Հոգե-մտաւոր

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Հայրիկ կը խօսի առեւանգութեան երեւոյթին մասին, ինչ որ շատ կը տեսնուէր իր ժամանակաշրջանին եւ այդ երեւոյթը Հայրիկ կը կոչէ «զեղծմունք». առեւանգութեան հիմնական պատճառ որպէս Հայրիկ կը մատնանշէ «ծնողաց խստասիրտ յամառութիւնը եւ ընծայասիրութեան բաղձանքը». այն ժամանակ հայոց մէջ եւս տարածուած էր փեսացուէն գումար պահանջել՝ աղջիկը կնութեան տալու համար. աղջիկ զաւակը կնութեան տալու համար գումար պահանջելը Հայրիկ կը կոչէ «վատ սակարկութիւն», մանաւանդ երբ երկու երիտասարդները սրտով կապուած են իրարու:

ՄԱՇՏՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅ ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ

«Աստուած այնպէս սիրեց աշխարհը մինչեւ Իր Միածին Որդին տուաւ, որպէսզի ամէն ով որ Անոր հաւատայ, չկորսուի, հապա յաւիտենական կեանք ունենայ». (ՅՈՎՀ. Գ 16)։
Իրօք, սքանչելի եւ անճարելի է երկնաւոր Հօր սէրը։

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Հայրիկ կողակիցի ընտրութեան պարագային կը յորդորէ նաեւ ուշադրութիւն դարձնել զոյգերու միջեւ գոյութիւն ունեցող տարիքային տարբերութեան. մանաւանդ հին ժամանակ սեփական շահերու սիրոյն ծնողքը իր զաւակը յաճախ կը պսակէր քսան եւ աւելի տարի մեծ անձի մը հետ՝ հարուստի մը հետ. Հայրիկ խօսելով այս երեւոյթին մասին կ՚ըսէ. «Կը ջանան իրարու հետ պատուաստել երկու ամուսիններ, որ մին դալար նորատունկ է եւ միւսն հինաւուրց հաստացեալ ծառ, որ աշնան մօտ է, իւր տերեւներ դեղնած պիտի թօթափին, բունը փտած է եւ ստեղունք գօսանալ սկսած են»:

ՄԱՇՏՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅ ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ

Խօսիլը արուե՛ստ մըն է։ Արդարեւ, ամէն բան եւ ամէն տեսակ ձեւով կրնայ խորհիլ։ Խորհիլ, մտածել բոլորովին ենթակային կը Վերաբերի։ Ուրիշ խօսքով՝ մարդ իր մտածումին եւ խորհուրդին միակ տէրն է։ Բայց այդ միտքը արտայայտելու պարագային՝ խօսելու հարցին, մտածումը այլեւս միայն ենթակային չի պատկանիր, այլ մանաւանդ ամէն անոնց՝ որոնց միտքը կը փոխանցուի, այսինքն խորհուրդը խօսքի կը վերածուի։ Անշուշտ, հարցը աւելի կարեւորութիւն կը ստանայ, երբ խօսքն ալ գործի վերածուի։

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Ամուսնական կեանքի մասին ընդհանուր ներածական մը կատարելէ ետք Հայրիկ կու գայ աւելի մանրամասնօրէն խօսելու ամուսնական կեանքի մասին, սկսելով սկիզբէն՝ ընտրութենէն. Հայրիկի գրութիւնները յօդուածներ ըլլալէ անդին դասագիրք մըն է մեր մարդկային կեանքին մասին, ուր իւրաքանչիւր մարդ ունի սորվելիք մը:

ՄԱՇՏՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅ ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ

Պատմութիւնը, փորձառութիւնը, հետախուզութիւնը, քննութիւնը, բոլորը միահաղոյն կ՚ապացուցանեն «աստուածային հաւատք»ի մը տիեզերականութիւնը։
Կիկերոն, հռովմայեցի մեծ փիլիսոփան եւ հրապարակախօսը, կը յայտարարէ. «Բոլոր ազգերու համաձայնութիւնը բնութեան օրէնքը կը համարուի եւ ասոր հակառակիլ Աստուծոյ ձայնին հակառակիլ է»։

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Աշխարհի ամենէն իմաստուն խօսքերէն մէկը կարելի է նկատել «պատմութիւնը ինքզինք կը կրկնէ» խօսքը, որովհետեւ ինչքան անցեալը կարդանք, այնքան աւելի նմանութիւն կը տեսնենք մեր ներկային հետ. յաճախ այսօր կը բողոքենք, թէ գրեթէ բոլորը Ամերիկա երթալու երազով կ՚ապրին: Պատկերը նոյնն էր մեր թուականէն 150 տարիներ առաջ եւս. Խրիմեան Հայրիկն է գրողը.- «Ամէն տարի Եւրոպիոյ ամէն ազգերէն հարիւր հազար ընտանիքներ գաղթական կ՚երթան դէպի յԱմերիկա:

ՄԱՇՏՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅ ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ

Ընկերութիւնը «ընկերային արդարութիւն»ը կ՚ապահովէ, երբ կ՚իրականացնէ այն պայմանները՝ որոնք թոյլ կու տան համախմբումներուն եւ մարդոց իւրաքանչիւրին ստանալու ի՛նչ որ իրենց անկ է ըստ իրենց բնութեան եւ կոչումին։
Ընկերային արդարութիւնը զօդուած է «հասարակաց բարիք»ին եւ իշխանութեան գործադրութեան հետ։

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Խրիմեան Հայրիկ իր աշխատութեան 6-րդ գլուխին մէջ մանրամասն կը խօսի, թէ ի՞նչ պատճառներ մարդը հեռու կը պահեն ամուսնական կեանքէն, որովհետեւ մարդ արարածը ի բնէ կը սիրէ ամուսնութիւնը. «Մարդիկ ընդհանրապէս կը ցանկան ամուսնանալ, որդիս ծնանիլ, ընտանիք կազմել, միշտ կենդանի պահելով իրենց տան փառքն եւ տոհմական յիշատակն», կ՚ըսէ Հայրիկ:

ՄԱՇՏՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅ ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ

Michel de Montaigne (1533-1592 թթ.) կ՚ըսէ, թէ՝ համբաւը արժէքի մը իրական ցուցանիշը չէ՛։ Իրապէս, համբաւը արժէքի մը տարրական մասը չի կրնար ըլլալ, քանի որ համբաւաւոր ըլլալ ի վերջոյ պատահական երեւոյթ մըն է։