Հոգե-մտաւոր

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Հայ ժո­ղո­վուր­դի մէջ ըն­դու­նուած է Նոր Տա­րին՝ Ա­մա­նո­րը կո­չել նաեւ «Կա­ղանդ»։­
Ըստ Հրա­չեայ Ա­ճա­ռեա­նի «կա­ղանդ» բա­ռը փո­խա­ռեալ է լա­տի­նե­րէ­նէ՝ «calendea», այ­սինքն «ամ­սա­մուտ» բա­ռէն, որ ծա­գած է «calo»՝ «կո­չել» կան­չել բա­յէն։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Ամ­բողջ Բնու­թիւ­նը, որ Աս­տու­ծոյ ձե­ռա­գործն է, կը կրէ ան­կեղ­ծու­թեան եւ ան­խար­դախ կա­տա­րե­լու­թեան յատ­կան­շա­կան դրոշ­մը։ Մար­դիկ շատ շատ կ՚ըն­դօ­րի­նա­կեն Բնու­թիւ­նը ա­րուես­տա­կա­նօ­րէն։ Եւ ըն­դօ­րի­նա­կու­թիւ­նը՝ ընդ­հա­նուր ա­ռու­մով, նա­խա­տի­պա­րին կեղ­ծու­մը կամ կրկնու­թիւնն է, եւ ո՛չ իս­կա­կա­նը։

Տ. ՄԱՇՏՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅ ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ

​Տա­րի մը եւս բո­լո­րե­ցինք, օ­րե՜ր, ա­միս­նե՜ր եւ տա­րի մը եւս ա­հա­ւա­սիկ ան­ցաւ, եւ մարդ­կա­յին կեան­քէն կա­թիլ մը եւս պակ­սե­ցաւ…։ Ան­ցած տա­րին ամ­բողջ կեան­քի նկատ­մամբ «կա­թի՞լ» մըն է, թէ «տա­րափ», Աս­տուած գի­տէ՝ ո­մանց հա­մար «կա­թիլ» մը ի­րենց կեան­քէն, ու­րիշ­նե­րու հա­մար «տա­րափ», այ­սինքն կեան­քէն մեծ մաս մը։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

«Մայ­րա­մու­տին՝ Թո­տո­րի», Տքթ. Իգ­նա Սա­րըաս­լա­նի եր­կա­րա­շունչ պոէմն է՝ զրոյց-բա­նաս­տեղ­ծու­թեան օ­րի­նակ մը, տար­բեր մեկ­նա­կէ­տով եւ տեր­բեր զգայ­նու­թեամբ։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

«Վախ»ը այն զգա­ցումն է՝ որ ահ ու սար­սափ, զար­հու­րանք կը պատ­ճա­ռէ մար­դուս, եւ այս կեր­պով կը վատ­թա­րաց­նէ մար­դուս ընդ­հա­նուր տրա­մադ­րու­թիւ­նը, ազ­դե­լով հո­գիին վրայ՝ կը փո­խէ կեան­քին ըն­թաց­քը։ Վա­խը ան­խու­սա­փե­լի է մարդ­կա­յին կեան­քին մէջ, այ­լա­պէս ա­նի­կա, կեր­պով մը ազ­դան­շան մըն է՝ որ են­թա­կան կը զգու­շաց­նէ հա­ւա­նա­կան վտանգ եւ վնաս­նե­րու դէմ։ Այս ի­մաս­տով չա­փա­ւոր վա­խը բնա­կան «ա­պա­հո­վագ­րու­թիւն» մըն է, որ մարդս կ՚ազ­դա­րա­րէ ա­պա­գայ վտանգ­նե­րու նկատ­մամբ:

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Ի­րա­պէ՛ս, եր­բեմն խօս­քեր կան՝ որ ամ­բողջ գա­ղա­փար մը կը յայտ­նեն, եւ ու­ղե­ցոյց կ՚ըլ­լան մարդ­կու­թեան։ Խօս­քեր կան՝ ո­րոնց մա­սին գիր­քե­րով ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­ներ կ՚ար­ժէ կա­տա­րել։ Ու­րեմն կը շա­րու­նա­կենք պատ­մա­կան-մշտա­նո­րոգ խօս­քե­րէ նմոյշ­ներ ներ­կա­յաց­նել մեր սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­նե­րուն։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Եր­բեմն կան այն­պի­սի խօս­քեր, որ կ՚ը­սէ մարդ մե­քե­նա­բար եւ չի խոր­հիր, թէ ի՛նչ ը­սել կ՚ու­զէ։ Զոր օ­րի­նակ, ի՞նչ ը­սել կ՚ու­զէ մէ­կը երբ կ՚ը­սէ. «Բնու­թիւ­նը գե­ղե­ցիկ է»։ Ի՞նչ է որ «գե­ղե­ցիկ» կ՚ա­նուա­նուի. ծա­ռե՞­րը, կամ եր­կին­քի կա­պո՞յ­տը, եւ կամ գետ­նի սա կա­նաչ խո՞­տը, թէ՝ մար­դուս շուր­ջը պա­տա­հող հա­զա­րա­ւոր ե­րե­ւոյթ­նե­րը, ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը՝ ո­րոնք ի­րա­րու խառ­նուե­լով կը յօ­րի­նեն այն ի՛նչ որ վրձի­նի մէկ հարուա­ծով «պատ­կե՛ր» մը կը ստեղ­ծէ։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մարդ էա­կը կը յա­ւակ­նի հասկ­նալ, տե­ղե­կա­նալ եւ գիտ­նալ ա­մէն ինչ՝ որ կը պա­տա­հի տիե­զեր­քի մէջ։ Սա­կայն մարդ տա­կա­ւին չէ ըմբռ­նած, թէ ո՛չ թէ տիե­զեր­քի մէջ, այլ իր ան­մի­ջա­կան շրջան­պա­տին մէջ պա­տա­հած­ներն իսկ կա­տա­րե­լա­պէս եւ ճշդա­պէս հասկ­նա­լու կա­րո­ղու­թե­նէն զուրկ է, քա­նի որ «մարդ­կա­յին միտ­քը հու­նա­ւոր է», այ­սինքն ո­րոշ սահ­ման մը ու­նի։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Գե­ղե­ցի՜կ ըլ­լալ պար­զու­թեամբ, որ­քան տպա­ւո­րիչ է եւ հրա­պու­րիչ՝ պարզ ըլ­լալ, չա­փա­ւոր ըլ­լալ, բայց վե՛հ ե­րե­ւիլ։ Շա­տեր գե­ղեց­կու­թիւ­նը կը տես­նեն ե­րե­ւոյթ­նե­րու ճո­խու­թեան մէջ՝ գոյ­նե­րու, տե­սա­րան­նե­րու մէջ։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Անդ­րա­դար­ձա՞ծ էք, սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ. մեր ապ­րած օ­րե­րը՝ մեր կեան­քը որ­քան ալ միօ­րի­նակ ըլ­լայ, կար­ծուի թէ՝ իւ­րա­քան­չիւր օր՝ յա­ջոր­դին նոյնն է, եւ ներ­կան ան­ցեա­լին կրկ­նու­թիւնն է, բայց մեր ապ­րած կեան­քին ո՞ր օ­րը կը նմա­նի ու­րիշ օ­րուան մը։ Ի­րաւ է, որ մարդ­կա­յին ի­մաս­տու­թիւ­նը ը­սեր է, թէ՝ պատ­մու­թիւ­նը կրկնու­թիւն է, սա­կայն կեան­քի մէկ օ­րը եր­բեք չի՛ նմա­նիր ու­րիշ օ­րուան մը, եւ ա­մէն մէկ օր ու­նի իւ­րա­յա­տուկ նկա­րա­գի­րը։ Եւ այս ի­րո­ղու­թե­նէն կը հե­տե­ւի, թէ՝ կեան­քը ու­նի «գի­շեր»ներ եւ «ցե­րեկ»ներ, ինչ­պէս ու­նի՝ նե­ղու­թիւն­ներ եւ ու­րա­խու­թիւն­ներ։