նել: Կ՚ու­զեմ նստիլ իմ ըն­տա­նի­քիս հետ», կ՚ը­սէ Մա­րիամ:

Ան պահ մը կը լռէ, ա­պա կ՚ը­սէ. «Կ՚ու­զեմ տես­նել բո­լոր ա­նոնք, ո­րոնք կորսն­ցու­ցի»:

ՎԵ­ՐԱ­ԿԱ­ՌՈՒ­ՑԵԼ Ա­ՊԱ­ԳԱՆ

Բայց այս­պի­սի ա­հա­ւոր քան­դու­մին դի­մաց ան ին­չո՞ւ կ՚ու­զէ հա­մալ­սա­րա­նա­կան վկա­յա­կան ստա­նալ: Մա­րիամ կ՚ը­սէ, որ պա­տե­րազ­մի փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ցոյց տուած է, որ կրթու­թիւ­նը, ու­սու­մը կեն­սա­կան են. դրա­կան բան մը, որ մար­դիկ ի­րա­րու կը կա­պէ վե­րա­կա­ռու­ցե­լու հա­մար ա­ւե­լի լաւ կեանք մը:

«Ի՛նչ ալ ըլ­լայ, մենք այս հզօր խայ­ծը, շար­ժա­ռի­թը ու­նինք ա­տոր ձգտե­լու: Դուք ա­տի­կա կը տես­նէք փոքր ե­րա­խա­նե­րուն մէջ, ո­րոնք ի­րենց դպրոց­նե­րը կը յա­ճա­խեն, նոյ­նիսկ երբ ո­րե­ւէ պա­հու կրնան ռմբա­կո­ծուիլ»:

«Կրթու­թիւ­նը իմ կեան­քիս մէջ ո­րե­ւէ ա­տեն միշտ կա­րե­ւոր ե­ղած է: Ա­տի­կա ին­ծի յոյս կու տայ, որ ես կրնամ ու­նե­նալ ա­ւե­լի լաւ ա­պա­գայ: Ա­տի­կա ին­ծի պի­տի օգ­նէ, որ­պէս­զի ես վե­րա­կա­ռու­ցեմ իմ եր­կիրս եւ բո­լոր քան­դուած­նե­րը»:

Մա­րիամ առ­ցանց կը պատ­րաս­տուի Գա­լի­ֆոր­նիոյ «Եու­նի­վըր­սի­թի օֆ տը փի­փըլ» հա­մալ­սա­րա­նէն ստա­նա­լու հա­մար վար­չա­գի­տու­թեան վկա­յա­կա­նը: Հա­մալ­սա­րա­նը կ՚ա­ջակ­ցի աշ­խար­հի մէջ այն ան­ձե­րուն (նե­րա­ռեալ 15 ու­սա­նող­ներ՝ Հա­լէ­պէն), ո­րոնց այ­լա­պէս մատ­չե­լի չէ հա­մալ­սա­րա­նա­կան ու­սու­մը:

Ո­ՐՈ՞ՆՔ ԿՈՐՍՆ­ՑՈՒ­ՑԻՆ ՆԻ­ՇԵ­ՐԸ ԵՐԲ ԽԱՐ­ԴԱ­ԽՈՒ­ԹԵԱՆ ՎԵՐՋ ՏՐՈՒԵ­ՑԱՒ

Ա­ռեղ­ծուած մըն է: Դուք կ՚ակըն-կա­լէք քննու­թեան ա­ւե­լի նուազ փտած հա­մա­կարգ, ո­րուն շնոր­հիւ ու­նա­կու­թիւն­նե­րը փայ­լին՝ ան­կախ ա­շա­կեր­տին տնտե­սա­կան դիր­քէն: Բայց Ռու­մա­նիոյ մէջ հա­կափ­տա­ծու­թեան յա­ջող ար­շա­ւի մը ու­սում­նա­սի­րու­թիւ­նը բա­ցա­յայ­տած է, որ հե­տե­ւանք­նե­րէն մէ­կը ուղ­ղա­կի հա­կա­ռակն է ա­տոր նպա­տա­կին. ա­ւե­լի աղ­քատ ա­շա­կերտ­նե­րը ի­րա­կա­նու­թեան մէջ վա­տա­գոյն ար­դիւն­քը տուին խար­դա­խու­թե­նէ զերծ քննու­թեան մէջ:

Ու­սում­նա­սի­րու­թիւ­նը կա­տա­րած է ե­րեք տնտե­սա­գէտ­նե­րէ կազ­մը-ւած խմբակ մը, նե­րա­ռեալ՝ Իստ Անկ­լիա հա­մալ­սա­րա­նի դա­սա­խօս Տքթ. Օա­նա Պոր­քան, որ ան­ձամբ ա­կա­նա­տես ե­ղած է այս փտա­ծու­թեան, երբ 2006 թուա­կա­նին երկ­րոր­դա­կան վար­ժա­րա­նի ա­ւար­տա­կան դա­սա­րա­նի ա­շա­կեր­տու­հի էր Ռու­մա­նիոյ մէջ:

Փտա­ծու­թիւ­նը բա­ցա­յայտ ե­ղած է, երբ ան պատ­րաս­տուած է մաս­նակ­ցե­լու պա­քա­լո­րէա­յի քննու­թեան, որ պի­տի վճռէր, թէ ա­շա­կեր­տը կրնա՞յ հա­մալ­սա­րան­նե­րու ընտ­րա­նիին մաս կազ­մել: Տքթ. Օա­նա Պոր­քան կ՚ը­սէ. «Խար­դա­խու­թիւ­նը տե­ղի կ՚ու­նե­նար բա­ցէ ի բաց: Քննու­թեան առ­տուն ա­շա­կերտ­նե­րը կը շրջա­գա­յէին դրամ հա­ւա­քե­լու, որ­պէս­զի փոքր յատ­կա­ցում մը ը­նեն հսկող­նե­րուն: Ա­շա­կերտ­նե­րէն ո­մանք կը վճա­րէին, ո­մանք՝ ոչ, ա­տի­կա կա­մա­ւոր էր: Տե­սած եմ բարձր նի­շեր ստա­ցած ա­շա­կերտ­ներ, ո­րոնք ընդ­հան­րա­պէս ցած նի­շեր կ՚ու­նե­նա­յին: Ա­սի­կա շատ ուժ­գին եւ եր­կա­րա­տեւ տպա­ւո­րու­թիւն ձգած է»: Այն­քան ուժ­գին, որ իր դե­րա­կա­տա­րու­թիւ­նը ու­նե­ցած է Տքթ. Օա­նա Պոր­քա­նի աս­պա­րէ­զին մէջ:

Պա­քա­լո­րէա­յի քննու­թեան խար­դա­խու­թիւ­նը իր գա­գաթ­նա­կէ­տին հա­սաւ 2010 թուա­կա­նին, երբ հա­րիւ­րա­ւոր ա­շա­կերտ­ներ ճիշդ նոյն պա­տաս­խան­նե­րով քննու­թեան թուղ­թեր յանձ­նե­ցին: Այս ան­գամ սու­լիչ­նե­րը հնչե­ցին եւ տե­ղե­կա­տուա­կան մի­ջոց­նե­րու փո­թո­րի­կը ա­ռաջ­նոր­դեց բարձ­րաս­տի­ճան պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րու դա­տա­կան հե­տապն­դում­նե­րու եւ պաշ­տօ­նազր­կում­նե­րու: Որ­պէս ար­դիւնք՝ կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը յա­ջորդ քննու­թիւն­նե­րուն հա­մար որ­դեգ­րեց հա­կափ­տա­ծու­թեան խիստ մի­ջո­ցա­ռում­ներ:

Նկար­չա­կան սար­քե­րով հսկե­լու  դրու­թիւն հաս­տա­տուե­ցաւ քննու­թեան սրահ­նե­րուն մէջ, եւ կան­խե­լու հա­մար խա­բե­բա­յու­թիւն­նե­րը,  որ­դեգ­րուե­ցան խիստ պա­տիժ­ներ՝ տու­գանք, պաշ­տօ­նազր­կում, իսկ այն ա­շա­կերտ­նե­րը, ո­րոնք խա­բե­բա­յու­թեան ըն­թաց­քին կը բռնուին, չեն  կրնար կրկին մաս­նակ­ցիլ քննու­թեան: «Բազ­մա­թիւ դա­տա­վա­րու­թիւն­ներ տե­ղի ու­նե­ցան: Փտա­ծու­թեան դէմ օ­րէն­քի հի­մամբ 2010-2013 թուա­կան­նե­րուն դատ-ւե­ցան 280 ու­սու­ցիչ­ներ եւ ա­շա­կերտ­ներ, ո­րոնց­մէ 99-ն վեց ա­մի­սէն հինգ տա­րուան  բան­տար­կու­թեան դա­տա­պար­տուե­ցան»:

Բո­լոր նշան­նե­րը այն­պէս ցոյց կու տա­յին, որ փտա­ծու­թեան դէմ ար­շա­ւը կը գոր­ծէ: 2012-ին քննու­թեան յա­ջո­ղու­թեան հա­մե­մա­տու­թիւ­նը գրե­թէ 50 առ հա­րիւ­րով նը-ւա­զած էր՝ բաղ­դա­տած 2009 թուա­կա­նին, 80 առ հա­րիւ­րէն՝  43 առ հա­րիւ­րի: Նա­խա­պէս խո­յա­ցող մի­ջին նի­շե­րը նուա­զած եւ կա­յու­նա­ցած էին:

Ու­սում­նա­սի­րու­թեան ընդ­հա­նուր ար­դիւն­քը ող­ջու­նուե­ցաւ:

Սա­կայն Տքթ. Պոր­քան եւ հա­մա­հե­ղի­նակ­նե­րը ու­զե­ցին պար­զել, թէ այս ար­շա­ւի տար­բեր ե­րե­ւոյթ­նե­րը որ­քա՞ն ար­դիւ­նա­ւէտ ե­ղած են: Ա­նոնք Ռու­մա­նիոյ 42 գա­ւառ­նե­րէն իւ­րա­քան­չիւ­րէն օգ­տա­գոր­ծե­ցին վի­ճա­կագ­րա­կան ճշգրիտ տուեալ­նե­րու վեր­լու­ծում­ներ: Նի­շե­րու վը-րայ ազ­դող այլ հնա­րա­ւոր գոր­ծօն­ներ վե­րա­ցուե­ցան՝ օգ­տա­գոր­ծե­լով հսկո­ղու­թեան խմբակ­ներ եւ հա­մե­մա­տե­լով ար­դիւնք­նե­րը զա­նա­զան վայ­րե­րու մէջ, ուր, օ­րի­նակ, նկար­չա­կան սար­քե­րով հսկե­լու  դրու­թիւն հաս­տա­տուած է տար­բեր տա­րի­նե­րու:

Ու­սում­նա­սի­րու­թեան հե­ղի­նակ­նե­րը պար­զած են, որ  լու­սան­կար­չա­կան սար­քե­րը եւ պա­տի­ժի իս­կա­կան սպառ­նա­լի­քը, միա­ցած՝ խիստ հսկո­ղու­թեան, ա­ռա­ւել՝ տե­ղե­կա­տուա­կան մի­ջոց­նե­րու հա­ղոր­դում­նե­րը, այս ար­շա­ւը շատ ազ­դե­ցիկ դար­ձու­ցած են:

Այս ու­սում­նա­սի­րու­թեան զգա­յա­ցունց ա­նակն­կա­լը, սա­կայն, բա­ցա­յայ­տուե­ցաւ, երբ ա­նոնք ու­սում­նա­սի­րե­ցին ա­շա­կերտ­նե­րուն վրայ ար­շա­ւին ազ­դե­ցու­թիւ­նը՝ ըն­կե­րա-տնտե­սա­կան ա­ռու­մով: Կըր-թա­թո­շա­կի յատ­կա­ցում­ներ ստա­ցող ա­ւե­լի աղ­քատ ա­շա­կերտ­նե­րու քննու­թեան յա­ջո­ղու­թեան հա­մե­մա­տու­թիւն­նե­րը նուա­զած են 14 առ հա­րիւ­րով, բաղ­դա­տած՝ ա­ւե­լի բա­րե­կե­ցիկ­նե­րու 8 առ հա­րիւ­րին:

Ու­սում­նա­սի­րող­նե­րը եզ­րա­կա­ցու­ցած են, որ «փտա­ծու­թեան դէմ ար­շա­ւը պատ­ճառ դար­ձած է, որ  աղ­քատ եւ բա­րե­կե­ցիկ ա­շա­կերտ­նե­րու մի­ջեւ ան­հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը ա­ւել­նայ, եւ ա­տի­կա յատ­կան­շա­կա­նօ­րէն նուա­զե­ցու­ցած է բարձ­րա­գոյն կրթու­թիւն ստա­նա­լու ա­նոնց կա­րե­լիու­թիւն­նե­րը»: Ու­սում­նա­սի­րող­նե­րը կը խոս­տո­վա­նին, որ ի­րենք ա­նակն­կա­լի ե­կած են այս ար­դիւն­քէն եւ կը դժուա­րա­նան ա­ռանձ­նաց­նել հա­ւա­նա­կան պատ­ճառ մը: Ա­մե­նէն հա­ւա­նա­կան մե­ղա­ւո­րը,  ո­րուն ա­կա­նա­տե­սը ե­ղած է Տքթ. Օա­նա Պոր­քան, կը թուի ըլ­լալ «հա­ւա­քա­կան» եւ «չնչին» ձե­ւը փտա­ծու­թեան. գլխա­ւո­րա­բար հա­րուստ ա­շա­կերտ­նե­րը կը կա­շա­ռեն հսկիչ­ներ, բայց ատ­կէ բո­լո­րը կ՚օգ­տուին: Ա­տի­կա ա­ւե­լի աղ­քատ ա­շա­կերտ­նե­րուն «անվ­ճար» ա­ռիթ կ՚ըն­ձե­ռէ ա­ւե­լի բարձր նի­շեր ստա­նա­լու:

Ա­տի­կա նոյն­պէս կը նշա­նա­կէ, որ երբ խար­դա­խու­թիւ­նը վե­րա­ցուե­ցաւ, հա­րուստ ա­շա­կերտ­նե­րու ա­կա­դե­մա­կան ա­ռա­ւե­լու­թիւ­նը ա­ւե­լի բա­ցա­յայտ դար­ձաւ: Կը թուի, թէ խար­դա­խու­թիւ­նը ձե­ւով մը հա­ւա­սա­րե­լու ազ­դե­ցու­թիւն կ՚ըն­ձե­ռէր:

«Ար­ծա­թեայ խաւ մը կայ այս բո­լո­րին մէջ. երբ փտա­ծու­թիւ­նը հա­մա­տա­րած էր, մենք չէինք գի­տեր ան­հա­ւա­սա­րու­թեան իս­կա­կան չա­փը: Մեր ու­սում­նա­սի­րու­թեան ար­դիւն­քը բա­ցա­յայ­տեց, որ հա­ւա­սա­րու­թեան ճեղ­քը, բա­ցը որ­քա՜ն ա­ւե­լի մեծ է: Երբ գիտ­նանք իս­կա­կան տա­րո­ղու­թիւ­նը, կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը կրնայ յաղ­թա­հա­րել ան­հա­ւա­սա­րու­թեան աղ­բիւր­նե­րը, պատ­ճառ­նե­րը»:

Հե­ղի­նակ­նե­րը ի­րենց ու­սում­նա­սի­րու­թեան ար­դիւնք­նե­րուն ա­ւե­լի ըն­դար­ձակ գոր­ծադ­րու­թիւ­նը կը տես­նեն, օ­րի­նակ՝ որ­քա՞ն ի­մաս­տուն է հա­մալ­սա­րան մուտ­քի հա­մար այդ­քան շատ  կա­խեալ ըլ­լալ «ծան­րակ­շիռ» քննու­թե­նէ: Տքթ. Օա­նա Պոր­քան թէեւ ցարդ ուղ­ղա­կի պա­տաս­խան մը չէ ստա­ցած կա­ռա­վա­րու­թե­նէն, սա­կայն կը յու­սայ, որ նոր կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը եւ կրթու­թեան նոր նա­խա­րա­րը նկա­տի կ՚առ­նեն այս խնդիր­նե­րը եւ կը գոր­ծեն:

Առ­ցանց հա­մալ­սա­րա­նը ու­նի Կէյթս հիմ­նադ­րա­մի, Հիւ­լէթ Փա­կար­տի եւ Կու­կը­լի նման հո­վա­նա­ւոր­ներ՝ չորս տա­րուան դա­սըն­թացք­նե­րով եւ կա­մա­ւոր, հանգս­տեան կո­չուած ա­կա­դե­մա­կան դա­սա­խօս­նե­րով:

Հա­մալ­սա­րա­նի տնօ­րէն Շայ Ռե­շէֆ կ՚ը­սէ. «Մենք այ­լընտ­րանքն ենք ա­նոնց, ո­րոնք ոչ մէկ այ­լընտ­րանք ու­նին»:

Մա­րիամ իր ու­սում­նա­ռու­թիւ­նը կը տես­նէ որ­պէս տե­սակ մը կեան­քի փրկա­րար պա­րան եւ յոյ­սի աղ­բիւր: Ան կ՚ը­սէ. «Ամ­բողջ աշ­խար­հի ու­սա­նող­նե­րը պէտք է գնա­հա­տեն ի­րենց  ու­նե­ցած կա­րե­լիու­թիւն­նե­րը»:

Մա­րիամ միայն կ՚ե­րա­զէ ա­նոնց նման «բնա­կա­նոն կեանք» ու­նե­նալ: «Կը յու­սամ, թէ ո՛վ որ կը կար­դայ իմ պատ­մու­թիւնս, պի­տի չյու­սալ­քուի իր դի­մագ­րա­ւած դժուա­րու­թիւն­նե­րէն: Ես կը հա­ւա­տամ, որ բո­լոր դժուա­րու­թիւն­նե­րէն ետք կու գայ մեծ վե­րած­նունդ մը եւ մե­ծա­րե­լով ոե­ւէ ըն­կեր, դրա­ցի եւ սու­րիա­ցի, որ կորսն­ցու­ցած  է իր կեան­քը այս պա­տե­րազ­մին պատ­ճա­ռով, մենք պէտք է լա­ւա­տես մնանք»:

Եւ ե­թէ այդ հա­ւատ­քը տա­տա­նի՞: «Երբ ես ընկ­ճուած կը զգամ, մայրս ին­ծի կ՚ը­սէ. «Ա­սի­կա կ՚անց­նի»:

ՆԱ­ՐԷ ԳԱ­ԼԵՄ­ՔԷ­ՐԵԱՆ

«Ազ­դակ», Լի­բա­նան